An toàn thực phẩm (ATTP) học đường không còn là phạm vi nội bộ của nhà trường. Thời gian qua, Hà Nội đã và đang triển khai nhiều mô hình quản lý hàng quán quanh cổng trường học - nơi lâu nay vẫn là “vùng xám” về kiểm soát chất lượng. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy, Hà Nội không chỉ đổi mới tư duy quản lý, mà còn hành động quyết liệt để bảo vệ an toàn cho từng bữa ăn của học sinh.

Những năm gần đây, công tác đảm bảo ATTP tại các trường học luôn được Hà Nội quan tâm. Mục tiêu là 100% cơ sở giáo dục được kiểm tra, giám sát theo quy định. Việc Hà Nội chủ động, quyết liệt hành động để quản lý "vùng xám" quanh cổng trường không chỉ là trách nhiệm còn là sự đầu tư vào sức khỏe và tương lai của thế hệ trẻ. Đây là một bước đi then chốt để xây dựng một xã hội khỏe mạnh, bền vững và có niềm tin.

Nếu "vùng xám" này bị buông lỏng, nơi các quy định về ATTP không được kiểm soát chặt chẽ, sẽ dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng cho xã hội, đặc biệt là đối với sức khỏe và sự phát triển của thế hệ trẻ. Bởi khu vực này, đặc trưng bởi các hàng quán tự phát với thực phẩm giá rẻ, không rõ nguồn gốc và điều kiện vệ sinh kém, tiềm ẩn những rủi ro nghiêm trọng đối với sức khỏe học sinh.

Việc tiếp xúc thường xuyên với thực phẩm chứa hóa chất độc hại, phẩm màu công nghiệp, hoặc thiếu dưỡng chất sẽ ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ. Suy dinh dưỡng, thiếu vi chất, hoặc các bệnh liên quan đến rối loạn chuyển hóa có thể xuất hiện, ảnh hưởng đến tầm vóc và sức khỏe tổng thể của thế hệ tương lai. Khi tình trạng ATTP không được kiểm soát không chỉ tạo áp lực lớn lên hệ thống y tế, còn gây ra sự mất lòng tin sâu sắc trong cộng đồng.

Số liệu từ Cục ATTP, Bộ Y tế cho thấy, có tới 70 - 80% thức ăn đường phố, trong đó có quà vặt cổng trường được xác định là bị nhiễm khuẩn như E.coli - loại vi khuẩn gây tiêu chảy, bệnh đường ruột và khuẩn gây tả... Trong khi cổng trường lại là nơi tập trung rất nhiều các hàng quán thức ăn đường phố và đối tượng sử dụng lại là các em học sinh.

Dù thời gian qua, vấn đề ATTP trước cổng trường được cơ quan chức năng chấn chỉnh, siết chặt nhưng nhiều vụ ngộ độc diễn ra hàng ngày. Đó là việc hàng chục học sinh tỉnh Khánh Hòa nghi ngộ độc sau khi ăn quà vặt ngoài cổng trường, trong đó có một học sinh tử vong (tháng 4/2024). Sự việc xảy ra ngay tháng đầu tiên của năm học 2024-2025 khi hơn 200 học sinh Trường THCS Bình Minh (xã Bình Minh, Hà Nội) có dấu hiệu nghi ngộ độc sau khi sử dụng nước ngọt được phát miễn phí ở bên ngoài cổng trường học.

Phó Giám đốc phụ trách Sở Y tế Hà Nội Nguyễn Đình Hưng cho biết, theo thống kê, trong giai đoạn từ năm 2010-2024, Hà Nội xảy ra 30 vụ ngộ độc thực phẩm với 918 người mắc, trong đó có 19 vụ ngộ độc tại bếp ăn tập thể (chiếm tỷ lệ 63,3%). Riêng ngộ độc bếp ăn tập thể trường học xảy ra 10 vụ (chiếm 33%), nguyên nhân chủ yếu là do vi sinh vật (chiếm trên 40%).

