[Nghệ sĩ và chuẩn mực ứng xử văn hóa] Bài cuối: Chấn chỉnh để đi vào nền nếp

Thời gian dài thả lỏng quản lý

Thời gian gần đây, khán giả bắt đầu đặt câu hỏi với giới nghệ sĩ: Đâu rồi những chuẩn mực trong hoạt động nghệ thuật của nghệ sĩ? Đâu rồi những chương trình đàng hoàng trên sóng truyền hình, không có phát ngôn gây ồn ào, không có nghệ sĩ bất chấp tham gia vì nó là chương trình dành cho tài năng về lĩnh vực ngoài nghệ thuật? Cuộc sống khó khăn do dịch, sân khấu và sàn diễn tắt đèn, rạp phim cứ mở rồi đóng dõi theo từng động tĩnh của Covid-19… càng khiến những vấn đề phức tạp từ ứng xử trên mạng xã hội nảy sinh.

Ai cũng hiểu, hàng hóa không rõ nguồn gốc có thể ảnh hưởng tới sức khỏe, gây hại cho người sử dụng; tiền ảo chứa nhiều nguy cơ nhưng rồi chính những sản phẩm đó lại được đặt lên miệng người nổi tiếng, nghệ sĩ ra sức quảng bá, quảng cáo.

Thậm chí, có nhiều nghệ sĩ còn bán hàng thực phẩm online hoặc sản phẩm làm đẹp, chữa… bệnh khó nói, cải thiện phòng the cho phái mạnh. Điều đáng nói, những sản phẩm mà họ rao bán, quảng cáo đó chưa chắc họ dám sử dụng. Nhưng để bán được hàng, chốt được đơn, họ phải ra rả là “ngon lắm quý vị ơi”, “tôi đã từng sử dụng và kết quả tốt". Công chúng một phần vì yêu mến, một phần tin tưởng đã mua ủng hộ, với chất lượng chưa biết thế nào. Người nghệ sĩ khi đã sa đà vào bán hàng online với nguồn thu khủng thì dần dà họ sẽ rời xa nghệ thuật, nhất là nghệ thuật chân chính vốn khó kiếm tiền.

Một giải pháp căn cơ hơn cho câu chuyện nghệ sĩ, người nổi tiếng phát ngôn hoặc hành xử phản cảm trên mạng chính là việc xử lý nghiêm của luật pháp, các nội quy, quy định trong quản lý nhân sự, điều chỉnh ứng xử, phát ngôn trên mạng.

Chấn chỉnh việc phát ngôn bất hảo trên mạng chính là tự bảo vệ mình cũng như thế hệ trẻ. Bên cạnh đó cũng góp phần thanh lọc không gian mạng cùng sự ảo tưởng “quyền lực” của những người nổi tiếng, rằng mình nói gì công chúng cũng nghe.

Độ chênh giữa quản lý và thực tiễn

Một thời gian dài, dù có những quy định, luật định về dùng mạng xã hội. Nhưng phải thừa nhận vấn đề quản lý vẫn bị thả nổi. Chính vì vậy mới xảy ra tình trạng “lệch chuẩn” trong ứng xử trên mạng xã hội.

Trong khi đó, PGS.TS Trần Thành Nam, chuyên gia tâm lý - Chủ nhiệm Khoa Các khoa học giáo dục (Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, xu hướng tương tác trên mạng xã hội ngày càng phổ biến và đó cũng là xu hướng tất yếu khi công nghệ số phát triển. Tuy nhiên, cũng chính sự phát triển quá nhanh, mạnh của môi trường số dẫn tới có độ chênh giữa quản lý và thực tiễn.

PGS.TS Trần Thành Nam chia sẻ: Chúng ta đã có Luật An ninh mạng, song đây là một khung pháp lý lớn rất cần lấp đầy bởi những quy định, quy tắc, nguyên tắc để điều chỉnh hành vi, ứng xử trên môi trường mạng. Chúng ta đang sống trong một nền văn hóa bị ám ảnh bởi diện mạo bên ngoài, bởi lượng người xem, người thích. Đây cũng là hệ quả của việc quá tập trung vào dạy kỹ năng mà quên đi việc dạy cách tạo dựng về giá trị. Nhiều bạn trẻ trên Tik Tok, Facebook, YouTube… có kỹ năng quan hệ với công chúng, có khả năng tạo ra xu hướng (trend) nhưng lại không có đủ tri thức để phân biệt, nhận định về những sản phẩm họ đưa lên mạng xã hội có nguy cơ cho cộng đồng hay không. Có những người dày công nghiên cứu các thuật toán AI để “lách” kiểm duyệt, nhưng lại không biết loại bỏ yếu tố được cho là “rác mạng”, “rác văn hóa” nên tạo ra những sản phẩm gây hại cho cộng đồng.

