Ông Trump tung "nước cờ hiểm" nhằm vào dầu Nga nhưng vô ích?

Khi chính quyền Tổng thống Donald Trump ban hành lệnh trừng phạt lớn đầu tiên nhắm vào ngành dầu mỏ Nga kể từ khi ông trở lại Nhà Trắng, thị trường dầu thô toàn cầu rơi vào hỗn loạn. Các nhà máy lọc dầu Ấn Độ, thị trường chủ chốt của dầu Nga, tuyên bố ngừng mua, trong khi một số doanh nghiệp Trung Quốc cũng “hoảng loạn” tạm dừng giao dịch. 

Sức ép từ Tổng thống Mỹ

Theo giới quan sát, Washington đang tìm cách gây sức ép lên Moscow mà không làm đứt gãy hoàn toàn nguồn cung toàn cầu. Mục tiêu của Mỹ là khiến hoạt động thương mại dầu của Nga trở nên khó khăn, tốn kém và rủi ro hơn, song vẫn tránh cú sốc nguồn cung có thể đẩy giá dầu lên cao.

Cụ thể, Mỹ trừng phạt hai tập đoàn dầu khí hàng đầu của Nga – Rosneft và Lukoil, đồng thời cảnh báo các tổ chức tài chính nước ngoài rằng họ có thể bị loại khỏi hệ thống tài chính Mỹ nếu giao dịch với hai công ty này. 

Hai “ông lớn” này chiếm khoảng 5% sản lượng dầu thô toàn cầu, tương đương 5,3 triệu thùng mỗi ngày (bpd), trong đó khoảng 3,5 triệu thùng được xuất khẩu.

Sau khi lệnh trừng phạt được công bố, giá dầu Brent chuẩn toàn cầu tăng tới 8,9%, đạt mức cao nhất trong ba tuần là 66,78 USD/thùng trong phiên giao dịch ngày 24/10, trước khi giảm nhẹ xuống 66,37 USD/thùng trong phiên giao dịch sớm ở châu Á ngày hôm nay 27/10.

Tổng thống Vladimir Putin khẳng định Nga “sẽ không khuất phục” trước lệnh trừng phạt dầu Nga mới, dù thừa nhận “sẽ có tổn thất”. Các biện pháp này, theo giới phân tích, có thể đánh trực diện vào ngân sách chiến tranh của Moscow, buộc Nga phải bán dầu với giá thấp hơn và tìm cách xoay xở qua các mạng lưới trung gian ngầm.

Tuy nhiên, hiệu quả của lệnh trừng phạt phụ thuộc lớn vào khâu thực thi. Mỹ được kỳ vọng sẽ tiếp tục mở rộng danh sách các tàu chở dầu, cảng và công ty trung gian hỗ trợ xuất khẩu dầu Nga, đồng thời xem xét trừng phạt cả những quốc gia tiếp tục mua dầu Nga nếu không cắt giảm khối lượng nhập khẩu.

Giới quan sát nhận định, Nga có thể tiếp tục xuất khẩu dầu qua các kênh ngầm, nhưng việc bị cô lập khỏi hệ thống tài chính bằng USD và chi phí vận chuyển gia tăng sẽ khiến lợi nhuận dầu Nga sụt giảm đáng kể. Trong khi đó, Mỹ củng cố vị thế “người cầm trịch” trên thị trường năng lượng toàn cầu, sử dụng chính sách dầu mỏ như một công cụ ngoại giao mạnh mẽ trong cuộc cạnh tranh địa chính trị mới.

Một nhận định phổ biến trên thị trường dầu thô cho rằng các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với hoạt động xuất khẩu của Nga gần như vô tác dụng, khi thị trường nhanh chóng tìm ra cách để duy trì dòng chảy của hàng hóa.

Điều đó có nghĩa là, mọi biện pháp trừng phạt mới chỉ tạo ra cú tăng giá ngắn hạn, rồi nhanh chóng hạ nhiệt khi thực tế cho thấy nguồn cung hầu như không bị gián đoạn.

