Rác thải bủa vây kênh mương Hà Nội trước mùa mưa bão

Nguy cơ trước mùa mưa bão

Hà Nội hiện có hơn 1.600 tuyến kênh cấp 1, cấp 2 trải dài gần 3.000 km, gần 10.000 km kênh mương cấp 3 cùng 18 hồ chứa nước, tạo nên hệ thống thủy lợi đồ sộ phục vụ tiêu thoát nước và sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, nhiều đoạn kênh mương đang bị biến thành "cống lộ thiên", đầy rác thải sinh hoạt, túi nilon, chai lọ, xác động vật… trôi nổi trên dòng nước đen kịt và nặng mùi.

Tình trạng này phổ biến tại nhiều khu vực đông dân cư như mương Hoàng Quốc Việt – Trần Đăng Ninh (Bắc Từ Liêm), mương Kẻ Khế (Ba Đình), kênh T1-2, T1-3 (Đan Phượng), tạo ra bức tranh ô nhiễm nghiêm trọng giữa lòng đô thị…

Trong nhiều năm qua, Hà Nội đã triển khai các dự án cống hóa kênh mương với kỳ vọng cải thiện môi trường và hạn chế ngập úng. Thế nhưng, tiến độ ì ạch của hàng loạt dự án không những chưa mang lại hiệu quả như mong đợi mà còn khiến nhiều khu vực trở thành điểm tập kết rác, gây mất vệ sinh, ảnh hưởng đến đời sống người dân và tiềm ẩn nguy cơ bùng phát dịch bệnh, nhất là trong mùa nắng nóng và mưa bão sắp tới.

Tại phường Dịch Vọng Hậu (quận Cầu Giấy), mương Kẻ Khế – vốn là tuyến tiêu thoát nước quan trọng – đã trở thành bãi rác khổng lồ suốt hơn 10 năm vì dự án cống hóa dở dang. Mỗi trận mưa lớn khiến nước đen ngòm từ mương tràn ra đường, kéo theo rác thải và mùi hôi nồng nặc. Tình cảnh tương tự cũng diễn ra tại mương Thụy Khuê (quận Tây Hồ), nơi dự án cải tạo đã triển khai từ lâu nhưng vẫn còn hàng trăm mét chưa được thi công, gây bức xúc trong cộng đồng dân cư.

Anh Phạm Văn Khánh – người dân sống gần mương Kẻ Khế cho biết, tình trạng rác tồn đọng trên tuyến mương tồn tại nhiều năm, người dân cũng nhiều lần phản ánh tới chính quyền địa phương nhưng vẫn không thấy chuyển biến. “Cứ mỗi mùa mưa là rác với nước thải từ mương lại tràn lênh láng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và sinh hoạt của người dân chúng tôi” – anh Khánh nói.

Điều đáng lo ngại là thực trạng “bức tử” kênh mương không chỉ xuất hiện ở nội thành mà còn lan rộng đến các huyện ngoại thành như Đông Anh, Gia Lâm, Hoài Đức. Tại nhiều nơi, người dân tự ý biến bãi đất trống ven kênh thành nơi đổ phế thải xây dựng và rác nông nghiệp, gây ách tắc dòng chảy nghiêm trọng.

Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia, mùa mưa bão năm 2025 được dự báo sẽ có nhiều đợt mưa lớn kéo dài, phân bố không đều – một yếu tố dễ làm gia tăng ngập úng nếu hệ thống tiêu thoát nước không được cải thiện kịp thời.

Các chuyên gia nhận định, nguyên nhân chính đến từ ý thức người dân còn thấp trong việc giữ gìn vệ sinh môi trường, cùng với việc hệ thống kênh mương xuống cấp, thiếu duy tu thường xuyên. Ngoài ra, nhiều dự án cải tạo, cống hóa vẫn trong tình trạng dang dở, khiến dòng chảy bị gián đoạn, rác thải tích tụ.