Sau mỗi vụ việc, cơ quan chức năng đều tăng cường giải pháp chấn chỉnh. Tuy nhiên, trên thực tế, nguy cơ mất ATTP với học sinh vẫn còn rình rập. Để giải quyết bài toán này đòi hỏi sự chung tay vào cuộc của cả cộng đồng, trong đó nhà trường, phụ huynh, học sinh cần nâng cao ý thức tiêu dùng.

Chi cục trưởng Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP) Hà Nội Đặng Thanh Phong cho biết, hiện Hà Nội có đến vài nghìn bếp ăn tập thể trường học. Những năm qua, công tác bảo đảm ATTP được TP đặc biệt chú trọng, tập trung chỉ đạo thực hiện đồng bộ, có hiệu quả. Cùng với việc kiểm soát ATTP trong trường học, công tác quản lý ATTP xung quanh cổng trường vẫn luôn được TP quan tâm.

Hiện TP còn gần 3.500 cơ sở bán thức ăn xung quanh cổng trường học nên công tác kiểm tra giám sát của địa phương rất quan trọng (Quyết định số 28/2022/QĐ-UBND của UBND TP Hà Nội quy định về phân công, phân cấp quản lý ATTP trên địa bàn TP, UBND quận, huyện (cũ) đã phân cấp đến xã, phường có các trường học đóng trên địa bàn).

Những thách thức này cho thấy, việc kiểm soát ATTP xung quanh cổng trường học đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện, không chỉ dừng lại ở việc kiểm tra và xử phạt, còn cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, nhà trường, gia đình và cộng đồng để nâng cao nhận thức và tạo ra các lựa chọn thực phẩm an toàn, tiện lợi cho học sinh.

Trong bối cảnh những thách thức đó, Hà Nội đã thể hiện sự đổi mới trong tư duy quản lý và hành động quyết liệt để bảo vệ an toàn cho từng bữa ăn của học sinh. Tháng 4/2024, quận Hoàn Kiếm (cũ) trở thành đơn vị đầu tiên trên toàn quốc triển khai mô hình kiểm soát ATTP trước cổng trường học thuộc phường Tràng Tiền và phường Hàng Trống, tập trung vào tăng cường kiểm soát, truy xuất nguồn gốc thực phẩm và nâng cao nhận thức.

Qua triển khai các biện pháp cụ thể trong mô hình cho thấy có 167/200 người (83,5%) được đánh giá có kiến thức về ATTP; 35/50 mẫu thực phẩm xung quanh cổng trường học khiểm nghiệm không đạt các chỉ tiêu vi sinh. Các cơ quan chức năng cũng tăng cường thanh tra, giám sát, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm và tịch thu hàng hóa không rõ nguồn gốc. Sự thành công của mô hình cho thấy một khung quản lý có thể nhân rộng.

Từ những hiệu quả ghi nhận tại Hoàn Kiếm, Hà Nội tiếp tục triển khai sâu rộng kế hoạch chuyên đề “Tăng cường kiểm soát ATTP trong và xung quanh cổng trường học trên địa bàn Hà Nội” từ tháng 8/2024.

Là đơn vị tích cực triển khai mô hình, Trường THCS Chương Dương (phường Hồng Hà) chú trọng việc tuyên truyền, giáo dục học sinh ý thức sử dụng thực phẩm. Cô giáo Nguyễn Thị Vân Hồng - Hiệu trưởng Trường THCS Chương Dương cho biết, nhiều học sinh được bố mẹ cho tiền tiêu vặt hằng ngày nên việc nhắc nhở các em không mua, sử dụng sản phẩm không rõ nguồn gốc, không có nhãn mác rất cần được quan tâm. Trường khuyến cáo học sinh không mua quà vặt ở các gánh hàng rong xung quanh trường hoặc trên đường đi. Nhà trường cũng phối hợp với chính quyền địa phương siết chặt hoạt động của các hàng quán ở khu vực xung quanh trường.

