Rất nhiều người dân Thủ đô, đặc biệt là người từ các tỉnh về Hà Nội rất bối rối khi lạc vào “ma trận” các cửa hàng bà Vân và không biết đầu là hàng xịn. Dưới đây là chùm ảnh phản ánh về “ma trận” lạc rang thương hiệu bà Vân trên phố Bà Triệu.
Suốt từ số nhà 150 đến tận số 275 Bà Triệu, đếm sơ sơ cũng có ít nhất 20 quầy với "giao diện" tương đối giống nhau. Đó là một chiếc tủ hàng, bên trên gắn liền với một chiếc giá, dựng trên đó các gói hàng hình chữ nhật, xen lẫn vài hộp nhựa to hơn mà quan trọng là hàng nào cũng ghi là của “Cụ Vân”, “Bà Vân” kèm theo tấm ảnh của những bà Vân nào đó để khẳng định chính nơi này, mới là lạc rang bà Vân chính hiệu 100%.
Nhiều người đã ví von rằng đây là đoạn phố có nhiều bà Vân nhất Hà Nội, thậm chí là cả Việt Nam. Câu hỏi đặt ra là đâu mới là bà Vân chính hiệu? Qua tìm hiểu mới biết, sở dĩ tên gọi lạc rang bà Vân ở phố Bà Triệu lấy theo tên một cụ bà có tên Bùi Thị Vân, sinh năm 1930, được xem là người Việt đầu tiên làm và bán món lạc rang húng lìu nổi tiếng ngon nhất Hà Nội. Theo một số cụ cao niên sống lâu năm tại phố Bà Triệu cho biết, bà Vân học nghề lạc rang húng lìu từ những người Hoa đi bán hàng rong khắp phố Hà Nội vào đầu thế kỷ XX.
Mãi đến năm 1963, bà mới rang một vài cân lạc mang ra nhà máy dệt bán cho đồng nghiệp. Đến những năm 80 của thế kỷ trước, khi bắt đầu nghỉ hưu, cụ bà Vân mới lấy nghề tay trái thành nghề chính để nuôi gia đình. Ngày mới mở hàng kinh doanh doanh, sản phẩm lạc rang húng lìu là mặt hàng được bán cùng các bánh kẹo tại quán nước trà và giao cho một số quán bia hơi bán cho khách làm mồi nhậu...dần dần, thương hiệu lạc rang bà Vân mới được mọi người chú ý đến.
Đầu năm 2023, bà cụ Vân người “khai sinh” ra món lạc rang hùng lìu nổi tiếng đã giã từ cuộc sống về với tổ tiên. May thay là trước khi bà mất đã kịp truyền lại công thức chế biến lạc rang húng lìu cho con cháu. Hiện giờ, xưởng sản xuất được đặt ở số 145 Mai Hắc Đế - nhà người con trai, song, cửa hàng bán lạc rang húng lìu thương hiệu cụ Vân dưới chân căn tập thể số 176 Bà Triệu vẫn được duy trì.
Trao đổi với người con trai cụ Vân là ông Nghiêm Minh Tuấn mới biết, món lạc rang hùng lìu nhìn qua có vẻ đơn giản nhưng để làm được món ngon khá công phu, nếu lạc thường chỉ chọn lạc của 2 tình Bắc Ninh, Bắc Giang, còn lạc đỏ thì chỉ dùng loại Hải Hậu (Nam Định). Ngay cả khâu chọn cát dùng rang lạc phải là cát vàng được rửa hàng chục lần nước để loại bỏ bùn đất, hạt quá to chỉ giữ lại những hạt cát nhỏ, trắng. Cát cũng chỉ dùng được 2 lần, chuyển màu đen thì bỏ không dùng.
Húng lìu là một phần quan trọng làm nên hương vị đặc trưng của món ăn gắn liền với tên tuổi của bà Vân. Gọi là húng lìu nhưng thực chất là tổng hòa của những vị quế, hồi, đinh hương, thảo quả cùng một số loại hương vị khác và được chia tỷ lệ nhất định rồi rang vàng, tán nhỏ. Chưa kể, lạc sau khi được tẩm vị sẽ phơi, hoặc sấy trong gió mà không được phơi nắng sẽ làm lạc chảy dầu hoặc làm húng lìu và các vị khác biến chất.
Kỳ công sản xuất, món ăn vặt lạc rang húng lìu bà Vân phố Bà Triệu đã trở thành mặt hàng bán chạy, vì vậy nhiều gia đình xung quanh cũng sản xuất và lấy tên bà Vân làm thương hiệu. Điều này khiến những người lần đầu hoặc ít khi mua lạc rang húng lìu trên phố Bà Triệu, khi muốn mua hàng “chuẩn” phải đi vòng lại đôi ba lần mới xác định được nơi bán lạc rang húng lìu bà Vân chính hiệu.
Ngay cả khi dùng công cụ tra cứu trên bản đồ, kết quả nhận được có tới 5 địa chỉ đặt trên phố Bà Triệu, đều là lạc rang húng lìu gia truyền cô Vân, bà Vân, cụ Vân.
Để người tiêu dùng chọn đúng sản phẩm làm nên thương hiệu cho cả một đoạn phố, lúc sinh thời, giữa muôn vàn quầy bán hàng mọc lên, lấy trùng tên với mình, bà Vân đã sớm đổi thành “Cụ Vân” và đem đi đăng ký bản quyền, được cấp con dấu chứng nhận của Cục Sở hữu trí tuệ.
Khi được hỏi có lo lắng những hàng lạc rang húng lìu xung quanh vẫn ngang nhiên bày bán suốt nhiều năm qua hay không, ông Nghiêm Minh Tuấn cho biết, nhiều hàng đều tên là Vân nhưng họ chỉ có thể đặt cô Vân, bà Vân thôi bởi vì đã đăng ký thương hiệu "Cụ Vân". Những khách hàng quen thuộc của nhà tôi thì vẫn tới mua đều.
“Đặc biệt hàng Cụ Vân chỉ bán từ 7 giờ sáng đến 18 giờ tại 176 Bà Triệu, sau giờ đó ai muốn mua thì sang cơ sở ở 145 Mai Hắc Đế hoặc số 9, ngõ 43 Xã Đàn bởi nơi đây gia đình người con đang sinh sống” - ông Nghiêm Minh Tuấn cho hay.
