Quy hoạch điểm tập kết rác còn nhiều thách thức

Tuy nhiên, đến nay, bức tranh tổng thể cho thấy có sự chuyển động nhưng còn chậm, trong khi những “điểm đen” ô nhiễm vẫn là nỗi ám ảnh thường trực của người dân ở nhiều khu vực.

“Điểm đen” dai dẳng trong lòng đô thị

Tháng 10/2025, guồng quay của các đơn vị hành chính cấp xã tại Hà Nội đã dần đi vào ổn định. Việc sắp xếp này được đặt rất nhiều kỳ vọng sẽ tạo ra một bộ máy tinh gọn, hiệu quả hơn và quan trọng là mở ra không gian phát triển mới để giải quyết các vấn đề hạ tầng tồn tại dai dẳng. Một trong những kỳ vọng lớn nhất của người dân chính là việc xóa sổ các điểm tập kết rác sinh hoạt tạm thời (còn gọi là chân rác, vốn là những “ổ” ô nhiễm làm suy giảm chất lượng sống suốt nhiều năm qua.

Thế nhưng, ghi nhận thực tế tại nhiều nơi cho thấy lời giải cho bài toán chân rác vẫn còn khá mờ nhạt. Mùi hôi thối nồng nặc, nước rỉ rác đen kịt và hình ảnh những chiếc xe gom rác chiếm dụng lòng đường vẫn là cảnh tượng quen thuộc tại các tuyến phố, con ngõ tại nhiều phường, xã trên địa bàn TP, nơi đã và đang được sử dụng làm điểm tập kết rác thải sinh hoạt tạm thời cho địa phương. Sự tồn tại của những điểm tập kết tạm bợ này cho thấy sự bế tắc của các cơ quan quản lý cũng như đơn vị thu gom, vận chuyển rác thải sinh hoạt trong việc tìm ra giải pháp thay thế hiệu quả, dù đã có trong tay lợi thế về quy mô và không gian sau sáp nhập.

“Khi nghe tin sáp nhập phường, chúng tôi đã hy vọng rất nhiều rằng chính quyền mới, với diện tích lớn hơn, sẽ tìm được một khu đất phù hợp, xa nhà dân để làm nơi tập kết rác cho đàng hoàng. Nhưng mấy tháng rồi, mọi thứ vẫn y như cũ. Vẫn bãi rác tạm ngay đầu ngõ, vẫn mùi hôi thối suốt ngày đêm” - ông Trần Văn Hùng, một người dân sống tại phường Xuân Phương nói với giọng thất vọng. Nỗi niềm của ông Hùng không phải là cá biệt, nó phản ánh một thực tế rằng cơ hội đã đến nhưng việc nắm bắt và hiện thực hóa nó vẫn còn là một chặng đường dài.

Luật sư Bùi Đình Ứng - thuộc Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng, UBND các cấp phải lựa chọn đơn vị thu gom rác thải sinh hoạt thông qua đấu thầu hoặc đặt hàng; đồng thời phải bảo đảm hạ tầng cho thu gom và xử lý rác. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, trong suốt thời gian qua, nhiều nơi vẫn đùn đẩy trách nhiệm mỗi khi xảy ra tồn đọng rác hay đốt rác tại các điểm tập kết.

Những tín hiệu tích cực

Việc sáp nhập xã, phường tạo điều kiện cho các đơn vị hành chính mới có cơ hội rà soát tổng thể hiện trạng môi trường trên địa bàn. Đầu tiên là xóa bỏ điểm đen cục bộ. Nhiều xã, phường mới đã tận dụng việc thay đổi cơ cấu để thí điểm xóa bỏ một số điểm tập kết tạm bợ, ô nhiễm nặng, nằm ở vị trí trung tâm, gây cản trở giao thông. Ví dụ, một số khu vực nội thành đã chuyển đổi thành công những "điểm đen" rác thải thành các không gian xanh, vườn hoa mini, tạo hiệu ứng tích cực trong cộng đồng.

Bên cạnh đó, công tác quản lý, phối hợp giữa các đơn vị, cơ quan liên quan trong công tác thu gom, vận chuyển rác thải sinh hoạt cũng đã được tăng cường đáng kể. Các xã, phường sau sắp xếp đã có sự phối hợp chặt chẽ hơn với các công ty vệ sinh môi trường trong việc thống nhất khung giờ và lộ trình thu gom. Điều này giúp giảm thời gian rác thải lưu cữu tại điểm tập kết, hạn chế việc ùn ứ và mùi hôi vào ban ngày.

