Chuyên gia y tế khuyến cáo, người dân tuyệt đối không dùng so biển làm nguyên liệu thực phẩm dưới bất kỳ hình thức nào, dù chỉ là một lần.
Nhiều người ngộ độc vì ăn nhầm con so với con sam biển
Mới đây, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Khánh Hòa đã tiếp nhận và cấp cứu cho 3 bệnh nhân bị ngộ độc thực phẩm do nghi ngờ ăn nhầm con so biển tại một quán hải sản ở thị xã Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa.
Bác sĩ Nguyễn Lương Kỷ - Trưởng khoa Hồi sức tích cực - chống độc, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Khánh Hòa cho biết, Khoa tiếp nhận 3 bệnh nhân ngày 5/2. Đến nay, tình trạng của bệnh nhân N.G.H. (sinh năm 2006) và bệnh nhân N.P.Q. (sinh năm 2004) đã ổn định. Riêng bệnh nhân N.V.S. (sinh năm 1989) tình trạng nặng hơn nhưng sáng 7/2 cũng đã tỉnh, được rút ống thở, sinh hiệu ổn định.
Theo báo cáo ban đầu của Trung tâm Y tế thị xã Ninh Hòa, 3 bệnh nhân trên là nhân viên tại cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống có địa chỉ tại đường Trần Quý Cáp, thị xã Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa. Các bệnh nhân có dấu hiệu ngộ độc với độc tố tự nhiên có trong con sam/so. Lúc 21 giờ ngày 4/2 tại quán, chủ quán đã hấp 2 con sam chín rồi nướng mỡ hành. Trong 10 nhân viên của quán, 3 người trên có triệu chứng tê môi, buồn nôn; 7 trường hợp còn lại chưa có triệu chứng bất thường.
Đoàn Kiểm tra của Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm tỉnh Khánh Hòa đã lấy mẫu gửi đến Viện Pasteur Nha Trang để xác định chất gây ngộ độc, tạm đình chỉ cơ sở kinh doanh để tìm nguyên nhân. Ngay sau chiều 11/2, Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm tỉnh Khánh Hòa cho biết đã nhận kết quả phân tích độc tố trong hai mẫu thức ăn gây ngộ độc thực phẩm cho ba người tại thị xã Ninh Hòa.
Theo kết quả phân tích độc tố từ Viện Hải dương học, cả hai mẫu vật chứa độc tố tetrodotoxins với độc tính vượt ngưỡng an toàn. Do mẫu không còn nguyên vẹn nên việc định danh sam hay so dựa vào hình hài gặp khó khăn. Tuy nhiên, kết quả ban đầu gợi ý mẫu thuộc loài so (Carcinoscorpius rotundicauda). Hiện đang thực hiện phân tích DNA để xác định.
Viện Hải dương học cũng đưa ra khuyến nghị sam/so là loài sinh vật cổ có tốc độ sinh trưởng chậm. Máu của sam biển có thể trích xuất chất phát hiện nội độc tố, so biển chứa độc tố chủ yếu là tetrodotoxins và có thể có một lượng nhỏ saxitoxins. Đây là các chất độc thần kinh, rất độc, tỉ lệ tử vong cao, hiện chưa có thuốc giải độc đặc biệt. Bệnh nhân khi bị ngộ độc cần được hỗ trợ hô hấp và đưa ngay đến trung tâm y tế để chăm sóc kịp thời đến khi độc tố được đào thải. Đồng thời, Viện Hải dương học cũng khuyến nghị nên cấm sử dụng sam/so làm thực phẩm.
Tương tự, khoảng cuối tháng 12/2022 tại Khu phố 2, thị trấn Ba Tri, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre đã xảy ra ngộ độc thực phẩm nghi do ăn so biển làm 1 người tử vong.
Hay trước đó, khoảng tháng 5/2020, Bệnh viện Việt Nam - Thụy Điển Uông Bí (tỉnh Quảng Ninh) đã tiếp nhận bệnh nhân Đ.V.B. (40 tuổi, ở Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh) được người nhà đưa vào cấp cứu trong tình trạng nôn mửa, lơ mơ sau khi ăn so biển.
Anh B. kể, do nhà ở ven biển nên khi thấy người dân bày bán con so liền mua về chế biến ăn. Ăn xong khoảng 2-3 tiếng, anh B. bắt đầu thấy tê đầu lưỡi, toàn thân mỏi mệt, nôn mửa.
Ngay sau khi vào viện, anh B. đã được các bác sĩ nhanh chóng rửa dạ dày, sử dụng than hoạt tính kết hợp truyền dịch, dùng thuốc tăng cường chuyển hóa chất độc.
Trước đó, Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Việt Nam - Thụy Điển Uông Bí tiếp nhận 5 người nhập viện cùng do ngộ độc so biển. Cả 5 người này đều có địa chỉ ở Yên Thanh, Uông Bí, Quảng Ninh. Được biết, trước lúc vào viện khoảng 1,5 giờ cả 5 người có liên hoan tại nhà và có ăn so biển. Sau đó, cả 5 người đều có biểu hiện tê lưỡi, tê tay chân và ngay lập tức được người thân đưa đến viện cấp cứu.
