Nhóm giải pháp trụ cột giảm ùn tắc giao thông

Nguy cơ đối mặt với “thảm họa giao thông”

Hà Nội hiện có gần 9 triệu người, mật độ dân số trung bình 2.649 người/km2, cao gấp 8,2 lần mật độ trung bình trên cả nước. Ngoài ra, mật độ dân cư phân bố không đồng đều và tập trung cao tại khu vực nội thành. Toàn TP có khoảng 9,2 triệu phương tiện cơ giới đường bộ các loại đang hoạt động, trong đó TP quản lý hơn 8 triệu, bao gồm: 1,1 triệu ô tô, 6,9 triệu xe máy; còn lại khoảng 1,2 triệu phương tiện cá nhân từ các tỉnh, TP khác lưu thông trên địa bàn TP.

Xe máy chiếm trên 86% tổng số phương tiện, tốc độ gia tăng phương tiện hàng năm khoảng 4 - 5%; riêng ô tô tăng tới 10%/năm, vượt xa mức tăng về hạ tầng giao thông hàng năm (hiện mới đạt trung bình theo tỷ lệ 0,3 - 0,5%). Tỷ lệ diện tích đất dành cho giao thông theo diện tích đất xây dựng đô thị hiện nay mới đạt 12,13% (chỉ tiêu quy hoạch là 20 - 26%); tỷ lệ diện tích đất cho giao thông tĩnh dưới 1% (chỉ tiêu quy hoạch là 3 - 4%). Tỷ lệ vận tải hành khách công cộng (VTHKCC) đạt 19,5% nhu cầu (chỉ tiêu quy hoạch là 30 - 55%).

Hệ thống hạ tầng đường bộ đạt 23.420km, nhưng phần lớn là đường hẹp, ngõ sâu, sơ đồ hướng tâm mật độ thấp tạo dồn nén giao thông cực đại tại nhiều trục và nút giao, đặc biệt tại các khu vực tập trung dân cư cao. Hạ tầng an toàn, thông suốt, thuận tiện cho giao thông phi cơ giới chưa được bảo đảm.

Lãnh đạo Sở Xây dựng Hà Nội nhận định, thực trạng hệ thống giao thông vận tải (GTVT) như hiện nay dẫn đến sự mất cân đối nghiêm trọng về "cung" (công suất của hệ thống) và "cầu" (nhu cầu giao thông với tỷ trọng chính là giao thông cá nhân, đặc biệt giao thông cơ giới bằng xe máy và ô tô). Hệ thống GTVT của TP đang hoạt động ở ngưỡng vượt công suất và hoàn toàn không bền vững dẫn đến các hệ lụy chính về UTGT và ô nhiễm không khí. Ngoài ra còn kéo theo những tác động tiêu cực đến ATGT, tổn thất kinh tế, ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe Nhân dân và văn minh Thủ đô… Nếu tiếp tục không có sự cải thiện, TP sẽ phải đối mặt với mức trầm trọng hơn, dần chạm ngưỡng “thảm họa về giao thông” mà một số đô thị lớn trong khu vực Đông Nam Á đã và đang phải đối mặt.

Thực tế đó cũng cho thấy, mặc dù nhu cầu giao thông rất cao, nhưng về cơ bản biện pháp TDM chưa được thiết lập, chủ yếu vẫn đang là tự kiểm soát của người dân. Kết quả khảo sát hệ số đi lại trung bình 2,73 chuyến đi/người với đoàn phương tiện khoảng 9,2 triệu xe cơ giới cho thấy rõ hơn mức chất tải giao thông cực đại lên hệ thống hạ tầng. Đoàn phương tiện cơ giới cá nhân vẫn liên tục gia tăng với tốc độ gia tăng trung bình hàng năm cao hơn khoảng 10 lần so với tốc độ gia tăng về hạ tầng giao thông.

Bên cạnh tỷ lệ sở hữu và sử dụng phương tiện cơ giới cá nhân rất cao, Hà Nội còn đang có xu hướng “ô tô hóa” phương tiện giao thông cá nhân. Đây là nhân tố mới có tính thách thức lớn với giao thông TP, trực tiếp dẫn đến nguy cơ phải đối mặt với kịch bản “thảm họa” không chỉ về giao thông mà cả ô nhiễm môi trường nếu không có biện pháp quản lý tốt.