Giải pháp đồng bộ, tối ưu cho mùa mưa bão 2025

Thực tế, hệ thống thoát nước của Hà Nội hiện còn nhiều hạn chế. Nhiều tuyến cống đã xuống cấp, không đủ khả năng tiêu thoát nước khi mưa lớn kéo dài. Các dự án nâng cấp, cải tạo hạ tầng thoát nước dù được triển khai nhưng tiến độ còn chậm, chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế. Việc xả thải không qua xử lý trực tiếp vào hệ thống thoát nước làm gia tăng nguy cơ tắc nghẽn, gây khó khăn cho công tác duy trì hệ thống.

Chuyên gia Trần Đức Hạ – nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Cấp thoát nước và Môi trường cho biết, việc không nạo vét định kỳ cộng với việc xả trực tiếp túi nilon, dầu mỡ vào cống rãnh là nguyên nhân trực tiếp gây tắc nghẽn hệ thống thoát nước.

Chuyên gia cũng lên tiếng cảnh báo, nếu các kênh, mương không được xử lý kịp thời, hệ lụy không chỉ dừng lại ở tình trạng ngập úng mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và mỹ quan đô thị. Nhãn tiền nhất là việc nước thải ô nhiễm từ các kênh, mương có thể lan vào khu dân cư, gây ra nhiều loại bệnh về da, hô hấp và các bệnh truyền nhiễm khác.

Ngoài ra, rác thải trên các dòng kênh, mương cũng sẽ khiến công tác phòng chống thiên tai của TP cũng sẽ gặp nhiều khó khăn khi hạ tầng tiêu thoát nước yếu kém, không thể đáp ứng được tình hình thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng.

Bên cạnh đó, công tác thoát nước đô thị cần được quy hoạch đồng bộ theo toàn thành phố, tránh tình trạng manh mún, phân tán khiến việc xử lý úng ngập không hiệu quả. PGS.TS Nguyễn Văn Hùng - chuyên gia quy hoạch đô thị nhận định, cần quy hoạch hệ thống thoát nước tầm thành phố, không thể chia cắt theo từng dự án, từng quận, huyện. Mỗi tuyến cống, mỗi hồ điều hòa phải nằm trong một mạng lưới tính toán tổng thể.

Trước những thách thức đó, Hà Nội đã và đang triển khai nhiều giải pháp kỹ thuật và quản lý nhằm đảm bảo hệ thống thoát nước vận hành hiệu quả, giảm thiểu nguy cơ ngập úng trong mùa mưa bão năm 2025.

Một trong những giải pháp trọng tâm là tăng cường nạo vét, khơi thông các tuyến kênh mương, ao hồ, đặc biệt tại các điểm thường xuyên bị bồi lấp, tắc nghẽn. Trước hết, thành phố nên đẩy nhanh tiến độ các dự án cống hóa, đặc biệt tại các tuyến kênh trọng điểm như Kẻ Khế, Thụy Khuê và Hoàng Quốc Việt - Trần Đăng Ninh.

Các đợt nạo vét kênh mương cần được tổ chức định kỳ trước mùa mưa, tập trung vào tháng 5 và tháng 6, để đảm bảo dòng chảy thông thoáng. Việc lắp đặt song chắn rác thô tại các điểm xả thải chính cũng là giải pháp hiệu quả để ngăn chặn rác trôi xuống hạ lưu.

Đặc biệt, sự ra đời của Luật Thủ đô 2024 là cơ hội để thiết lập cơ chế đặc thù, thí điểm các mô hình đô thị xanh – bền vững, trong đó có giải pháp quản lý tổng hợp nước mưa và nước thải, góp phần giảm thiểu ngập úng và ô nhiễm môi trường. Việc phân công rõ trách nhiệm cho các cấp chính quyền và đơn vị quản lý trong giám sát, xử lý ô nhiễm cũng được tăng cường nhằm bảo đảm hiệu quả công tác này.

Những giải pháp đồng bộ, toàn diện được triển khai trong năm 2025 hứa hẹn sẽ góp phần đảm bảo dòng chảy kênh mương thông suốt, giảm thiểu ngập úng, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và xây dựng Hà Nội phát triển bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu. Đây cũng là minh chứng cho sự quyết tâm của chính quyền và người dân Thủ đô trong việc chung tay bảo vệ môi trường, xây dựng đô thị xanh, sạch, đẹp cho tương lai.