Hà Nội: Từ áp lực môi trường đến quyết tâm xanh hóa hệ thống xe buýt

Áp lực giao thông và yêu cầu cấp bách chuyển đổi xanh

Theo ông Nguyễn Minh Tuấn - Phó Giám đốc Trung tâm quản lý điều hành giao thông TP Hà Nội (Sở Xây dựng Hà Nội), trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô, xây dựng hạ tầng đô thị thông minh, hiện đại gắn với bảo vệ môi trường được xác định là khâu đột phá. Quá trình đô thị hóa nhanh, gia tăng dân số cùng sự phát triển mạnh của phương tiện cơ giới cá nhân đang tạo áp lực lớn lên hệ thống giao thông, kéo theo tình trạng ùn tắc và ô nhiễm không khí kéo dài tại nhiều khu vực nội đô.

Chuyển đổi mô hình phát triển giao thông vận tải theo hướng xanh hóa vì vậy không chỉ xuất phát từ yêu cầu thực tiễn mà còn gắn với mục tiêu chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải trong lĩnh vực giao thông vận tải theo Quyết định số 876/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.

Trên cơ sở đó, UBND TP Hà Nội đã phê duyệt “Đề án phát triển hệ thống giao thông vận tải công cộng bằng xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh” và ban hành kế hoạch triển khai cụ thể trên địa bàn thành phố.

Hiện nay, mạng lưới vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt của Hà Nội gồm 155 tuyến, kết nối 126 xã, phường, bảo đảm khả năng tiếp cận dịch vụ giao thông công cộng tại các khu vực trọng yếu như bệnh viện, trường học, khu công nghiệp và các khu đô thị mới. Toàn mạng lưới đang khai thác hơn 2.200 xe buýt, trong đó phần lớn vẫn sử dụng nhiên liệu diesel truyền thống.

Với cường độ hoạt động cao trong môi trường đô thị đông đúc, các phương tiện động cơ đốt trong tiếp tục là nguồn phát thải đáng kể, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng không khí và môi trường sống của người dân.

Những năm qua, Hà Nội từng bước đưa các phương tiện sử dụng năng lượng sạch vào khai thác và đã ghi nhận những kết quả bước đầu. Thành phố hiện vận hành 23 tuyến xe buýt điện với 367 xe, chiếm gần 20% tổng số phương tiện toàn mạng lưới. Bên cạnh đó là 10 tuyến xe buýt sử dụng nhiên liệu khí nén thiên nhiên CNG với 139 xe.

Tính chung, số lượng phương tiện sử dụng điện và năng lượng xanh đạt 506 xe, chiếm khoảng 26,6% tổng số phương tiện trợ giá. Qua theo dõi thực tế, xe buýt điện hoạt động ổn định, không phát thải khí thải trực tiếp và được nhân dân Thủ đô đánh giá cao về chất lượng dịch vụ và tính tiện nghi.

Tuy nhiên, ông Nguyễn Minh Tuấn cũng thẳng thắn nhìn nhận, tỷ lệ xanh hóa của mạng lưới xe buýt hiện nay vẫn còn khiêm tốn so với yêu cầu đặt ra. Phần lớn phương tiện vẫn sử dụng nhiên liệu hóa thạch, trong khi khối lượng phương tiện cần thay thế trong giai đoạn tới là rất lớn, ước tính hơn 1.500 xe.

“Đây là thách thức không nhỏ đối với công tác tổ chức vận tải, cân đối ngân sách và huy động nguồn lực xã hội” - ông Nguyễn Minh Tuấn - Phó Giám đốc Trung tâm quản lý điều hành giao thông TP Hà Nội nói.

Một trong những điểm nghẽn lớn hiện nay là hạ tầng trạm sạc điện chưa được quy hoạch và đầu tư đồng bộ. Các trạm sạc hiện nay chủ yếu do doanh nghiệp tự đầu tư, bố trí tại các depot để phục vụ nội bộ, trong khi thành phố chưa có hệ thống trạm sạc công cộng tại các điểm đầu cuối hoặc bến xe lớn.

