Ngành ô tô châu Âu vật lộn tìm đất hiếm, quyết giảm phụ thuộc Trung Quốc

Các nhà sản xuất ô tô châu Âu đang bước vào một cuộc chạy đua gấp rút nhằm tìm kiếm nguồn cung đất hiếm và nam châm vĩnh cửu ngoài Trung Quốc, trong bối cảnh khủng hoảng chuỗi cung ứng trở nên nghiêm trọng hơn do Bắc Kinh siết chặt kiểm soát xuất khẩu. Đây là những vật liệu then chốt để chế tạo động cơ xe điện và các linh kiện thiết yếu khác trên hầu hết các dòng ô tô hiện đại.

Trung Quốc hiện chiếm tỷ trọng lớn nhất thế giới về khai thác và chế biến đất hiếm, đóng vai trò gần như không thể thay thế trong chuỗi giá trị toàn cầu. Từ tháng 4, chính phủ Trung Quốc đã áp dụng các biện pháp cấp phép xuất khẩu khắt khe hơn để phản ứng lại căng thẳng thuế quan leo thang với Mỹ. Hệ quả là nhiều doanh nghiệp công nghiệp châu Âu, đặc biệt là ngành ô tô, đứng trước nguy cơ thiếu hụt nghiêm trọng.

Một nguồn tin cho biết Mercedes-Benz của Đức đã khởi động đàm phán với Rainbow Rare Earths, công ty khai thác mỏ của Anh đang phát triển dự án đất hiếm tại Nam Phi. Rainbow, được TechMet hậu thuẫn - doanh nghiệp có sự tham gia sở hữu của chính phủ Mỹ - dự kiến bắt đầu sản xuất vào năm 2027.

Không chỉ Mercedes, Porsche và nhiều hãng xe khác cũng ráo riết tìm kiếm nguồn nam châm bổ sung. Frank Eckard, Giám đốc điều hành Magnosphere - nhà sản xuất nam châm của Đức, cho biết các hãng liên tục gọi điện khẩn thiết đặt hàng gấp để tránh phải dừng dây chuyền lắp ráp. “Họ nói rõ rằng giá cả không còn quan trọng, điều họ cần biết là khi nào nhận được hàng và số lượng tối đa có thể cung ứng”, Eckard kể. Ông cảnh báo nếu không tìm ra giải pháp thay thế kịp thời, sản xuất ô tô tại nhiều nhà máy châu Âu có thể ngưng trệ từ giữa tháng 7.

Cuộc khủng hoảng không dừng lại ở châu Âu. Tại Mỹ, Ford đã phải tạm dừng hoạt động một nhà máy sản xuất xe SUV tại Chicago trong tháng 5 vì thiếu nam châm. Theo Eckard, Magnosphere liên tục bị hỏi liệu có thể sản xuất nam châm mà không cần nguyên liệu từ Trung Quốc hay không, nhưng ông thừa nhận điều này gần như không khả thi trong ngắn hạn.

Dù đã chủ động tìm kiếm các mỏ khai thác ngoài Trung Quốc, thách thức then chốt vẫn nằm ở công đoạn sản xuất nam châm vĩnh cửu. Hiện nay, phần lớn quá trình này vẫn diễn ra tại các nhà máy ở châu Á, chủ yếu tập trung ở Trung Quốc và một số nước lân cận. Một lãnh đạo ngành cảnh báo: “Nếu châu Âu không nhanh chóng đầu tư bài bản vào sản xuất nam châm, việc tự chủ nguồn cung vật liệu chiến lược sẽ chỉ là kế hoạch trên giấy”.

Đọc thêm: Israel liên tục tấn công Iran, căng thẳng lan rộng khắp Trung Đông

Diễn biến này khiến các nhà phân tích của Berenberg dự báo căng thẳng địa chính trị sẽ thúc đẩy làn sóng đầu tư mới vào các chuỗi cung ứng nằm ngoài Trung Quốc. Những công ty như Rainbow Rare Earths được kỳ vọng sẽ hưởng lợi khi trở thành nguồn khai thác thay thế.

Khi nhiều hãng xe rơi vào thế bị động, Hyundai và Kia lại là những ngoại lệ hiếm hoi. Hai công ty Hàn Quốc khẳng định đã dự trữ đủ đất hiếm để duy trì sản xuất ổn định ít nhất đến cuối năm 2025. Đại diện Hyundai cho biết: “Chúng tôi luôn duy trì mức tồn kho an toàn để đảm bảo dây chuyền không bị gián đoạn. Tuy nhiên, chi tiết về số lượng và chiến lược mua sắm xin được giữ kín”.

Để hạ nhiệt áp lực, Bắc Kinh đã đồng ý đẩy nhanh quy trình cấp phép xuất khẩu đất hiếm cho một số doanh nghiệp châu Âu sau khi nhận được cảnh báo về nguy cơ gián đoạn sản xuất diện rộng. Tuy nhiên, các chuyên gia trong ngành cho biết các công ty vẫn đang gặp khó khăn do tồn đọng hàng loạt đơn xin cấp phép, kéo dài thời gian giao hàng.

Ngay cả những tập đoàn lớn như Volkswagen, dù đã được Trung Quốc phê duyệt giấy phép, vẫn mất nhiều tuần đến vài tháng mới nhận được hàng. Điều này khiến các giám đốc điều hành thêm lo lắng về tính bền vững của các dây chuyền lắp ráp trong mùa cao điểm.

Trước tình hình này, các hãng xe châu Âu buộc phải tính đến những phương án dài hạn hơn, từ việc mở rộng hợp tác với các công ty khai thác ngoài Trung Quốc, phát triển công nghệ tái chế đất hiếm cho đến xây dựng nhà máy sản xuất nam châm ngay tại châu Âu. Tuy nhiên, chi phí đầu tư lớn, công nghệ phức tạp và thời gian triển khai kéo dài khiến cuộc khủng hoảng chuỗi cung ứng đất hiếm khó có thể được giải quyết triệt để trong vài năm tới.