Chị Nguyễn Thị Mai Lan (phụ huynh học sinh Trường Tiểu học Vĩnh Tuy) chia sẻ: “Nhiều phụ huynh khi đi đón con thường ghé vào các hàng quán bày bán đồ ăn vặt như nem chua rán, xúc xích, xoài dầm… để mua vì chiều theo sở thích của. Thời gian qua, theo dõi thông tin trên báo chí, tôi thấy có rất nhiều vụ ngộ độc thực phẩm do học sinh ăn quà vặt không rõ nguồn gốc trước cổng trường nên gia đình chuẩn bị đồ ăn sẵn ở nhà mang đến trường cho con”.

Chi cục trưởng Chi cục ATVSTP Hà Nội Đặng Thanh Phong cho biết, từ tháng 8/2024 đến tháng 8/2025, toàn TP tập trung cao điểm cho công tác bảo đảm ATTP trong và ngoài trường học. Các đoàn liên ngành của Hà Nội ra quân kiểm tra chuyên đề ATTP trường học, không chỉ tập trung vào bếp ăn tập thể trong các trường còn hướng đến việc kinh doanh thực phẩm ở khu vực gần trường học.

Từ khi triển khai mô hình kiểm soát ATTP xung quanh cổng trường học, Hà Nội đã huy động sự vào cuộc mạnh mẽ của chính quyền địa phương với quyết tâm thực hiện hiệu quả. Qua hơn 7 tháng triển khai, 434 đoàn kiểm tra liên ngành, trong đó, có 189 đoàn chuyên môn giám sát ATTP. 4.626 cơ sở được kiểm tra, giám sát về điều kiện ATTP, trong đó, 3.969/4.626 (tỷ lệ 85,8%) cơ sở đạt các tiêu chí; 607 cơ sở vi phạm, trong đó 131 cơ sở (tỷ lệ 21,6%) bị xử phạt hành chính với số tiền phạt là 304,8 triệu đồng; 579 cơ sở bị nhắc nhở, phê bình và khắc phục tại chỗ.

Các đoàn đã phối hợp với đơn vị liên quan lấy 150 mẫu (100 mẫu trong bếp ăn tập thể trường học gồm bàn tay nhân viên chế biến thực phẩm, nước chế biến thực phẩm, nguyên liệu thực phẩm, mẫu thức ăn lưu và 50 mẫu ngoài cổng trường học tại phường Tràng Tiền và Hàng Trống, quận Hoàn Kiếm (cũ) gồm thực phẩm ăn ngay, bao bì chứa đựng thực phẩm, bàn tay người chế biến thực phẩm). Kết quả cho thấy, 18/100 mẫu tại bếp ăn tập thể trường học không đạt các chỉ tiêu vi sinh. Sự gia tăng hoạt động kiểm tra, phát hiện nhiều vi phạm, nâng cao nhận thức trong Ban giám hiệu nhà trường và các cơ sở kinh doanh thực phẩm. Nhiều trường học đã có những cải thiện hữu hình đối với cơ sở vật chất bếp ăn nội bộ và quy trình vệ sinh.

Nếu như trước đây, những kế hoạch, mô hình về kiểm soát ATTP trường học tập trung quản lý ở góc độ chuyên môn với sự tham gia chủ yếu của ngành y tế và GD&ĐT. Nhưng từ khi triển khai mô hình kiểm soát ATTP xung quanh cổng trường học, TP huy động sự vào cuộc của chính quyền địa phương. Một số phường còn ban hành quy chế riêng, không cấp phép kinh doanh cho hộ bán thực phẩm chế biến sẵn trước cổng trường; đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền để phụ huynh không tiếp tay cho các hình thức bán hàng không kiểm soát.

Chủ tịch UBND phường Cửa Nam Nguyễn Quốc Hoàn nhấn mạnh, công tác ATTP luôn được phường xác định là nhiệm vụ quan trọng, từ đó quyết liệt chỉ đạo các phòng ban tích cực vào cuộc. Cùng với triển khai đầy đủ, kịp thời các chỉ đạo của TP Hà Nội, Ban Chỉ đạo ATTP của phường sẽ tiếp tục triển khai đợt cao điểm kiểm tra ATTP, có trọng tâm trọng điểm, nhất là trường học và người bán hàng rong tại không gian phố đi bộ; đồng thời, xử lý nghiêm các cơ sở có vi phạm.

