Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả để vươn mình trong kỷ nguyên mới

Đó là những chia sẻ tại Diễn đàn “Sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả: thành quả và mục tiêu trong kỷ nguyên vươn mình” ngày 26/6/2025 tại Hà Nội do Bộ Công Thương tổ chức, báo Công Thương thực hiện. Đây là sự kiện nhằm phổ biến thông tin về Luật Sử dụng Năng lượng tiết kiệm, hiệu quả vừa được thông qua tại Kỳ họp thứ 9 Quốc hội khoá XIV.

Trụ cột đảm bảo an ninh năng lượng

Trong bối cảnh toàn cầu đang chuyển dịch mạnh mẽ sang mô hình phát triển xanh và bền vững, Việt Nam không đứng ngoài xu hướng đó. Với cam kết mạnh mẽ tại COP26 và định hướng chiến lược từ Nghị quyết 55-NQ/TW của Bộ Chính trị, vấn đề sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (SDNLTK&HQ) đang trở thành một trụ cột trong bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia và thúc đẩy tăng trưởng xanh.

Với vai trò là cơ quan đầu mối về năng lượng, Bộ Công Thương đã tiên phong trong triển khai Luật SDNLTK&HQ từ năm 2010 đến nay. Theo báo cáo của Bộ, chương trình mục tiêu quốc gia về SDNLTK&HQ giai đoạn 2016 – 2020 đã giúp cả nước tiết kiệm được khoảng 5,65% tổng năng lượng tiêu thụ, tương đương hàng tỷ kWh điện. Từ năm 2020 đến nay, các chương trình sử dụng năng lượng tiếp tục được đẩy mạnh, đặc biệt là tiết kiệm điện với mục tiêu đạt từ 2% tổng sản lượng điện thương phẩm/năm trở lên.

Tuy nhiên, trước những biến đổi của bối cảnh trong nước và quốc tế, các quy định hiện hành đã có một số hạn chế nhất định, Bộ Công Thương đã chủ động đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật SDNLTK&HQ để phù hợp với yêu cầu mới, đồng thời nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý, thực thi chương trình SDNLTK&HQ.

Trải qua quá trình nghiên cứu kỹ lưỡng, lấy ý kiến từ DN, chuyên gia và các bộ ngành, dự thảo Luật sửa đổi đã được Quốc hội thông qua ngày 18/6/2025, với nhiều điểm đột phá cả về kỹ thuật pháp lý và nội dung chính sách.

Luật sửa đổi lần này đã được chỉnh lý toàn diện với 19 điều được sửa đổi, 1 điều mới được bổ sung, đặc biệt là quy định về mô hình Quỹ thúc đẩy SDNLTK&HQ, tổ chức dịch vụ năng lượng (ESCO), cơ chế dán nhãn vật liệu xây dựng và ưu đãi tài chính xanh.

Những điểm mới đáng chú ý trong dự thảo Luật bao gồm: thành lập Quỹ thúc đẩy SDNLTK&HQ (Điều 41a) nhưng không tạo thêm tổ chức mới, mà vận hành độc lập, xã hội hóa nguồn lực, đóng vai trò thúc đẩy đầu tư, tài trợ các sáng kiến SDNLTK&HQ.

Tổ chức dịch vụ năng lượng (ESCO) được quy định rõ ràng về chức năng, mô hình hoạt động, cơ chế hỗ trợ và khuyến khích phát triển hệ thống dịch vụ tư vấn, kiểm toán năng lượng.

Dán nhãn năng lượng cho vật liệu xây dựng nhằm tích hợp tiết kiệm năng lượng trong công trình xây dựng, góp phần giảm phát thải ngay từ khâu thiết kế, vật tư.

Bãi bỏ ưu đãi thuế chưa phù hợp, tăng cường chính sách tài chính xanh phù hợp với quy định hiện hành, đồng thời tạo hành lang pháp lý minh bạch cho tín dụng ưu đãi, vay xanh trong ngành năng lượng.

Tiếp tục phân quyền, cải cách hành chính, đơn giản hóa thủ tục nhằm tăng hiệu quả quản lý Nhà nước, tránh chồng chéo, nâng cao tính thực thi ở các cấp địa phương.

