Sầu riêng Đắk Lắk: lấy dân làm gốc và doanh nghiệp làm đầu tàu

Mùa vụ sầu riêng tại Đắk Lắk trong những năm gần đây đang phải đối mặt với không ít khó khăn và thách thức. Tình trạng phát triển diện tích trồng ồ ạt, thiếu kiểm soát dẫn đến nhiều hệ lụy như phá vỡ quy hoạch, gia tăng sâu bệnh và gây áp lực lên nguồn tài nguyên nước… Bên cạnh đó, vấn đề chất lượng và an toàn thực phẩm cũng là một bài toán nan giải.

Việc một số nhà vườn lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật, hay các cơ sở đóng gói gian lận mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói để trà trộn sầu riêng kém chất lượng đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và thương hiệu sầu riêng Đắk Lắk trên thị trường, đặc biệt là thị trường xuất khẩu như Trung Quốc và một số thị trường khó tính khác. Những yêu cầu ngày càng khắt khe về truy xuất nguồn gốc, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và các tiêu chuẩn kiểm dịch thực vật từ các nước nhập khẩu cũng tạo ra áp lực lớn, đòi hỏi ngành sầu riêng phải tái cơ cấu một cách toàn diện...

Vì lẽ đó, phóng viên Báo Kinh tế & Đô thị đã có cuộc trao đổi với Chủ tịch Hiệp sầu riêng Đắk Lắk Lê Anh Trung để có góc nhìn đa chiều về vai trò của Hiệp hội đối với ngành hàng sầu riêng Đắk Lắk nói chung và những tác động tích cực đối với bà con nông dân sản xuất sầu riêng trên địa bàn nói riêng trước mùa vụ mới.

Thời gian gần đây, Hiệp hội sầu riêng Đắk Lắk đã đưa ra phương châm “Lấy dân làm gốc – Doanh nghiệp làm đầu tàu chuỗi xuất khẩu”. Xin ông chia sẻ rõ hơn về phương châm này?

-Chúng tôi xác định: nông dân là nền tảng – là người trực tiếp tạo ra sản phẩm, còn DN là đầu mối dẫn dắt chuỗi – kết nối thị trường, đảm bảo đầu ra ổn định và bền vững. Nếu không có nông dân sản xuất chuẩn, thì chuỗi không có gì để vận hành; nếu không có DN chuyên nghiệp thì hàng hóa sẽ không đến được thị trường khó tính. Hiệp hội là “bàn tay nối dài” để phối hợp, hỗ trợ, dẫn dắt và bảo vệ quyền lợi cho cả hai phía.

Nhiều bà con vẫn băn khoăn lo lắng về việc test dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trước thu hoạch. Nếu test không đạt thì có bị loại khỏi chuỗi cung ứng không và làm sao để bà con yên tâm?

- Đây là điều mà Hiệp hội rất thấu hiểu và đã có hướng dẫn rất rõ ràng. Trước hết, tất cả các loại phân bón và thuốc bảo vệ thực vật đều có thời gian cách ly cụ thể, tức là sau khi sử dụng phải chờ một khoảng thời gian an toàn mới được thu hoạch. Do đó, việc lấy mẫu test sớm, thường từ 10 đến 15 ngày trước khi cắt trái. Điều này là để phát hiện kịp thời nếu có dư lượng vượt ngưỡng, từ đó bà con vẫn còn đủ thời gian để cách ly, rửa trôi hoặc điều chỉnh nhằm đảm bảo sản phẩm an toàn trước khi thu hoạch. Chúng tôi khẳng định rõ: test sớm không phải để xử phạt, loại trừ, mà là biện pháp kiểm soát chủ động, vừa bảo vệ uy tín vùng trồng, vừa giúp bà con tránh rủi ro về pháp lý và kinh tế. Khi phát hiện dư lượng vượt mức, Hiệp hội cùng DN sẽ vào cuộc hướng dẫn cụ thể, hỗ trợ kỹ thuật để xử lý kịp thời.