Thực tế, công tác bảo đảm chất lượng vệ sinh ATTP trong và xung quanh trường học còn nhiều khó khăn, thách thức, là việc làm đòi hỏi phải thường xuyên, liên tục, bền bỉ và lâu dài. Qua đó, các đơn vị, địa phương cần đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức, xác định trách nhiệm và hành động của các cấp ủy Đảng, chính quyền trong bảo đảm an ninh, ATTP trong và xung quanh cổng trường học; đề cao vai trò, trách nhiệm của các cơ sở giáo dục, các tổ chức, cá nhân, DN trong việc thực hiện các quy định về ATTP.

Để triển khai kịp thời, hiệu quả công tác tổ chức bữa ăn bán trú tại các trường công lập trên địa bàn TP năm học 2025-2026, tăng cường công tác đảm bảo ATTP trong và xung quanh cổng trường học, Phó Chủ tịch UBND TP Vũ Thu Hà đã có những chỉ đạo cụ thể các đơn vị.

Về tăng cường kiểm soát ATTP xung quanh cổng trường học, TP giao Sở Y tế phối hợp đơn vị liên quan tham mưu ban hành Kế hoạch tăng cường kiểm soát theo mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp nhằm xử lý dứt điểm tình trạng bán hàng rong. UBND TP giao Sở GD&ĐT phối hợp Sở VH&TT, UBND các phường, xã chỉ đạo cơ sở giáo dục trực thuộc tăng cường tuyên truyền đến phụ huynh và học sinh kiên quyết “nói không với thực phẩm bẩn”. Công an TP và UBND phường, xã tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm các điểm bán hàng rong, bán hàng lấn chiếm vỉa hè, lòng đường không phép xung quanh trường học.

Dẫn ý kiến chỉ đạo của Chủ tịch UBND TP Trần Sỹ Thanh về công tác bảo đảm ATTP trường học, Phó Chủ tịch UBND TP Vũ Thu Hà nêu rõ: “Công tác bảo đảm ATTP trong và xung quanh trường học phải kiên trì, bền bỉ, lâu dài và quyết liệt. Để học sinh được ăn “sạch” và ăn đủ suất, việc triển khai chuyên đề bảo đảm ATTP trong trường học không có thời hạn, phải thường xuyên, liên tục. Bởi đối tượng trực tiếp chịu tác động là thế hệ tương lai của đất nước. Nếu chúng ta không làm tốt vấn đề ATTP trường học sẽ ảnh hưởng đến thể lực, tầm vóc và sức khoẻ của trẻ”.

“Nhiệm vụ của chúng ta là tuyên truyền, có biện pháp xử lý để không có hàng quán rong xung quanh cổng trường. Ngành Công Thương chịu trách nhiệm, chỉ đạo, hướng dẫn các hàng kinh doanh bán xung quanh cổng trường để ngăn chặn, kiểm soát chặt nguồn gốc thực phẩm. Bên cạnh công tác tuyên truyền, xác định nguồn gốc thực phẩm, trước mắt, việc kinh doanh của các cơ sở không bảo đảm, cơ quan chức năng phải có các biện pháp xử lý” - Phó Chủ tịch Vũ Thu Hà lưu ý.

Đảm bảo ATTP bền vững cho học sinh tại Hà Nội không phải là một chiến dịch một lần mà là một thách thức liên tục, không ngừng phát triển, đòi hỏi những nỗ lực kiên trì, đa chiều vượt ra ngoài các cuộc kiểm tra theo đợt. Các chiến lược trong tương lai phải tập trung vào việc tăng cường toàn bộ chuỗi cung ứng thực phẩm thông qua truy xuất nguồn gốc mạnh mẽ, đầu tư vào cơ sở hạ tầng, trao quyền cho các bên liên quan thông qua giáo dục toàn diện và điều chỉnh các mô hình quốc tế thành công. Để giải quyết triệt để vấn đề ATTP trong "vùng xám" học đường, cần có sự kết hợp của các giải pháp từ nhiều cấp độ, học hỏi từ cả kinh nghiệm trong nước và quốc tế.