Mai này “trên bến dưới thuyền”...

1. Thế hệ 7X, 8X trở về trước ở Hà Nội chẳng ai là không nhớ tuổi của khu chợ được mệnh danh “Thủ phủ không ngủ” giữa lòng Thủ đô ấy. Nhớ năm 1991 người ta bắt đầu dựng lều, kết lán, làm kios; đến năm 1992 thì bắt đầu rôm rả suốt canh thâu. Nhớ cả khu chợ đặt tại phường Phúc Xá, quận Ba Đình, rộng chừng 2,75ha.

Sở dĩ có cái tên là Chợ Long Biên vì điểm bán buôn này tọa lạc ngay dưới chân cây cầu lịch sử - chứng nhân cho bao thăng trầm của mảnh đất nghìn năm Thăng Long - Hà Nội. Cũng vì nằm nép dưới chân cầu nên người hàng phố có thể đến chợ bằng đường Hồng Hà hoặc đường Yên Phụ. Cổng chợ thì được chia thành 3 khu vực: ở giữa dành cho người mua đi bộ hoặc sử dụng ô tô, xe máy; còn hai bên là cổng để xe tải vào bốc dỡ hàng.

Hơn 30 năm nay, người ta vẫn “mách” nhau: chợ Long Biên là “tụ điểm” bán mua nông sản, rau củ lớn nhất và rẻ nhất ở Hà Nội với số lượng lớn. Các mặt hàng được bán ở đây thường khởi nguồn từ đôi tay những người nông dân ở khu vực lân cận. Người mua sắm thường xuyên là những người bán lẻ trong chợ, là người bán hàng rong và các nhà hàng. Chính vì vậy mà người mua có thể mua được các loại nguyên liệu giá rẻ với số lượng lớn và tha hồ mặc cả với nhà buôn. Mùa Hè ghé chợ, dễ dàng mua được các loại trái cây tươi ngon như xoài, mận, ổi, mít, bơ, dưa hấu...

Mùa Đông ghé chợ thì tha hồ chọn cam, chuối, lựu… với mức giá không bao giờ có trong siêu thị, lại còn được thỏa thích lựa chọn và mặc cả. Chỉ có điều phải… thức cùng nhịp sống, cùng ánh đèn đủ mọi cung bậc chiếu rọi vào những náo nhiệt bán mua. Nhưng đúng là ánh đèn soi sáng khu chợ đối lập với khung cảnh tĩnh mịch xung quanh lại cho người ta cái nhìn toàn diện, mới mẻ hơn về cuộc sống.

2. Ai đó nói khám phá những khu chợ truyền thống là cách nhanh nhất để tìm hiểu văn hóa ở một địa phương. Hà Nội không phải là ngoại lệ và chợ Long Biên là vậy!

Khi cả TP chìm sâu trong giấc ngủ, chợ mới thực sự lên đèn trong nhịp điệu sôi động, đúng nghĩa “không ngủ”. Các đoàn xe chở đầy ắp nông sản nối đuôi nhau về chợ cho hoạt động bốc dỡ hàng tiếp nối, rồi đến hoạt động bán - mua nhộn nhịp, huyên náo không trừ một góc nào. Đến đây từ lúc chiều muộn cho đến khi Hà Nội sắp bắt đầu một ngày mới, cảm nhận thật rõ nhịp sống lao động không ngừng tiếp diễn dưới ánh đèn đô thị.

Đây là nơi mưu sinh của biết bao tiểu thương, người lao động với công việc mua, bán, chở thuê hàng hóa. Những giọt mồ hôi rơi, những đôi vai gánh nặng hay những phút ngủ quên giữa đêm khuya bên gian hàng đầy ắp… trở thành những mảng màu sinh động của bức tranh cuộc sống. Quả thật, chưa bao giờ âm thanh ồn ào lại khiến người ta cảm thấy thích thú và hấp dẫn như tiếng bán buôn ở “Thủ phủ không ngủ” ấy...

Không chỉ có không khí buôn bán đặc trưng của một khu chợ địa phương, đến chợ Long Biên còn được chứng kiến quy trình bốc dỡ hàng hóa tấp nập, sôi động nhưng thuần thục, chuyên nghiệp chỉ trong vài giờ - khi xe tải đến chợ và rời đi trước khi một ngày mới bắt đầu trên các nẻo phố.

