Miễn viện phí toàn dân cần bước đi vững chắc

Quản lý tài chính y tế hiệu quả

Nghị quyết 72-NQ/TW của Bộ Chính trị đã đặt ra mục tiêu lớn, đến năm 2030, mọi người dân được miễn viện phí cơ bản. Chính phủ tiếp tục cụ thể hóa bằng Nghị quyết 282/NQ-CP, giao Bộ Y tế xây dựng Đề án miễn viện phí theo hướng có lộ trình rõ ràng. Theo các chuyên gia, để chính sách đi vào cuộc sống cần sự chuẩn bị kỹ về tài chính bền vững, hệ thống y tế đủ năng lực đáp ứng, quản lý phân bổ nguồn lực minh bạch và sự tham gia của toàn xã hội. Khi các điều kiện này được đảm bảo, sẽ là nền tảng quan trọng để tiến tới mục tiêu bao phủ y tế toàn dân mà Nghị quyết số 72-NQ/TW đã đề ra.

Theo TS Nguyễn Khánh Phương - Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách y tế, Bộ Y tế, để thực hiện miễn viện phí, đặc biệt khi tiến tới mức toàn dân, cần một lượng tài chính rất lớn. Cùng với Quỹ bảo hiểm y tế (BHYT) làm kênh chi trả trung tâm, phải đa dạng hóa nguồn lực (bao gồm ngân sách Nhà nước, các quỹ phòng chống bệnh tật và các cơ chế tài chính mới như thuế tiêu thụ đặc biệt áp dụng với rượu, bia, thuốc lá hay các loại “thuế sức khỏe”). Những nguồn này có thể bổ sung bền vững cho quỹ BHYT, giảm áp lực ngân sách và đảm bảo tính ổn định lâu dài cho chính sách.

Do đó, để triển khai miễn viện phí hiệu quả, TS Nguyễn Khánh Phương cho rằng cần xác định rõ 3 yếu tố then chốt. Đó là phạm vi miễn viện phí (miễn những dịch vụ nào, mức độ miễn ra sao, tránh hiểu nhầm là miễn tất cả); gói dịch vụ y tế cơ bản cần làm rõ danh mục cụ thể, xác định rõ ai sẽ được hưởng, chi phí chi trả từ quỹ BHYT ra sao? Đối tượng thụ hưởng và lộ trình, ai được ưu tiên trước, mở rộng ra những nhóm khác trong từng giai đoạn.

Cùng với vấn đề tài chính, chất lượng dịch vụ cũng là yếu tố quyết định thành công của chính sách. Miễn viện phí nếu không gắn với cải cách hệ thống như nâng cao chất lượng y tế cơ sở, tăng cường phân tuyến, chuyển đổi số, cải thiện phương thức thanh toán bảo hiểm sẽ không được như kỳ vọng... Đáng chú ý, bài toán tài chính không chỉ nằm ở nguồn thu. Những thách thức về quản lý chi phí, kiểm soát lạm dụng dịch vụ, quá tải tuyến trên, hay chênh lệch chất lượng điều trị ở tuyến cơ sở hoặc giữa các vùng miền, đều có thể khiến Quỹ BHYT đứng trước nguy cơ mất cân đối nếu triển khai miễn phí diện rộng, mà không có kiểm soát phù hợp.

Y tế cơ sở đóng vai trò then chốt

GS.TS Hoàng Văn Minh - Hiệu trưởng Trường Đại học Y tế công cộng cho rằng, nếu muốn miễn viện phí thành công, tuyến y tế cơ sở phải đủ mạnh để là người gác cổng. Nếu người dân tiếp tục vượt tuyến ồ ạt, hệ thống sẽ quá tải và chi phí sẽ tăng nhanh. Việt Nam cần tăng đầu tư cho trạm y tế xã về trang thiết bị và nhân lực; triển khai chăm sóc ban đầu theo nguyên lý y học gia đình; đẩy mạnh phòng bệnh và quản lý bệnh mạn tính tại cộng đồng. Việt Nam cần tính toán kỹ lưỡng đến việc tăng hiệu quả sử dụng quỹ, kiểm soát giá thuốc, vật tư y tế, và minh bạch hóa chi tiêu sẽ giúp nguồn lực được sử dụng đúng và tiết kiệm. Việt Nam cần tiếp cận theo lộ trình bắt đầu từ miễn viện phí cho dịch vụ y tế cơ bản tại tuyến cơ sở; mở rộng miễn phí cho các bệnh phổ biến và bệnh mạn tính; mở rộng dần tới các kỹ thuật phức tạp khi nguồn lực cho phép.

