Lộ diện kiến trúc đường thiêng dẫn vào trung tâm Thánh địa Mỹ Sơn

Chiều 12/12, Ban Quản lý Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Đà Nẵng tổ chức báo cáo kết quả khai quật nghiên cứu khảo cổ học kiến trúc đường dẫn vào Thánh địa Mỹ Sơn.

Ông Nguyễn Công Khiết - Phó Giám đốc phụ trách Ban Quản lý Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn cho biết, từ tháng 7/2025 đến cuối tháng 11/2025, đơn vị đã cùng Viện Khảo cổ học thực hiện chương trình hợp tác khai quật nghiên cứu khảo cổ học kiến trúc đường dẫn vào Thánh địa Mỹ Sơn.

Kết quả bước đầu đã làm xuất lộ dấu tích kiến trúc của con đường thiêng dẫn từ tháp K vào khu trung tâm Thánh địa Mỹ Sơn có độ dài đã được xác định trên 150m. Đây là vết tích của một trong những công trình kiến trúc chưa từng được biết đến trong lịch sử nghiên cứu di tích Mỹ Sơn.

Theo ông Nguyễn Công Khiết, kiến trúc đường dẫn từ tháp K vào khu đền tháp trung tâm của Thánh địa Mỹ Sơn được Ban Quản lý Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn và Viện Khảo cổ học nghiên cứu thăm dò lần đầu tiên vào tháng 6/2023 và khai quật lần đầu vào tháng 3/2024 với diện tích 220m2. Đợt công tác lần này tiếp tục thăm dò, khai quật khảo cổ với tổng diện tích 770m2 nhằm tiếp tục làm rõ hơn về phế tích kiến trúc đường dẫn từ tháp K vào Thánh địa Mỹ Sơn của người Champa xưa.

Đại diện Viện Khảo cổ học (Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam) cho rằng di tích xuất lộ trong khu vực khai quật là một đoạn kiến trúc đường dẫn phía Đông tháp K dài 75m, có hướng Đông - Tây lệch về phía Bắc 45 độ. Kết quả này đã nâng tổng diện tích con đường đã được làm rõ tính từ chân tháp dài 132m. Cấu trúc cắt ngang con đường rộng phủ bì 9m, lòng đường rộng 7,9m, bề mặt bằng phẳng, cấu tạo từ cát sỏi và gạch vụn được đầm chặt, có độ dày từ 0,15 - 0,2m; tường bao hai bên đường được xếp từ các hàng gạch, do yếu tố thời gian một số đoạn đã bị xô lệch, nghiêng đổ; móng tường được gia cố bằng lớp đầm sỏi cuội và bột gạch.

Những dấu tích còn lại trên 2 bức tường bao phía Bắc và phía Nam tiếp tục được làm rõ ghi nhận tường Bắc được xây liền và có cao độ móng cao hơn; tường Nam nằm trên nền địa hình thấp hơn và có tạo các cửa/cổng ra vào ở một số vị trí cố định. Hiện tại, đã xác định có 4 vị trí được đặt các cửa cổng trên tường bao phía Nam. Tại vị trí cửa cổng còn dấu tích thanh đà cửa bằng đá có lỗ mộng vuông để dựng trụ đá và lỗ mộng tròn để đặt trụ xoay của cánh cửa.

Bên cạnh sự hiện diện phổ biến của các loại gạch và đá xây dựng kiến trúc đường dẫn, đợt công tác đã phát hiện một số mảnh vỡ của đồ đất nung và gốm men có niên đại từ thế kỷ X đến thế kỷ XII.

Buổi báo cáo khẳng định, kết quả thăm dò, khai quật năm 2025 đã bổ sung những tư liệu quý xác định về chức năng tôn giáo của phế tích là con đường thiêng - con đường dẫn thần linh, vua chúa và tăng lữ Bà La Môn giáo đi vào không gian thiêng Thánh địa Mỹ Sơn ở khoảng thế kỷ XI - XII. Kết quả này đồng thời cũng mở ra một vấn đề khoa học mới rằng Mỹ Sơn vẫn giữ vai trò là hạt nhân tôn giáo của Champa trong suốt tiến trình lịch sử của vương quốc và rằng không gian thiêng của Mỹ Sơn có những lúc mở rộng hoặc thu hẹp tùy theo từng triều đại của các vị vua Champa.

Những nghiên cứu so sánh bước đầu cũng ghi nhận con đường thiêng hay con đường hành lễ liên quan đến các nghi lễ Ấn Độ giáo mới được phát hiện ở khu di tích Mỹ Sơn là duy nhất trong hệ thống di tích văn hóa Champa, khác hẳn với các địa điểm khác bởi đây là con đường dẫn vào một khu di tích. Ở những di tích khác, các con đường được thiết kế theo trục đi thẳng từ ngoài vào đền tháp trung tâm.

Ban Quản lý Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn khẳng định Viện Khảo cổ học sẽ tiếp tục xây dựng chương trình hợp tác nghiên cứu làm rõ quy mô, cấu trúc và diện mạo của toàn bộ con đường trong bối cảnh tổng thể khu di tích Mỹ Sơn; khẩn trương thực hiện công tác tu bổ, bảo quản nhằm phát huy tốt hơn giá trị lịch sử văn hóa di tích; tổ chức đưa đón du khách theo đúng con đường di sản người Chăm đã để lại, giúp du khách có cái nhìn rõ ràng hơn về Thánh địa Mỹ Sơn và văn hóa Champa trong lịch sử.

Dự án trùng tu Mỹ Sơn được bắt đầu từ năm 2014 với mục tiêu hồi sinh quần thể kiến trúc cổ. Từ năm 2017 đến 2022, Chính phủ Ấn Độ tài trợ 55 tỷ đồng để trùng tu khu tháp K, H, A.

Quá trình trùng tu đã thu nhặt được 734 hiện vật các loại, phát hiện đài thờ Linga - Yoni tháp A10 liền khối lớn nhất Việt Nam. Năm 2022, đài thờ này được công nhận bảo vật quốc gia. Năm 2024, các nhà khoa học cũng công bố một con đường thần đạo tại khu tháp K, thông tin này gây kinh ngạc cho giới khảo cổ.

Năm 2020, Chính phủ Ấn Độ tiếp tục thống nhất tài trợ "Dự án bảo tồn, phát huy giá trị khu di tích Phật viện Đồng Dương (Thăng Bình) và nhóm tháp F ở Mỹ Sơn". Đây là cơ sở để thực hiện các phần việc từ nay tới năm 2029.

Ngày 4/12/1999, UNESCO chính thức công nhận Mỹ Sơn là Di sản văn hóa thế giới. Quần thể tháp Chăm cổ nằm trong thung lũng này qua hàng nghìn năm vẫn tồn tại với nỗ lực bảo tồn không mệt mỏi từ sự hợp tác của Việt Nam với các quốc gia, nổi trội là Ấn Độ.

Hiện Mỹ Sơn mỗi ngày đón khoảng 1.500 khách, trong đó hơn 95% là khách quốc tế.