Bên cạnh đó, chi phí đầu tư ban đầu cho xe buýt điện hiện cao gấp 2 - 2,5 lần so với xe buýt diesel cùng chủng loại, tạo áp lực lớn lên khả năng cân đối tài chính của doanh nghiệp vận tải và ngân sách trợ giá của thành phố. Theo tính toán sơ bộ, tổng nhu cầu vốn đầu tư phương tiện trong giai đoạn 2025 - 2033 ước tính hơn 35.000 tỷ đồng.

Lộ trình, giải pháp và mục tiêu xanh hóa xe buýt đến năm 2030

Từ thực tiễn đó, Hà Nội xác định chuyển đổi năng lượng xanh trong giao thông công cộng là xu thế tất yếu, song cần được triển khai theo lộ trình khoa học, bảo đảm tính khả thi và không làm gián đoạn hoạt động vận tải hành khách.

Thành phố thực hiện thay thế dần các phương tiện sử dụng nhiên liệu diesel khi hết thời gian khấu hao hoặc hết hạn thầu theo quy định, đồng thời không đầu tư mua sắm mới xe buýt sử dụng nhiên liệu diesel. Toàn bộ xe buýt đầu tư mới hoặc thay thế trong thời gian tới đều sử dụng điện hoặc năng lượng xanh, ưu tiên triển khai tại khu vực đô thị trung tâm và các tuyến có mật độ dân cư cao.

Phó Giám đốc Trung tâm quản lý điều hành giao thông TP Hà Nội Nguyễn Minh Tuấn cho biết thêm: Lộ trình chuyển đổi được chia thành hai giai đoạn cụ thể. Giai đoạn 2025 - 2026 tập trung hoàn thiện hệ thống định mức kinh tế - kỹ thuật và đơn giá vận hành xe buýt điện cho các chủng loại phương tiện, coi việc này là nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu nhằm tháo gỡ vướng mắc trong công tác đấu thầu. Song song với đó, Thành phố duy trì ổn định hoạt động của các phương tiện diesel còn niên hạn sử dụng, bảo đảm đáp ứng các tiêu chuẩn khí thải để tránh lãng phí nguồn lực xã hội.

Giai đoạn 2027 - 2030 là giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ, trùng với thời điểm một lượng lớn phương tiện diesel hiện hữu hết niên hạn hoạt động. Thành phố đặt mục tiêu nâng tỷ lệ phương tiện sử dụng điện và năng lượng xanh lên 50 - 80% tổng số phương tiện; riêng các tuyến hoạt động chủ yếu trong khu vực nội đô lịch sử và nội đô mở rộng, tỷ lệ này hướng tới 100%. Đến năm 2030, Hà Nội phấn đấu hoàn thành mục tiêu 100% xe buýt trên toàn mạng lưới sử dụng điện và năng lượng xanh.

Cùng với chuyển đổi phương tiện, Hà Nội định hướng phát triển đồng bộ hạ tầng kỹ thuật phục vụ giao thông xanh. Sở Xây dựng phối hợp với Sở Quy hoạch - Kiến trúc rà soát, bổ sung quy hoạch mạng lưới trạm sạc điện vào các đồ án quy hoạch phân khu và quy hoạch chi tiết xây dựng, yêu cầu dành quỹ đất cho trạm sạc tại các bến xe xây mới và các khu đô thị mới.

Thành phố cũng phối hợp với Tổng công ty Điện lực Hà Nội đánh giá hiện trạng lưới điện, ưu tiên nâng cấp công suất tại các khu vực tập trung để bảo đảm nguồn điện ổn định cho vận hành hệ thống. Đồng thời, Hà Nội khuyến khích xã hội hóa đầu tư trạm sạc công cộng dùng chung, nghiên cứu cơ chế chia sẻ hạ tầng sạc giữa xe buýt công cộng và các loại hình vận tải xanh khác nhằm tối ưu hóa hiệu quả đầu tư.

“Với quyết tâm chuyển đổi mạnh mẽ hệ thống giao thông công cộng, Hà Nội kỳ vọng việc xanh hóa xe buýt sẽ góp phần cải thiện chất lượng môi trường sống, giảm phát thải trong lĩnh vực giao thông và từng bước hiện thực hóa các mục tiêu của Đề án phát triển hệ thống giao thông vận tải công cộng bằng xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh trên địa bàn Thủ đô” - ông Nguyễn Minh Tuấn - Phó Giám đốc Trung tâm quản lý điều hành giao thông TP Hà Nội nhấn mạnh.