Đặc biệt, các địa phương đã bắt đầu thực hiện việc tìm kiếm quỹ đất để quy hoạch cho điểm tập kết rác thải sinh hoạt tập trung, hiện đại và thân thiện với môi trường. Công tác rà soát quỹ đất công sau sắp xếp đã được tiến hành tại một số xã, phường. Theo đó, một số địa phương đang lên phương án quy hoạch các trạm trung chuyển rác kín, hiện đại thay thế cho điểm tập kết cũ, bảo đảm các tiêu chuẩn kỹ thuật về khoảng cách an toàn môi trường. Đây là hướng đi đúng đắn, chuyển từ mô hình "tập kết tạm bợ" sang "trung chuyển chuyên nghiệp". Nhờ đó, những khu vực từng là "điểm đen" rác thải trong nội đô và ngoại thành đã ghi nhận sự cải thiện về vệ sinh môi trường cũng như ý thức của người dân trong việc giữ gìn nơi công cộng.

Tuy nhiên, bên cạnh những điểm sáng hiếm hoi, vẫn còn không ít địa phương đang khá chậm trễ trong việc quy hoạch lại điểm tập kết rác. Nguyên nhân của sự trì trệ này đến từ nhiều “nút thắt” cần được nhận diện và tháo gỡ kịp thời. Thứ nhất, nhiều cấp ủy, chính quyền cơ sở sau sáp nhập vẫn đang quá tập trung vào việc ổn định tổ chức, sắp xếp nhân sự, giải quyết các thủ tục hành chính cho người dân mà chưa thực sự ưu tiên cho các vấn đề hạ tầng môi trường. Công tác quy hoạch điểm tập kết rác bị xem là việc khó, nhạy cảm và cần thời gian, nên thường bị đẩy lùi trong danh sách các nhiệm vụ ưu tiên; Thứ hai, sự thiếu vắng một chỉ đạo xuyên suốt và bộ tiêu chí kỹ thuật chung từ cấp TP. Cho đến nay, vẫn chưa có một văn bản hướng dẫn cụ thể nào về tiêu chuẩn của một điểm tập kết, trạm trung chuyển rác hợp quy cách (về vị trí, diện tích, công nghệ, khoảng cách an toàn...). Điều này khiến các phường, xã mới lúng túng, không có cơ sở để lập đề án và trình duyệt.

Các chuyên gia cho rằng, cơ hội vàng chỉ thực sự phát huy tác dụng khi có một "nhạc trưởng" đủ năng lực. Và vai trò “nhạc trưởng” đó không ai khác chính là TP. TP sẽ là cơ quan đưa ra định hướng và tiêu chuẩn rõ ràng để các địa phương căn cứ vào đó thực hiện, bởi nếu để các xã, phường tự "bơi", mỗi nơi làm một kiểu thì tình trạng manh mún sẽ lại tái diễn, chỉ khác là trên một địa bàn lớn hơn. Sự chậm trễ trong việc ban hành khung pháp lý và kỹ thuật đang làm lãng phí thời gian quý báu sau sáp nhập. Một trong những yếu tố quan trọng nhất vẫn là sự đồng thuận chung tay của cả cộng đồng. Điều này đòi hỏi một quá trình vận động, tuyên truyền kiên trì và một cam kết mạnh mẽ từ chính quyền về việc xây dựng các công trình sạch sẽ, an toàn.

Chuyên gia môi trường cho rằng, giai đoạn “vàng” sau sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã để giải quyết bài toán ô nhiễm tại các điểm tập kết rác thải sinh hoạt tạm thời đang dần trôi qua. Nếu chúng ta không có những chỉ đạo quyết liệt hơn, không tháo gỡ các nút thắt về cơ chế, chính sách và không hỗ trợ các địa phương trong công tác quy hoạch, e rằng kỳ vọng về một cuộc cách mạng hạ tầng môi trường sẽ chỉ dừng lại ở tiềm năng. Việc xóa sổ các điểm tập kết rác ô nhiễm cần được xem là một chỉ tiêu bắt buộc đối với các đơn vị hành chính mới, là thước đo hiệu quả thực chất của chủ trương sáp nhập, nhằm mục tiêu cuối cùng là nâng cao chất lượng sống cho người dân Thủ đô.