Phân biệt con sam và con so
Qua sự việc trên, các bác sĩ khuyến cáo một số vấn đề khi ăn hải sản. Bác sĩ Nguyễn Lương Kỷ - Trưởng khoa Hồi sức tích cực - chống độc, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Khánh Hòa cho biết, hàng năm, bệnh viện tiếp nhận rất nhiều trường hợp ngộ độc hải sản, đặc biệt từ tháng 2 đến tháng 7 là mùa sinh sản. Những loại hải sản hay gây ngộ độc gồm con so, ốc bùn móng, ốc răng cưa, cá nóc, cua mặt quỷ… Đặc điểm chung của các tác nhân này là ngộ độc chất tetrodotoxin, tác động lên thần kinh, có khả năng gây tê liệt hô hấp, ngưng thở, tử vong nhanh.
Bác sĩ Nguyễn Lương Kỷ khuyến cáo, con sam và con so rất giống nhau, nhưng con so có chất độc tetrodotoxin, không ăn được. Hình dáng, kích thước con so với con sam khó phân biệt. Nếu người dân không phân biệt được thì sẽ rất nguy hiểm vì đôi khi chỉ ăn nhầm một chút thôi cũng đã có triệu chứng nôn, khó thở, đau bụng, dị cảm tay chân, nặng hơn là sẽ ức chế hô hấp, ngừng tim, ngừng thở, nguy hiểm đến tính mạng. Hiện nay chưa có thuốc giải độc chất tetrodotoxin.
Các chuyên gia về độc tố cũng đưa ra lời khuyên người dân, thực khách không nên tự tiện mua con sam ăn nếu không biết cách phân biệt chúng với con so, do hai con vật có hình dáng tương tự nhưng con so có độc. Người dân khi ăn các loại hải sản cần nhận diện những loài hay gây ngộ độc là loài nào để biết. Đối với những loại hải sản lạ, không biết thì không nên ăn; những loại đã chết, ương, thiu thì không nên ăn vì độc tố sẽ càng nhiều hơn.
Ở Việt Nam chỉ có 2 loài là sam biển người dân gọi là sam lớn và so biển người dân gọi là sam biển nhỏ. Con so và con sam đều sống ở vùng ven biển, trong các vịnh, đầm nước mặn và các cửa sông, hình thù giống hệt nhau nên dễ nhầm lẫn.
Sam biển là một loại hải sản thường được người dân lựa chọn để lấy phần thịt và trứng chế biến, tuy nhiên hình dạng bên ngoài con sam rất giống với con so biển (một loại hải sản có chứa độc tố gây ngộ độc) khiến người dân rất khó phân biệt được.
Theo Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế, con so và con sam đều sống ở vùng ven biển, đầm nước mặn và các cửa sông, có hình dạng giống hệt nhau tuy nhiên nếu ăn phải con so biển sẽ bị ngộ độc do có chứa độc tố tetrodotoxin.
Hằng năm cả nước vẫn ghi nhận các vụ ngộ độc chết người do ăn trứng so biển. Con sam biển thường phân bố vùng ven biển, sống từng cặp, mỗi cặp làm tổ để sinh sống cùng nhau.
Mỗi cặp sam thường đẻ rất nhiều trứng do đó người ta thường bắt sam để lấy trứng ăn là chính. Sam trưởng thành nặng 1,5-2 kg. Chúng có vỏ cứng mình tròn vẹt, chiều dài khoảng 30 cm, dưới bụng có tám chân càng nhỏ, đuôi sam có gờ mặt lưng rất rõ, có gai trên gờ đuôi, tiết diện cắt ngang của đuôi có dạng hình tam giác.
Trong khi đó, so biển là một loài có độc, khi ăn có thể dẫn đến chết người. Loài này sống ở ven biển và nơi các dòng sông lách nước ngọt. Chúng có hình dạng rất giống sam biển nhưng kích thước nhỏ hơn và không đi theo thành từng cặp. Chiều dài thân của so biển khoảng 20-25cm, không kể đuôi. Đuôi không có gờ mặt lưng, tiết diện cắt ngang của đuôi có dạng hình tròn, không có gai trên gờ đuôi.
Chất độc giết người trong loài so biển là tetrodotoxin, chất độc này tan trong nước, không bị nhiệt phá hủy. Chất độc này được hấp thu nhanh qua đường tiêu hóa, đạt nồng độ cao nhất trong máu sau 20-30 phút và chỉ mấy giờ sau khi ăn các triệu chứng ngộ độc xuất hiện. Độc tố này tác động lên thần kinh trung ương, gây tê liệt cơ thể, ngừng tuần hoàn, hô hấp, nạn nhân tử vong nhanh chóng. Liều tử vong đối với người là 1-2 mg độc chất tetrodotoxin.
Để phòng, chống ngộ độc, chuyên gia y tế khuyến cáo, người dân tuyệt đối không được dùng so biển làm nguyên liệu thực phẩm dưới bất kỳ hình thức nào, dù chỉ là một lần.
Điểm khác biệt dễ nhận thấy là sam biển lúc nào cũng đi đôi, đuôi sam có gờ mặt lưng rất rõ, có gai trên gờ đuôi, tiết diện cắt ngang của đuôi có dạng hình tam giác. Còn so biển nhỏ hơn sam và chỉ đi một mình. Đuôi không có gờ mặt lưng, không có gai trên gờ đuôi, tiết diện cắt ngang của đuôi có dạng hình tròn.