Và ở khu chợ này, các gánh hàng rong đã tồn tại suốt thời gian dài, thậm chí phát triển mạnh để nuôi sống những tiểu thương không quen ngủ đêm. Ở đó đủ các món ăn gắn với Hà thành hào hoa, thậm chí còn “vang danh” thiên hạ với chè, bánh giò, bún riêu cua…

Đúng là chợ, nhưng chợ Long Biên không giống các buổi chợ phiên hay khu phố đêm lộng lẫy, nó cho người ta những trải nghiệm khác biệt về cuộc sống mưu sinh, về đêm Hà thành và người Hà Nội… Chẳng thế mà chợ Long Biên đã trở thành nơi hiếm hoi tại Việt Nam được tạp chí Go Backpacking bình chọn là 1 trong 5 khu chợ hấp dẫn tại Đông Nam Á; tạp chí Conde Nast Traveler xếp hạng vào danh sách 7 chợ trời thú vị nhất trên thế giới.

Giờ thì giới ưa xê dịch đã note chợ Long Biên trong danh sách những điểm đến thú vị ở Thủ đô và xếp nó trong những tour khám phá Hà Nội, gắn kết với cầu Long Biên, bãi giữa sông Hồng, Nhà hát Lớn, Nhà thờ Lớn, hồ Hoàn Kiếm, đền Ngọc Sơn, cầu Thê Húc, Tháp Bút - Đài nghiên, Nhà tù Hỏa Lò và khu phố cổ, chợ Đồng Xuân… Vậy là ngoài bán buôn, khu chợ ấy đã có một đời sống văn hóa rất độc đáo trong lòng Hà Nội.

3. Mấy ngày nay, người Hà thành nghe tin quận Ba Đình phối hợp với Trường đại học Xây dựng Hà Nội nghiên cứu các phương án cải tạo, tái thiết chợ Long Biên thông qua cuộc thi kiến trúc quốc tế AIAC 2025 (“Reconstruction of LongBien market”) mà mừng vui khôn tả. Bởi trong những trái tim yêu Hà Nội, ngoài Tháp Rùa, cầu Thê Húc, đền Ngọc Sơn, ngoài chợ Đồng Xuân, chợ Hôm, chợ Bưởi, luôn có chợ Long Biên nằm nép dưới chân cây cầu huyền thoại.

Quả thực, sau hơn 30 năm “không ngủ”, chợ Long Biên đang đối mặt với không ít những bất tiện, thiếu thốn. Nào là không gian chật chội, cơ sở vật chất xuống cấp, lối đi hẹp, nào là thiếu khu vực đỗ xe và các tiện ích hỗ trợ. Tình trạng tắc nghẽn giao thông, vệ sinh môi trường không bảo đảm cũng ảnh hưởng lớn đến hoạt động kinh doanh cũng như chất lượng dịch vụ tại đây. Riêng về mặt kiến trúc, chợ vẫn chưa được bảo tồn và nâng cấp đúng mức, làm giảm sức hút đối với khách tham quan và thương nhân. Phải nói rằng, thương hiệu “chợ Long Biên” đã có, nếu cứ để khu chợ ấy “có gì dùng nấy” như hiện tại, thì thực sự… tiếc cho một tài nguyên du lịch dịch vụ.

Với mục tiêu cải tạo chợ Long Biên không chỉ đơn thuần là một khu chợ buôn bán, cuộc thi AIAC 2025 hướng tới tái hiện một bức tranh lịch sử và văn hóa Hà Nội, khơi gợi hình ảnh “bên bờ sông Hồng, trên bến dưới thuyền” xưa kia. Các phương án thiết kế sẽ được nghiên cứu để tạo ra một không gian đa chức năng, vừa phục vụ thương mại, vừa bảo tồn giá trị văn hóa, lịch sử khu vực.

Quận Ba Đình mong muốn các ý tưởng tái thiết chợ Long Biên có sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại. Đặc biệt là kết hợp hài hòa giữa không gian chợ truyền thống với các khu vực văn hóa, nghệ thuật đường phố, khu ẩm thực sôi động vào ban đêm. Đặc biệt, bổ sung các không gian xanh, nâng cấp hạ tầng để thuận tiện cho giao thương nhưng vẫn bảo đảm đời sống dân sinh là những yếu tố vô cùng quan trọng.

Những ý tưởng thiết kế xuất sắc từ cuộc thi AIAC 2025 sẽ được quận Ba Đình xem xét để triển khai trong các dự án quy hoạch, cải tạo khu vực chợ Long Biên trong tương lai. Đây không chỉ là bước đi quan trọng trong việc nâng cấp cơ sở hạ tầng thương mại, mà còn góp phần phát triển du lịch, giữ gìn bản sắc văn hóa của một trong những khu chợ mang tính biểu tượng của Hà Nội.

Vậy là “Thủ phủ không ngủ” giữa lòng Hà Nội mai này sẽ “trên bến dưới thuyển”. Người Hà thành có quyền đợi chờ và tin tưởng!