Đại biểu Nguyễn Anh Trí (Đoàn Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội) cho rằng, miễn viện phí là bước đột phá trong KCB, nhưng phải gắn với yêu cầu nâng cao chất lượng điều trị, có thuốc tốt và phác đồ chuẩn được cập nhật thường xuyên. Miễn viện phí cần có lộ trình hợp lý nhưng hiện dự thảo quy định đến năm 2030 miễn viện phí toàn dân nên đại biểu đề nghị thực hiện miễn phí sớm cho những người đang điều trị các bệnh khó chữa và mãn tính, những bệnh nhân đang chạy thận nhân tạo, những bệnh nhân bị ung thư. Đây là những người có hoàn cảnh rất khó khăn, chi phí thuốc men và dịch vụ điều trị đều rất lớn. Việc KCB phải thuận tiện, người dân được lựa chọn nơi gần nhất. Bộ Y tế cần làm tốt việc thông tuyến và xóa trần thanh toán BHYT. Chính phủ phải bảo đảm công bằng thụ hưởng giữa các tuyến y tế, trong đó tuyến cơ sở phải gần dân nhất và có đủ thuốc.

Theo Vụ trưởng Vụ BHYT, Bộ Y tế Trần Thị Trang, để việc miễn viện phí toàn dân được thực hiện bền vững, cần đa dạng hóa các nguồn tài chính quỹ BHYT, ngân sách Nhà nước, bảo hiểm tư nhân, xã hội hóa, nguồn từ các chương trình mục tiêu quốc gia, kêu gọi xã hội tham gia. Miễn viện phí không đồng nghĩa với “miễn chất lượng”. Ngược lại, khi dịch vụ miễn phí, nhu cầu sử dụng tăng, hệ thống toàn quốc từ tuyến xã, tỉnh đến trung ương cần đủ năng lực để đáp ứng, tránh quá tải, chờ đợi, dịch vụ kém chất lượng. Đặc biệt tuyến y tế cơ sở các trạm y tế xã cần được đầu tư mạnh: cơ sở vật chất, trang thiết bị, thuốc men, nhân lực y bác sĩ, dược sĩ, kỹ thuật viên, công nghệ thông tin, hồ sơ điện tử...; phát triển y tế từ xa, y học gia đình, KCB theo yêu cầu, vừa để giảm tải bệnh viện, vừa để đưa dịch vụ gần dân hơn.

Miễn viện phí đồng nghĩa với việc quỹ BHYT và ngân sách Nhà nước phải chi trả phần lớn chi phí KCB. Vì vậy, chúng ta cần giám sát chặt chẽ ai được hưởng, được hưởng những dịch vụ nào, quyền lợi ra sao, dịch vụ có đúng, có chất lượng không, tránh tình trạng lạm dụng, sử dụng trái mục đích, lãng phí, trục lợi; cần có hệ thống dữ liệu đồng bộ, quản lý sức khỏe toàn dân, hồ sơ sức khỏe điện tử, minh bạch chi tiêu, báo cáo định kỳ, đánh giá hiệu quả, điều chỉnh chính sách kịp thời để bảo đảm bền vững và công bằng. “Chúng ta cần đặt ra gói dịch vụ y tế cơ bản ưu tiên các dịch vụ thiết yếu, phổ biến như khám ngoại trú, điều trị nội trú cơ bản, thuốc thiết yếu, dịch vụ cấp cứu, điều trị thông thường, khám định kỳ, sàng lọc cơ bản trước khi mở rộng sang điều trị chuyên sâu, dịch vụ cao cấp, phục hồi, thiết bị y tế đặc biệt, theo lộ trình rõ ràng” - Vụ trưởng Vụ BHYT nêu rõ.