Một vaccine tiềm năng do công ty công nghệ sinh học CanSino Biologics phát triển đã được phê duyệt để sử dụng trong quân đội Trung Quốc, là một dạng sửa đổi của adenovirus tuýp 5 (Ad5). Theo Wall Street Journal đưa tin hồi tuần trước, công ty đang đàm phán để được phê duyệt khẩn cấp vaccine này ở một số quốc gia trước khi hoàn thành các thử nghiệm quy mô lớn.
Trong khi vaccine ngừa Covid-19 được Nga chính thức phê duyệt vào đầu tháng này Sputnik V, được phát triển bởi Viện nghiên cứu Gamaleya có trụ sở tại Moscow, cũng dựa trên Ad5 và Ad26 - một loại adenovirus ít phổ biến hơn.
Vaccine hiện được coi là điều cần thiết để chấm dứt đại dịch - đã cướp đi sinh mạng của hơn 845.000 người trên toàn thế giới. Viện Gamaleya cho biết phương pháp tiếp cận 2 loại virus của họ sẽ giải quyết các vấn đề về miễn dịch của Sputnik V.
Theo Reuters, cả 2 nhà phát triển CanSino và Gamaleya đều có nhiều năm kinh nghiệm và đã từng phát triển vaccine ngừa Ebola dựa trên Ad5. Các nhà nghiên cứu đã thử nghiệm với vaccine dựa trên Ad5 để chống lại nhiều loại bệnh trong nhiều thập kỷ, nhưng hiện vẫn chưa có loại nào được sử dụng rộng rãi.
Nguyên lý chung của phương pháp này là sử dụng virus bất hoạt làm "vật trung gian" - vector - để chuyển gen từ virus đích - trong trường hợp này là virus corona mới - vào tế bào người, thúc đẩy phản ứng miễn dịch để chống lại virus thực sự.
Tuy nhiên, trong trường hợp nhiều người đã có sẵn kháng thể chống lại Ad5, điều này có thể khiến hệ thống miễn dịch tấn công vector thay vì phản ứng với virus gây bệnh, khiến các loại vaccine này kém hiệu quả hơn.
Theo các chuyên gia, tính riêng tại Trung Quốc và Mỹ, khoảng 40% số người trong cộng đồng đã có lượng kháng thể cao do tiếp xúc với Ad5 trước đó. Ở châu Phi, con số này có thể lên tới 80%.
Một số nhà nghiên cứu đã chọn các adenovirus hoặc các cơ chế phân phối khác. Chẳng hạn ĐH Oxford/AstraZeneca của Anh đã phát triển vaccine ngừa Covid-19 của mình trên một loại virus adenovirus từ tinh tinh, tránh được vấn đề của Ad5.
Tiến sĩ Zhou Xing, từ ĐH McMaster của Canada, đã làm việc với CanSino trong điều chế loại vaccine dựa trên Ad5 đầu tiên cho bệnh lao, vào năm 2011. Nhóm của ông đang phát triển một loại vaccine Ad5 ngừa Covid-19 dạng hít, với giả thuyết rằng nó có thể tránh được các vấn đề miễn dịch đã có từ trước.
"Vaccine tiềm năng của Oxford có lợi thế hơn hẳn so với vaccine của CanSino khi được tiêm", ông Xing nêu quan điểm, đồng thời tỏ ra lo ngại rằng liều lượng cao của vector Ad5 trong vaccine của CanSino có thể gây sốt ở người được tiêm.
Đồng quan điểm, nhà nghiên cứu vaccine Anna Durbin tại ĐH Johns Hopkins thì dự báo rằng vaccine dựa trên Ad5 "có thể chỉ đạt hiệu quả khoảng 40%", và nhận định chiến lược của các nhà sản xuất Nga và Trung Quốc có thể là "điều đó tốt hơn là không có gì, trong khi chờ một vaccine hiệu quả khác xuất hiện".
Bên cạnh đó, một số nhà khoa học cũng lo ngại vaccine dựa trên Ad5 có thể làm tăng khả năng lây nhiễm HIV.
Trong một thử nghiệm năm 2004 về vaccine ngừa HIV dựa trên Ad5 của Merck & Co, những người có khả năng miễn dịch từ trước được cho trở nên nhạy cảm hơn với virus gây bệnh AIDS.
Các nhà nghiên cứu, bao gồm cả Tiến sĩ Anthony Fauci - chuyên gia hàng đầu về các bệnh truyền nhiễm của Mỹ, trong một bài báo năm 2015 đã lưu ý rằng tác dụng phụ có thể chỉ xảy ra với vaccine HIV.
Tuy nhiên họ cảnh báo rằng tỷ lệ nhiễm HIV nên được theo dõi trong và sau khi thử nghiệm tất cả các loại vaccine dựa trên Ad5 ở những quần thể có nguy cơ cao.
"Tôi lo lắng về việc sử dụng các loại vaccine như vậy ở bất kỳ quốc gia nào hoặc bất kỳ dân số nào có nguy cơ nhiễm HIV cao, và tôi xem đất nước mình là một trong số đó", Tiến sĩ Larry Corey, lãnh đạo Cơ quan Vaccine phòng chống virus corona Mỹ, cũng từng là nhà nghiên cứu chính trong thử nghiệm của Merck & Co, nói.