Mục tiêu kép

Giảng viên trường Đại học Việt Nhật, Tiến sĩ Phan Lê Bình cho rằng, trong khi những biện pháp tăng "cung" cho mạng lưới giao thông đòi hỏi đầu tư lớn và thời gian dài, giảm "cầu" là một biện pháp hữu hiệu để góp phần giảm UTGT. Đồng quan điểm, thạc sĩ Quản lý đô thị Phan Trường Thành nhận định, một trong những nguyên nhân chính khiến UTGT vẫn diễn biến phức tạp là Hà Nội chưa quan tâm đúng mức đến TDM, gắn TDM với phát triển giao thông bền vững. “Quản lý nhu cầu giao thông hay quản lý nhu cầu đi lại là việc áp dụng các chiến lược và chính sách để kiểm soát sự cân bằng cung - cầu đi lại trong không gian hoặc trong thời gian cụ thể, bằng cách khuyến khích người dân hạn chế sử dụng phương tiện giao thông cá nhân không cần thiết, và tăng cường sử dụng VTHKCC và phương tiện phi cơ giới” - ông Phan Trường Thành cho biết.

Nhiều đô thị phát triển trên thế giới đã tập trung vào TDM từ rất lâu, coi đây là giải pháp cốt lõi, lâu bền cho mạng lưới GTVT, giảm thiểu UTGT với chi phí rẻ, hiệu quả cao.

Có thể hiểu một cách đơn giản, Hà Nội cần các biện pháp cụ thể để điều tiết, giảm nhu cầu, mong muốn đi lại bằng phương tiện cá nhân của người dân, tăng nhu cầu sử dụng phương tiện VTHKCC và phi cơ giới, qua đó giảm áp lực giao thông lên hạ tầng. Như vậy, thay vì chi rất nhiều tiền để xây dựng hạ tầng, chạy theo nhu cầu giao thông ngày càng gia tăng, TP sẽ thông qua TDM để giảm thiểu áp lực, giảm gánh nặng đầu tư, đồng thời hạn chế được thiệt hại do UTGT, ô nhiễm môi trường.

Lãnh đạo Sở Xây dựng Hà Nội chia sẻ, không chỉ tập trung vào TDM, TP còn phải lồng ghép cả các nội dung chuyển đổi xanh giao thông theo tinh thần tại Chỉ thị 20/CT-TTg ban hành ngày 12/7/2025 của Thủ tướng Chính phủ về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường. Do đó, TP đã đưa ra một kế hoạch cụ thể nhằm triển khai hiệu quả nhóm giải pháp trụ cột TDM lồng ghép chuyển đổi xanh giao thông.

Trước tiện là thu thập cơ sở dữ liệu về giao thông, đặc biệt là chi tiết về đoàn phương tiện. Trên cơ sở đó tiến hành các biện pháp quản lý xe đăng ký mới như: giới hạn xe cá nhân, xe xăng/dầu; mở hạn ngạch riêng cho phương tiện chuyển đổi xanh nhưng có kiểm soát để không làm gia tăng quá mức phương tiện giao thông cá nhân.

Đối với đoàn phương tiện hiện có sẽ được kiểm soát, giới hạn hoạt động theo các tiêu chí: loại phương tiện, niên hạn, mức phát thải, mã biển số, thời gian, khu vực... Các biện pháp kiểm soát này sẽ được thực hiện linh hoạt với những công cụ chính gồm: áp tiêu chuẩn khí thải; thu phí UTGT, phí vào nội đô, tăng phí đỗ xe; hoặc áp dụng biện pháp hành chính (cấm, hạn chế).

Hà Nội cũng sẽ xây dựng một lộ trình cụ thể, đồng thời hỗ trợ người dân, DN nhằm loại bỏ hoặc chuyển đổi xe xăng dầu, cũ nát sang các loại phương tiện xanh. Ngoài ra các bộ, ngành, đơn vị liên quan cũng cần cải thiện chất lượng nhiên liệu sinh học để dần thay thế nhiên liệu hóa thạch, sử dụng cho các loại xe cơ giới truyền thống không hoặc chưa chuyển đổi xanh.

Với nhóm giải pháp trụ cột TDM, Hà Nội đang đặt ra mục tiêu kép vừa giải quyết vấn nạn UTGT vừa giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Điều kiện tiên quyết là phải giảm sở hữu và mức độ sử dụng phương tiện cá nhân, tăng cường tỷ lệ người dân sử dụng VTHKCC. Đồng thời, TP cũng cần tích cực vận động, hỗ trợ người dân chuyển đổi sang phương tiện xanh; sử dụng các loại hình giao thông chia sẻ, giao thông phi cơ giới.