Quốc hội thông qua Luật Dẫn độ, bổ sung nhiều quy định mới, mang tính phòng ngừa

Luật Dẫn độ là một trong 4 luật về tương trợ tư pháp trình Quốc hội biểu quyết thông qua tại Kỳ họp thứ 10 (gồm: Luật Dẫn độ, Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù, Luật Tương trợ tư pháp về dân sự, Luật Tương trợ tư pháp về hình sự). 

Theo đó, Luật Dẫn độ gồm 4 Chương, 45 Điều, quy định nguyên tắc, thẩm quyền, điều kiện, trình tự, thủ tục thực hiện dẫn độ giữa Việt Nam với nước ngoài; trách nhiệm của các cơ quan nhà nước Việt Nam trong dẫn độ.

Luật được áp dụng đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân Việt Nam, cơ quan, tổ chức, cá nhân nước ngoài có liên quan đến dẫn độ giữa Việt Nam với nước ngoài.

Dẫn độ được thực hiện trên cơ sở các nguyên tắc: Tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng và các bên cùng có lợi; phù hợp với Hiến pháp, pháp luật Việt Nam và điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.

Trường hợp Việt Nam và nước ngoài không cùng là thành viên của điều ước quốc tế về dẫn độ thì việc dẫn độ được thực hiện theo nguyên tắc có đi có lại nhưng không trái pháp luật Việt Nam, phù hợp với pháp luật quốc tế và tập quán quốc tế.

Bộ Công an là Cơ quan Trung ương của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về dẫn độ.

Các trường hợp có thể bị dẫn độ, đó là người có hành vi phạm tội mà pháp luật Việt Nam và pháp luật nước ngoài quy định hình phạt tù có thời hạn từ 1 năm trở lên, tù chung thân hoặc tử hình hoặc đã bị tòa án của nước yêu cầu dẫn độ xử phạt tù mà thời hạn chấp hành hình phạt tù đối với người đó còn lại ít nhất 6 tháng.

Hành vi phạm tội của người được quy định tại khoản 1 Điều này không nhất thiết phải thuộc cùng một nhóm tội hoặc cùng một tội danh, các yếu tố cấu thành tội phạm không nhất thiết phải giống nhau hoàn toàn theo quy định của pháp luật Việt Nam và pháp luật nước ngoài.

Trường hợp nước ngoài yêu cầu dẫn độ liên quan đến người có nhiều hành vi phạm tội, trong đó mỗi hành vi cấu thành một tội phạm theo pháp luật Việt Nam và pháp luật nước ngoài và có ít nhất một hành vi đáp ứng được các điều kiện quy định tại khoản 1 của Điều này thì Việt Nam có thể đồng ý dẫn độ người đó. Trường hợp Việt Nam là nước yêu cầu dẫn độ, Bộ Công an đề nghị cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài đồng ý dẫn độ với các trường hợp tương tự.

Trường hợp hành vi phạm tội của người được quy định tại khoản 1 Điều này xảy ra ngoài lãnh thổ của Việt Nam thì việc dẫn độ người đó có thể được thực hiện nếu pháp luật Việt Nam quy định hành vi đó là hành vi phạm tội.

Bên cạnh đó, Luật cũng quy định về hình thức và cách thức chuyển hồ sơ yêu cầu dẫn độ; ngôn ngữ trong dẫn độ; trách nhiệm của các cơ quan nhà nước về dẫn độ…

Trước khi tiến hành biểu quyết, Quốc hội nghe đã Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng trình bày Báo cáo tóm tắt một số vấn đề lớn trong giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Dẫn độ.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết, về các trường hợp có thể bị dẫn độ (Điều 7), có ý kiến đề nghị nâng ngưỡng hình phạt tối thiểu từ 02 năm tù trở lên tại khoản 1 Điều 7 để bảo đảm hiệu quả hợp tác tư pháp quốc tế, tránh lãng phí nguồn lực hành chính cho vụ việc nhỏ, đồng thời thể hiện chính sách nhân đạo, chỉ dẫn độ đối với những hành vi thật sự nghiêm trọng, gây nguy hiểm cho xã hội.