Để hạn chế hiện tượng “rác văn hóa”, bên cạnh việc tăng cường tuyên truyền để mỗi người khi tham gia vào môi trường số không có nghĩa là “ảo”, là không phải chịu trách nhiệm với mỗi hành vi của mình; cần phải coi những công việc liên quan đến mạng xã hội như truyền thông, YouTube, Tik Tok… là một nghề để đào tạo và đưa đến cho họ năng lực cơ bản khi làm nghề. “Hướng dẫn họ biết về trách nhiệm số, đạo đức, nguyên tắc để bảo vệ bản thân và cộng đồng khi tham gia môi trường số… Cần phải chuyên nghiệp hơn thay vì tự phát như thời gian qua” - PGS.TS Trần Thành Nam nói.

“Chiếc gậy thần” chấn chỉnh

Bộ Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội vừa được Bộ TT&TT ban hành mới đây (giữa tháng 6/2021) là một công cụ quan trọng để lành mạnh hóa mạng xã hội tại Việt Nam. Theo TS Nguyễn Sĩ Dũng, Bộ Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội được Bộ TT&TT ban hành rất kịp thời. Đây là lần đầu tiên một Bộ Quy tắc như vậy được ban hành. Nó hết sức ngắn gọn và mạch lạc.

Bộ Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội vừa được Bộ TT&TT ban hành, chỉ ra các quy tắc ứng xử cho tổ chức, cá nhân; cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong cơ quan Nhà nước; các cơ quan Nhà nước và các nhà cung cấp mạng xã hội.

Bộ Quy tắc nêu rõ các tổ chức, cá nhân cần tìm hiểu, tuân thủ các điều khoản hướng dẫn, sử dụng các nhà cung cấp dịch vụ mạng xã hội trước khi đăng ký, tham gia. Tổ chức, cá nhân chia sẻ những thông tin có nguồn chính thống, đáng tin cậy; có các hành vi, ứng xử phù hợp với những giá trị đạo đức, văn hóa, truyền thống của dân tộc; không sử dụng từ ngữ gây thù hận, kích động bạo lực, phân biệt vùng miền, giới tính, tôn giáo; không đăng tải những nội dung vi phạm pháp luật, các thông tin xúc phạm danh dự, nhân phẩm, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân; sử dụng ngôn ngữ phản cảm, vi phạm thuần phong mỹ tục; tung tin giả, tin sai sự thật; quảng cáo, kinh doanh dịch vụ trái phép... gây bức xúc trong dư luận xã hội, ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội. Khuyến khích sử dụng mạng xã hội để tuyên truyền, quảng bá về đất nước, con người, văn hóa tốt đẹp của Việt Nam, chia sẻ thông tin tích cực, những tấm gương người tốt, việc tốt; vận động người thân trong gia đình, bạn bè, những người xung quanh tham gia giáo dục, bảo vệ trẻ em, trẻ vị thành niên sử dụng mạng xã hội một cách an toàn, lành mạnh.

Theo PGS.TS Trần Thành Nam, bộ Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội do Bộ TT&TT ban hành rõ ràng không phải là một văn bản quy phạm pháp luật. Sẽ không có các chế tài của Nhà nước cho việc vi phạm các quy tắc này. Tuy nhiên, đây là các chuẩn mực hành vi không thể thiếu để người Việt Nam chúng ta có được một “cuộc sống mạng” lành mạnh, văn minh và an toàn. Điều này cũng góp phần cải thiện thứ hạng văn minh internet của người Việt Nam trên thế giới. Nhà nước không áp dụng chế tài đối với việc vi phạm các quy tắc ứng xử trên mạng, nhưng xã hội hoàn toàn có thể áp dụng các chế tài của mình. Phê bình, tẩy chay là một số trong những chế tài như vậy.

Xét cho đến cùng, nghệ sĩ hay người nổi tiếng cũng là con người, vẫn có những "vấp ngã" trong đời sống, phát ngôn. Việc của công chúng là đánh giá, sàng lọc, "gạn đục khơi trong" để có một đời sống văn hóa lành mạnh. Bộ Quy tắc này hướng đến tất cả các đối tượng dùng mạng xã hội trên lãnh thổ Việt Nam, trong đó nghệ sĩ cũng là một đối tượng quan trọng cũng sẽ chịu tác động uốn nắn, chấn chỉnh từ Bộ Quy tắc này. Sự ra đời của Bộ Quy tắc sẽ là nền tảng quan trọng để trị “rác văn hóa” trên mạng xã hội từ những người nổi tiếng.q