Khi Nga triển khai chiến dịch quân sự đặc biệt vào Ukraine vào tháng 2/2022, giá dầu đã tăng gần 140 USD/thùng chỉ vì lo ngại mất nguồn cung từ Nga.

Giới phân tích hiện dự đoán các nhà xuất khẩu dầu của Nga vẫn có thể lách qua các lệnh trừng phạt mới bằng cách sử dụng “hạm đội tàu bóng tối”, cùng mạng lưới trung gian thương mại và hệ thống thanh toán tránh sử dụng đồng USD.

Kinh nghiệm trước đây cho thấy kịch bản này rất có khả năng lặp lại, và mọi gián đoạn trong xuất khẩu dầu thô của Nga, nếu có, sẽ chỉ ngắn hạn và ở quy mô hạn chế.

Các lệnh trừng phạt có vô ích?

Câu trả lời phụ thuộc vào mục tiêu thực sự của các lệnh trừng phạt. Nếu mục tiêu là ngăn Nga xuất khẩu dầu bằng cách cắt đứt các khách hàng còn lại như Trung Quốc và Ấn Độ, biện pháp mới sẽ khó đạt hiệu quả.

Nhưng nếu mục tiêu là duy trì dòng chảy dầu của Nga trên thị trường toàn cầu, đồng thời cắt giảm doanh thu mà Moscow thu được từ việc bán dầu, thì tác động của lệnh trừng phạt có thể khả quan hơn.

Các biện pháp mới khiến các nhà máy lọc dầu ở Trung Quốc và Ấn Độ, những khách hàng lớn nhất của Nga, đối mặt với rủi ro cao hơn khi giao dịch với Moscow, buộc họ yêu cầu mức chiết khấu sâu hơn để tiếp tục mua dầu Nga.

Bên cạnh đó, việc phụ thuộc vào tàu vận tải ngầm và các công ty trung gian cũng làm tăng chi phí vận chuyển.

Rõ ràng, các biện pháp trừng phạt của phương Tây chưa tạo ra tác động đáng kể trong việc thuyết phục Tổng thống Vladimir Putin chấm dứt xung đột ở Ukraine, cũng như không làm sụt giảm đáng kể lượng xuất khẩu dầu. Tuy nhiên có khả năng gây trở ngại trong việc tiêu thụ dầu của Nga. 

Ví dụ điển hình là Reliance Industries của Ấn Độ, tập đoàn vận hành tổ hợp lọc dầu Jamnagar với công suất 1,24 triệu thùng/ngày. Reliance cho biết họ tuân thủ lệnh trừng phạt của phương Tây, đồng nghĩa có thể chấm dứt hợp đồng 500.000 thùng/ngày với Rosneft.

Theo dữ liệu của Kpler, lượng dầu Nga nhập qua cảng Sikka, nơi cung ứng cho tổ hợp Jamnagar, ước tính đạt 591.000 thùng/ngày trong tháng 10, giảm so với mức trung bình 766.000 thùng/ngày trong quý II, nhưng tương đương 563.000 thùng/ngày trong quý I.

Nếu Reliance dừng nhập khẩu dầu Nga, khoảng 500.000 thùng/ngày có thể được phân bổ lại cho các khách hàng khác.

Câu hỏi đặt ra là liệu các nhà máy lọc dầu quốc doanh của Ấn Độ có dám chấp nhận rủi ro, hay các doanh nghiệp Trung Quốc có thể tăng mua dầu Nga hay không.

Điều này còn phụ thuộc vào việc Tổng thống Trump có đạt được thỏa thuận thương mại mới với Ấn Độ và Trung Quốc hay không, và liệu dầu Nga có trở thành một phần trong các cuộc mặc cả đó.

Trước mắt, dòng chảy dầu Nga nhiều khả năng vẫn tiếp tục, nhưng rủi ro lớn nhất đối với thị trường là năng lượng đang ngày càng trở thành công cụ chính trị trong bức tranh tái định hình thương mại toàn cầu dưới thời Tổng thống Trump.