Phân loại rác tại chung cư: đồng bộ chính sách để đi vào cuộc sống

Khó từ nhận thức đến hành động

Tại khuôn khổ tọa đàm “Phân loại rác thải tại nguồn: Từ cam kết đến hành động”, Trưởng Ban Quản trị Chung cư New Skyline (KĐT Văn Quán) Phạm Xuân Điệp cho biết, tòa nhà đã hoàn thiện phương án tài chính phục vụ việc phân loại và thu gom rác thải tại nguồn. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là sau khi rác được phân loại và đưa ra ngoài, hệ thống xử lý tiếp theo sẽ như thế nào. “Đây không chỉ là việc riêng của từng tòa nhà hay khu dân cư, mà là câu chuyện cả nước phải cùng chung tay thực hiện” - ông Điệp nhấn mạnh.

Theo ông Điệp, điểm đứt lớn nhất trong quá trình triển khai nằm ở sự thiếu đồng bộ và thống nhất giữa các khâu. Quy định và hướng dẫn hiện nay chưa có sự nhất quán, dẫn đến mỗi địa phương, thậm chí mỗi phường, xã lại có cách làm khác nhau từ màu sắc thùng rác, cách chia loại, đến tần suất thu gom. Người dân di chuyển từ khu này sang khu khác dễ rơi vào tình cảnh “luật chơi thay đổi”, gây hoang mang và giảm hiệu quả thực hiện.

Hệ thống thu gom rác cũng chưa được tổ chức đồng bộ. Nhiều nơi, dù người dân đã phân loại đúng quy định, xe thu gom vẫn trộn chung tất cả do hạ tầng tiếp nhận chưa được tách biệt. “Việc này khiến người dân mất niềm tin, không còn động lực duy trì thói quen phân loại rác tại nguồn” - ông Điệp nói.

Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền và hướng dẫn vẫn còn mang tính hình thức. Các khẩu hiệu như “Hãy phân loại rác” hay “Bảo vệ môi trường” chưa đủ cụ thể để người dân thực hiện. Nhiều điểm đặt thùng rác tại chung cư chỉ ghi chung chung “rác hữu cơ – rác vô cơ” mà không có ví dụ minh họa rõ ràng, khiến người dân lúng túng khi xử lý những loại rác “nửa nạc nửa mỡ” như vỏ sữa, ly nhựa hay túi nylon dính dầu mỡ.

Công tác giám sát và phản hồi sau phân loại cũng chưa được chú trọng. Hiện không có lực lượng theo dõi, nhắc nhở hay ghi nhận hành vi đúng – sai của cư dân. Việc thiếu “vòng phản hồi” khiến hành vi tích cực không được củng cố, còn sai phạm không được điều chỉnh kịp thời. Ngoài ra, sự phối hợp giữa chính quyền, đơn vị thu gom và ban quản lý khu dân cư vẫn rời rạc, thiếu đầu mối thống nhất để đảm bảo hướng dẫn và thực hiện nghiêm túc.

Ông Phạm Xuân Điệp cho biết thêm, Ban Quản trị không có thẩm quyền xử phạt vì hoạt động theo cơ chế của hợp tác xã. “Muốn làm tốt, trước hết hạ tầng tòa nhà phải đáp ứng được; kinh phí thì không thể lấy từ quỹ chung cư mà cần có các nguồn tài trợ, thậm chí là từ chính nguồn thu bán rác tái chế. Mỗi chung cư, mỗi khu đô thị có đặc thù riêng nên cách tháo gỡ cũng phải linh hoạt. Các cơ quan chức năng khi ban hành chính sách cần khảo sát thực tế để phù hợp với điều kiện từng nơi” - ông Điệp chia sẻ.

