Hút nguồn lực để hiện thực hóa quy hoạch

Các đô thị vệ tinh chưa có nhiều chuyển biến, việc hoàn thiện hạ tầng giao thông theo quy hoạch chưa đáp ứng tốc độ phát triển… Nguyên nhân chính là do chưa có các chính sách mạnh mẽ để thu hút các nguồn lực tham gia phát triển.

Tắc đường, ngập lụt do... thiếu vốn

Quy hoạch chung 1259 của Thủ đô và Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 5/5/2022 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đều xác định phát triển đô thị cho Thủ đô Hà Nội theo mô hình chùm đô thị.

Trong đó gồm đô thị trung tâm, các đô thị vệ tinh, được liên kết bằng hệ thống giao thông vành đai kết hợp các trục hướng tâm, có mối liên kết với mạng lưới giao thông vùng Thủ đô và quốc gia.

Để phát triển theo định hướng, yêu cầu rất lớn về đầu tư xây dựng đường giao thông (đặc biệt là các tuyến đường sắt đô thị, đường vành đai đầu tư mới như đường Vành đai 4, Vành đai 5, hoàn thiện các tuyến đường Vành đai 1, Vành đai 2,5 và các tuyến đường xuyên tâm). Tuy nhiên, thực tế khả năng cân đối, bố trí vốn ngân sách để đầu tư xây dựng đường giao thông của TP còn rất hạn chế, không theo kịp tốc độ phát triển phương tiện, các khu đô thị mới.

Phó Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội Hoàng Cao Thắng cho biết, hiện nay TP Hà Nội chỉ có thể đáp ứng được khoảng 46% tổng nhu cầu vốn đầu tư công để phát triển cơ sở hạ tầng. Hiện tại, mới có 1 tuyến đường sắt đô thị vận hành khai thác (Cát Linh - Hà Đông) trong tổng số 10 tuyến đường sắt đô thị được quy hoạch, 2 tuyến đang trong quá trình xây dựng, các tuyến còn lại đều đang trong giai đoạn nghiên cứu tiền khả thi…

“Vấn đề về thiếu vốn để phát triển hạ tầng đô thị vệ tinh và các đô thị mới đã làm cho việc thực hiện Quy hoạch chung 1259, bao gồm 5 đô thị vệ tinh, 3 thị trấn sinh thái, hiện nay rất nhiều chỉ tiêu không đạt được, còn cách xa so với tổng điểm, tiêu chí yêu cầu. Đối với các thị trấn huyện lỵ, về cơ bản chưa đạt được mức tối thiểu của một đô thị cấp V có vai trò là trung tâm hành chính của các huyện.

Các chỉ số về hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội còn chưa được đầu tư đúng mức. Việc hình thành các đô thị chưa có nhiều chuyển biến sau khi Quy hoạch 1259 được phê duyệt năm 2011. Nguyên nhân chính là do chưa có các chính sách mạnh mẽ để thu hút các nhà đầu tư tham gia phát triển” – ông Hoàng Cao Thắng cho hay.

Cùng quan điểm, Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam Lê Quốc Hiệp đánh giá, để phát triển hệ thống giao thông kết nối đô thị trung tâm với các đô thi vệ tinh bằng phương tiện vận tải hành khách công cộng đòi hỏi vốn quá lớn mà ngân sách TP không đáp ứng kịp.

Cùng đó là các chủ trương về kiểm soát phương tiện giao thông còn chưa chặt chẽ, nên hiện nay chúng ta đang phải chịu một vấn nạn về ách tắc giao thông. Đặc biệt là ở khung giờ cao điểm, vấn nạn này có xu hướng ngày càng gia tăng trầm trọng hơn. “Từ thực tế đó cần phải có một cơ chế hợp lý, rõ ràng để khuyến khích các nhà đầu tư mạnh dạn đầu tư vốn vào hệ thống giao thông, đường sá của TP theo quy hoạch đã được duyệt” – ông Lê Quốc Hiệp nêu.