Đối với chất vàng O, là chất bị cấm tuyệt đối trong nông sản. Hiệp hội có giải pháp nào để ngăn chặn và xử lý dứt điểm?

- Chúng tôi xác định đây là nguy cơ có thể gây mất toàn bộ thị trường xuất khẩu nếu không kiểm soát chặt. Do đó, Hiệp hội đã phối hợp với Sở Nông nghiệp và các cơ quan chức năng của tỉnh Đắk Lắk, các địa phương để hướng dẫn nhận biết, tuyên truyền, và yêu cầu tất cả cơ sở đóng gói cam kết không sử dụng vàng O dưới bất kỳ hình thức nào. Đặc biệt, để phòng ngừa nguy cơ tồn dư từ vụ cũ, Hiệp hội cũng sẽ hướng dẫn các cơ sở đóng gói vệ sinh, làm sạch toàn bộ nhà xưởng, thiết bị, đảm bảo không còn dấu vết tồn dư vàng O sót lại. Chúng tôi sẽ hỗ trợ các đơn vị thực hiện quy trình làm sạch chuẩn, vừa ngăn ngừa rủi ro, vừa thể hiện tinh thần trách nhiệm của ngành hàng.

Vấn đề kim loại nặng và hóa chất tồn dư, Hiệp hội đang kiểm soát ra sao, thưa ông?

-Thị trường ngày càng đòi hỏi cao, đặc biệt là với kim loại nặng và tồn dư hóa chất, do ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe người tiêu dùng. Hiệp hội đang phối hợp với các phòng xét nghiệm đạt chuẩn, triển khai việc kiểm tra định kỳ tại một số vùng trọng điểm. Đồng thời, chúng tôi đang xây dựng bộ chỉ số cảnh báo sớm, giúp các vùng trồng nắm bắt nguy cơ và điều chỉnh canh tác từ đầu vụ. Hiệp hội cũng liên tục khuyến cáo bà con chỉ sử dụng vật tư đầu vào có kiểm định, rõ nguồn gốc, tránh hàng trôi nổi, hàng cấm. Đây không chỉ là trách nhiệm với thị trường, mà còn là bảo vệ chính thành quả lao động của bà con.

Được biết Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk đã tích cực phối hợp với các viện nghiên cứu, chuyên gia khoa học và đặc biệt là vận động được nguồn tài trợ cho công tác tập huấn, lấy mẫu xét nghiệm và triển khai truy xuất nguồn gốc. Ông có thể chia sẻ cụ thể hơn về quá trình này?

-Chúng tôi xác định: nếu muốn xây dựng được một chuỗi xuất khẩu bài bản, thì không thể thiếu sự đồng hành của khoa học – công nghệ – và nguồn lực tài chính. Do đó, từ đầu năm 2025, Hiệp hội đã chủ động làm việc với Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên (WASI), các phòng xét nghiệm đạt chuẩn ISO, cùng đội ngũ chuyên gia đầu ngành để xây dựng bộ tiêu chuẩn kiểm soát chất lượng vùng trồng, quy trình test mẫu và truy xuất nguồn gốc. Song song đó, Hiệp hội cũng đã vận động và kết nối các nguồn tài trợ trong và ngoài nước, đến nay đã huy động được khoảng 1 tỷ 950 triệu đồng. Nguồn kinh phí này được sử dụng minh bạch và cụ thể cho: tập huấn nông dân tại các vùng trồng trọng điểm; lấy mẫu xét nghiệm tồn dư hóa chất, kim loại nặng; phát triển nền tảng nhật ký điện tử – truy xuất nguồn gốc miễn phí cho nông dân và hợp tác xã. Tất cả những việc này đều hướng đến mục tiêu giúp bà con nâng cao năng lực canh tác và giảm rủi ro khi tham gia vào chuỗi xuất khẩu, đặc biệt là chuỗi “luồng xanh” đi thị trường Trung Quốc và các thị trường khó tính khác. Quan điểm của chúng tôi là: "nông dân không nên gánh mọi chi phí – đó là trách nhiệm của toàn hệ thống!"

Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk không chỉ làm công tác kỹ thuật mà còn tích cực xúc tiến thương mại, kết nối cung – cầu. Xin ông chia sẻ rõ hơn về các hoạt động kết nối vùng trồng với DN xuất khẩu trong thời gian qua?

-Đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm và mang ý nghĩa chiến lược của Hiệp hội. Chúng tôi xác định rõ: muốn xây dựng được chuỗi xuất khẩu bền vững thì phải kết nối trực tiếp từ người sản xuất đến DN xuất khẩu đủ điều kiện, dần định hình vai trò của các thương lái, những người có kinh nghiệm và hiểu rõ vùng trồng; vì vậy,họ sẽ trở thành bộ phận thu mua chuyên trách cho các DN xuất khẩu. Chỉ khi mọi hoạt động thu mua đi vào hệ thống, có kiểm soát và phối hợp rõ ràng thì thị trường mới không rơi vào tình trạng rối loạn. 

Chính vì vậy, Hiệp hội đã tổ chức hàng loạt hoạt động xúc tiến thương mại thiết thực và có chiều sâu, như:

Kết nối 1-1 giữa hợp tác xã, tổ nhóm nông dân với các DN đã được cấp mã đóng gói, đủ điều kiện xuất khẩu chính ngạch. Tổ chức hội nghị xúc tiến theo vùng, nơi DN được gặp trực tiếp nông dân, xem hồ sơ vùng trồng, kiểm tra mã số và kỹ thuật canh tác. 

Đưa DN về khảo sát vùng trồng thực tế, giúp họ chủ động đặt hàng kỹ thuật ngay từ đầu vụ: từ giống cây, phân thuốc, nhật ký điện tử đến quy trình thu hoạch và đóng gói. Điều này không chỉ giúp nông dân có đầu ra rõ ràng, giá tốt, mà còn giúp DN kiểm soát chất lượng ngay từ gốc, hạn chế rủi ro bị trả hàng, bị kiểm tra đột xuất khi xuất khẩu. Vai trò của Hiệp hội ở đây không chỉ là người tổ chức mà còn là người bảo chứng – xác minh – điều phối toàn bộ chuỗi liên kết, tạo niềm tin hai chiều và thúc đẩy sự phát triển lâu dài, minh bạch và có trách nhiệm cho ngành hàng sầu riêng Đắk Lắk.

Sau tất cả những hành động cụ thể mà Hiệp hội đã triển khai từ kiểm soát chất lượng, hỗ trợ kỹ thuật, truy xuất nguồn gốc đến kết nối thị trường. Theo ông, giá trị cốt lõi mà Hiệp hội mang lại cho ngành hàng sầu riêng là gì?

- Giá trị lớn nhất mà Hiệp hội mang lại, theo tôi, không chỉ là những con số mà là sự thay đổi tư duy và cách làm toàn diện cho cả chuỗi ngành hàng. Chúng tôi không làm thay nông dân, không kinh doanh thay DN, nhưng chúng tôi kết nối họ lại, từ đó để cùng nhau tạo ra một hệ sinh thái sản xuất và xuất khẩu sầu riêng bài bản, minh bạch và có trách nhiệm. Khi có niềm tin, có trật tự, có tiêu chuẩn, thì giá trị sầu riêng Việt Nam mới được nâng lên thật sự. Hiệp hội đóng vai trò “bàn tay thứ ba” – không can thiệp hành chính, cũng không theo cơ chế thị trường thuần túy mà là “bàn tay” kiến tạo, thiết lập quy chuẩn, bảo vệ lợi ích chung, điều tiết rủi ro và giữ gìn uy tín quốc gia. Cuối cùng, điều quan trọng nhất mà chúng tôi đang hướng đến, đó là: giúp người trồng sầu riêng tự tin hơn, DN xuất khẩu vững vàng hơn và thị trường quốc tế nhìn ngành sầu riêng Việt Nam với ánh mắt tôn trọng.

Xin cảm ơn ông!