Thay mặt Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng nêu rõ, quy định “người có thể bị dẫn độ là người có hành vi phạm tội mà pháp luật Việt Nam và pháp luật nước ngoài quy định hình phạt tù có thời hạn từ 01 năm trở lên...” tại khoản 1 Điều 7 của dự thảo Luật là nội dung được kế thừa từ Luật Tương trợ tư pháp hiện hành (Điều 33), phù hợp với tập quán quốc tế và cam kết trong các hiệp định về dẫn độ mà Việt Nam đã ký kết, nhằm bảo đảm khả năng hợp tác linh hoạt, kịp thời trong nhiều vụ việc và không giới hạn ở các hành vi phạm tội nghiêm trọng.

Trên thực tế, cơ quan có thẩm quyền có thể xem xét khả năng dẫn độ đối với người có hành vi phạm tội mà pháp luật quy định hình phạt tù là 01 năm nhưng người đó có vai trò quan trọng trong việc giải quyết vụ án. Bên cạnh đó, chính sách nhân đạo của Nhà nước ta được bảo đảm qua cơ chế xem xét trong từng vụ việc cụ thể chứ không bằng việc đặt thêm tiêu chí về mức hình phạt. Nếu nâng ngưỡng hình phạt tù cao hơn sẽ dẫn tới trường hợp không thể dẫn độ đối với các vụ việc có mức hình phạt thấp mặc dù vẫn có ảnh hưởng quốc tế rõ ràng, làm giảm hiệu quả hợp tác tư pháp quốc tế và không khắc phục được nguy cơ vi phạm quyền con người trong từng trường hợp cụ thể.

Do đó, để bảo đảm tính tương thích quốc tế, duy trì hiệu quả hợp tác trong đấu tranh phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia và bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật, đề nghị Quốc hội cho giữ ngưỡng hình phạt tối thiểu là 01 năm tù như quy định của dự thảo Luật.

Về dẫn độ có điều kiện (Điều 13), có ý kiến đề nghị bổ sung vào khoản 2 Điều 13 nội dung theo dõi việc thực hiện cam kết của nước ngoài sau dẫn độ; trường hợp vi phạm, Việt Nam có quyền yêu cầu bồi thường hoặc áp dụng các biện pháp ngoại giao tương ứng.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết, việc xem xét, chấp thuận và thực hiện điều kiện dẫn độ nhất định thuộc thẩm quyền nội bộ của từng quốc gia. Sau khi việc dẫn độ được thực hiện, theo nguyên tắc tôn trọng độc lập chủ quyền và không can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác, Việt Nam chỉ có thể theo dõi, đôn đốc thông qua kênh ngoại giao khi cần thiết chứ không có thẩm quyền áp dụng chế tài đối với quốc gia khác. Hoạt động dẫn độ dựa trên nguyên tắc bình đẳng, tôn trọng chủ quyền và thiện chí giữa các quốc gia, nên việc đặt ra cơ chế kiểm soát hoặc chế tài đối với nước ngoài có thể bị coi là can thiệp vào công việc nội bộ, ảnh hưởng đến quan hệ đối ngoại, đồng thời làm phát sinh xung đột pháp lý, không phù hợp với tập quán quốc tế. Do đó, đề nghị Quốc hội cho phép không bổ sung nội dung này vào dự thảo Luật.

Về giữ người trong trường hợp khẩn cấp trước khi có yêu cầu dẫn độ (Điều 33), có ý kiến cho rằng, việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp liên quan đến quyền con người và thể hiện trách nhiệm của Việt Nam trong hợp tác quốc tế nên cần quy định cụ thể hơn về các cơ quan có thẩm quyền, cơ chế giao quyền và quy định về nơi giữ người trong trường hợp khẩn cấp để bảo đảm tính khả thi, đồng thời giao Bộ trưởng Bộ Công an hướng dẫn về nội dung của quyết định giữ người, chế độ và công tác quản lý đối với người bị giữ trong thời gian giữ tại các cơ sở lưu trú.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng nêu rõ, tiếp thu ý kiến đại biểu, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo bổ sung các nội dung nêu trên tại các khoản 4, 5, 6, 7, 8 và 9 Điều 33 của dự thảo Luật.