Ở góc nhìn của doanh nghiệp vận hành, ông Phạm Hữu Hùng – Tổng Giám đốc Công ty CP Quản lý Vận hành & Dịch vụ Thương mại An Phú Gia cho rằng, việc phân loại và xử lý rác tại các tòa nhà chung cư hiện đối mặt nhiều khó khăn. “Ngay cả khi có quy trình, việc áp dụng vẫn rất khác nhau do mỗi chung cư có tuổi đời, thiết kế và hạ tầng khác biệt. Một tầng có 1 – 2 nhà rác, nhưng nếu phải đặt 3 – 4 thùng phân loại thì gần như không đủ diện tích” - ông Hùng nói.

Cùng với đó, nhiều chung cư cũ không có nhà rác riêng, hoặc chỉ có ống xả rác chung cho cả tòa. “Người dân có thể phân loại tại nhà, nhưng mang ra điểm tập kết đã khó; chưa kể những tòa nhà có ống rác thì không thể tách riêng từng loại. Nếu thực hiện, liệu các đơn vị vận hành có được hỗ trợ về giá hay kinh phí không?” - ông Hùng đặt vấn đề.

Những bất cập trên cho thấy, để việc phân loại rác tại nguồn thực sự đi vào nề nếp, cần một hệ thống giải pháp đồng bộ – từ hạ tầng, quy định, đến tuyên truyền và giám sát – thay vì chỉ dừng lại ở các khẩu hiệu kêu gọi.

Luật đã có, thực thi vẫn “kẹt” ở hạ tầng

Ông Bùi Ngọc Tú – Trưởng phòng Kỹ thuật Công nghệ, Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội (URENCO) chỉ ra, Luật Bảo vệ Môi trường 2020 đã quy định rõ việc phân loại rác tại nguồn bắt buộc từ 1/1/2025, thực tế triển khai đến nay vẫn gặp nhiều vướng mắc khiến chính sách này chưa “đi vào đời sống” như mong đợi.

Hạ tầng kỹ thuật, thu gom – vận chuyển – xử lý chưa đồng bộ. Nhiều nơi vẫn chưa có hệ thống thùng rác phân loại, chưa có tuyến thu gom riêng theo nhóm rác đã phân loại. Công nghệ xử lý rác – đặc biệt là rác hữu cơ – còn hạn chế, thiếu khả năng tiếp nhận, tái chế hiệu quả.

Việc phân loại rác tại nguồn đòi hỏi sự tham gia trực tiếp của hộ gia đình – cá nhân, nhưng nhiều nơi người dân chưa nắm rõ, chưa hình thành thói quen. Có những nơi tuy đã được tuyên truyền nhưng thiếu sự kiểm tra, giám sát, thiếu biện pháp thực thi nên chỉ dừng ở “ý tưởng” hơn là hành động thực tế.

Nhiều địa phương chưa xây dựng kế hoạch triển khai cụ thể, chưa thiết lập cơ chế phối hợp đồng bộ giữa các cấp, giữa chính quyền, doanh nghiệp thu gom và người dân. Chế tài xử phạt đã có (ví dụ theo Nghị định 45/2022/NĐ‑CP từ 25/8/2022 phạt hộ gia đình, cá nhân không phân loại chất thải rắn sinh hoạt) nhưng việc áp dụng và thực thi còn hạn chế vì điều kiện để thực hiện chưa đầy đủ (như hạ tầng, thu gom).

Đa dạng điều kiện địa phương – việc “một mẫu” khó áp dụng. Nhu cầu, tình hình đô thị, nông thôn khác nhau: khu dân cư tập trung, chung cư, làng quê… mỗi nơi có điều kiện khác. Việc triển khai cùng một mô hình có thể không phù hợp. Có địa phương có kinh phí và nguồn lực tốt, có nơi rất hạn chế nên chênh lệch giữa các địa bàn.

Kinh tế tái chế/rác phân loại chưa rõ và chưa có đầu ra mạnh: Cho dù phân loại, nhưng nếu đầu ra tái chế, tái sử dụng không ổn định thì động lực thực hiện giảm. Ví dụ: rác hữu cơ sau phân loại nếu không được xử lý thành phân bón hoặc không có thị trường tiêu thụ thì khó duy trì.