Cần giải pháp mạnh mẽ hơn

Theo dữ liệu tính toán của Chương trình phát triển đô thị toàn TP Hà Nội đến năm 2030 và định hướng đến năm 2050 đang nghiên cứu cho thấy, nhu cầu sử dụng vốn để xây dựng hoàn thiện hệ thống đô thị theo Quy hoạch chung 1259 là 8.200.866 tỷ đồng. Trong đó vốn đầu tư cho hệ thống hạ tầng kỹ thuật khung vào khoảng 5.476.577 tỷ đồng (chiếm 66,7%) còn lại để đầu tư về nâng cấp đô thị.

Để phát triển 20 đô thị, trong đó có 1 đô thị loại đặc biệt, 1 đô thị loại I, 3 đô thị loại II, 1 đô thị loại III, 2 đô thị loại IV, 12 đô thị loại V như quy hoạch thì Thủ đô Hà Nội phải đầu tư tối thiểu 2.724.289 tỷ đồng. Trong đó, vốn đầu tư cho đô thị trung tâm khoảng 70% nhu cầu đầu tư, 19 đô thị còn lại chỉ chiếm 30%. Với cơ cấu này thì không thể phát triển đô thị ngoại thành để gánh đỡ cho đô thị trung tâm như dự kiến tại Quy hoạch chung 1259 đặt ra.

Tổng vốn đầu tư cho cơ sở hạ tầng giao thông kết nối đô thị trung tâm với các đô thị vệ tinh và các TP thuộc Thủ đô như đường sắt ngoại ô, xe buýt các loại… cần khoảng 4.700.000 tỷ đồng. Theo dự toán, ngân sách của TP chỉ đáp ứng được 7% nhu cầu ngân sách phát triển hạ tầng. Riêng hạ tầng cho các khu đô thị mới, đô thị vệ tinh toàn bộ dự kiến khoảng 2.786.079 tỷ đồng. Nếu dành ngân sách để làm những việc này thì việc đầu tư cho các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội khác như y tế, an sinh xã hội, giáo dục, khoa học công nghệ… sẽ không còn tiền.

Cũng do ngân sách eo hẹp và được phân bổ theo từng giai đoạn nên việc phát triển các đô thị mới đô thị vệ tinh, TP thuộc Thủ đô và hệ thống giao thông kết nối sẽ bị kéo dài. Dự tính, không kể đến tác động tiêu cực của Covid-19, để thực hiện Quy hoạch 1259 cũng phải mất khoảng 25 năm. Thực tế, hiện nay sau 11 năm thực hiện, kết quả chưa thấy nhiều biến chuyển ảnh hưởng đến tốc độ phát triển nhanh của kinh tế Thủ đô và vùng Thủ đô.

“Đây thực sự là bài toán khó cho TP và vấn đề đặt ra phải cần một cơ chế có tính đột phá để khuyến khích được sự đóng góp chia sẻ của các nguồn lực ngoài xã hội, trong đó chủ yếu từ các DN tư nhân. Đặc biệt, để sử dụng nguồn lực từ đất đai nhằm có vốn cho đầu tư các công trình hạ tầng kỹ thuật của TP, cần thực hiện tốt phương thức hợp tác công tư” – ông Nguyễn Quốc Hiệp bày tỏ.

Nguyên Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Hoàng Anh Tuấn cho rằng, để hoàn thành nhiệm vụ đầu tư các dự án hạ tầng kinh tế - xã hội quan trọng thiết yếu, việc bố trí nguồn vốn và xây dựng cơ chế chính sách đặc thù để thực hiện giải phóng mặt bằng tạo quỹ đất sạch là nhiệm vụ có tính chất then chốt, quyết định.

Do đó cần nghiên cứu bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn cho HĐND TP Hà Nội được sử dụng các nguồn tài chính, ngân sách TP trong thời gian tạm thời chưa sử dụng; được phát hành trái phiếu xây dựng Thủ đô và các nguồn tài chính hợp pháp khác để ứng vốn chi giải phóng mặt bằng tạo quỹ đất sạch theo quy hoạch đã được phê duyệt.