Thực tế hiện nay cho thấy nguyên nhân không chỉ nằm ở “thiếu công cụ” hay “thiếu quyết tâm”, mà là sự kết hợp của cả hai, trong đó yếu tố điều kiện thực thi đóng vai trò chủ đạo. Luật đã có, chế tài đã ban hành, nhưng nếu hạ tầng và quy trình chưa hoàn thiện, cộng với sự quyết liệt chưa đủ mạnh, thì việc xử phạt gần như không thể triển khai thực chất. Việc cần làm lúc này là vừa hoàn thiện công cụ, vừa tăng cường tổ chức thực hiện và truyền thông để tạo nền tảng trước khi áp dụng chế tài nghiêm minh.

"Phần lớn các tòa nhà hiện nay chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu phân loại rác thành 3 nhóm theo luật. Nhiều chung cư mới chỉ có 2 thùng rác, chưa bố trí khu lưu giữ tách biệt, chưa có quy trình thu gom riêng cho từng loại rác. Về trách nhiệm đầu tư, luật quy định rõ nguyên tắc “người phát thải trả tiền” và chủ đầu tư/ban quản lý tòa nhà phải tổ chức điểm tập kết, thùng chứa và quy trình thu gom phân loại trong phạm vi tòa nhà" - ông Bùi Ngọc Tú thông tin.

Ông Đặng Thành Vinh - Phó trưởng Phòng Quản lý chất thải rắn, Sở Nông nghiệp & Môi trường Hà Nội cho biết, thực tế hiện nay, hạ tầng thu gom, phân loại rác tại các tòa nhà, đặc biệt là chung cư cũ, vẫn chưa đồng bộ. Phần lớn được thiết kế theo mô hình cũ, chỉ có một ống thu gom hoặc một phòng chứa rác chung, nên việc bố trí 3 nhóm rác (hữu cơ, tái chế, còn lại) còn gặp nhiều khó khăn. Một số khu dân cư mới, khu đô thị hiện đại đã bắt đầu có khu vực thu gom riêng cho từng loại rác, nhưng nhìn chung Thành phố vẫn cần thời gian để hoàn thiện đồng bộ hạ tầng này.

Đối với khu dân cư, khu vực công cộng, TP có trách nhiệm đầu tư thùng rác, điểm tập kết, trạm trung chuyển và phương tiện vận chuyển phù hợp với mô hình phân loại 3 nhóm.

Đối với các tòa nhà chung cư, đặc biệt là chung cư cũ, việc cải tạo hệ thống thu gom, bố trí thùng phân loại trong tòa nhà thuộc trách nhiệm của Ban quản trị và đơn vị quản lý vận hành. Ban quản trị có thể bố trí các thùng rác phân loại tại khu vực phù hợp trong tòa nhà, hoặc tổ chức lực lượng thu gom nội bộ để đưa rác đã phân loại ra điểm tập kết chung. TP khuyến khích các tòa nhà huy động xã hội hóa – có thể vận động doanh nghiệp dịch vụ, cư dân cùng tham gia cải tạo, mua sắm thiết bị – vừa tiết kiệm chi phí, vừa tăng tính gắn kết cộng đồng..

Song song với đó, TP sẽ có những hướng dẫn kỹ thuật và giám sát cụ thể đối với các công trình, đồng thời tiếp tục đầu tư đồng bộ hệ thống thu gom, vận chuyển, trung chuyển và xử lý, bảo đảm khi người dân phân loại tại nguồn thì toàn bộ hệ thống phía sau cũng được vận hành phù hợp.

"Có thể nói, hạ tầng phân loại rác của Hà Nội đang được hoàn thiện từng bước, và để thành công, rất cần sự chung tay vào cuộc của chính quyền, ban quản trị và từng người dân" - ông Đặng Thành Vinh chia sẻ.