Chung tay thực hiện

Tại Diễn đàn, các diễn giả đến từ cơ quan quản lý Nhà nước, DN, chuyên gia đã thảo luận, đóng góp ý kiến cho việc triển khai Luật trong thời gian tới.

Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) Võ Quang Lâm nhấn mạnh, những thách thức mà ngành điện đang đối diện hiện nay trong việc cung cấp điện để thấy được vai trò quan trọng của việc SDNLTK&HQ trong thời gian tới.

Theo ông, việc đầu tư các nguồn điện theo quy hoạch còn tiềm ẩn nhiều rủi ro về tiến độ. Giai đoạn 2021 - 2024 tiến độ đầu tư các nguồn điện chỉ đạt bình quân đạt 3.360MW/năm, trong khi yêu cầu Quy hoạch VIII khoảng 7.000MW/năm. Tức là, chỉ thực hiện được gần 50% yêu cầu đặt ra.

Ngoài ra, các nguồn điện phát triển không đồng đều giữa các vùng miền, trong đó năng lượng tái tạo phát triển hầu hết tại khu vực miền Trung và miền Nam. Điều này tạo nên những thách thức cho việc vận hành hệ thống.

Từ năm 2016, Việt Nam đã chuyển từ nước xuất khẩu năng lượng sang nhập khẩu năng lượng với khối lượng nhập khẩu đến năm 2030 có xu hướng ngày càng cao. Tuy nhiên, cơ sở hạ tầng cơ bản phục vụ nhập khẩu than, khí LNG cho phát điện còn khá hạn chế và chưa đáp ứng được nhu cầu.

Mặt khác, tỷ trọng sở hữu các nguồn điện của EVN ngày càng giảm. Hiện, EVN và các đơn vị thành viên chỉ sở hữu khoảng 36,5% tổng công suất nguồn điện toàn hệ thống.

Dẫn số liệu 70 năm qua làm được 85.000MW nguồn điện, nhưng từ nay đến năm 2030, phải làm thêm 80.000 - 100.000MW, trong khi EVN chỉ có thêm hơn 8.700MW, ông Võ Quang Lâm cho rằng, đây là số lượng nguồn quá lớn và thách thức rất lớn, nên cần đặt ra cách làm mới, trong đó có việc sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả trong thời gian tới.

Trưởng phòng Tiết kiệm năng lượng Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp Sở Công Thương Hà Nội Đỗ Văn Sáng đã chia sẻ kinh nghiệm triển khai chương trình tiết kiệm năng lượng của TP Hà Nội gắn với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.

Để thực hiện tốt hơn, ông Đỗ Văn Sáng đề nghị Bộ Công Thương đẩy mạnh công tác nâng cao năng lực cho các Trung tâm thuộc Sở Công Thương địa phương để triển khai có hiệu quả chương trình. Định kỳ hàng năm tổ chức hội nghị toàn quốc đánh giá trao đổi kinh nghiệm thực hiện chương trình giữa các Sở Công Thương, đơn vị sự nghiệp triển khai hoạt động công tác SDNLTK&HQ thuộc các địa phương, tăng cường khả năng liên kết vùng, tăng hiệu quả tư vấn hỗ trợ cho các DN.

Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương) Nguyễn Thị Lâm Giang nhấn mạnh, việc SDNLTK&HQ không chỉ là trách nhiệm của riêng ngành điện hay các cơ quan quản lý Nhà nước, mà là nhiệm vụ chung của toàn xã hội, từ mỗi gia đình, mỗi DN đến các tổ chức, cộng đồng.

"Với sự đồng hành của các bộ ngành, DN và người dân, phong trào SDNLTK&HQ sẽ được lan toả mạnh mẽ hơn nữa, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia bền vững cũng như thực hiện các cam kết quốc tế, tự tin bước vào giai đoạn phát triển mới của Việt Nam - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc để đảm bảo an ninh năng lượng và thực hiện cam kết “Net Zero” vào năm 2050" - bà Lâm Giang kỳ vọng.

Thời gian tới, Bộ sẽ sớm ban hành các văn bản dưới luật hướng dẫn thi hành chi tiết; xây dựng cơ chế khuyến khích DN đầu tư vào công nghệ tiết kiệm năng lượng; đẩy mạnh tuyên truyền sâu rộng, đổi mới hình thức truyền thông qua các cuộc thi, diễn đàn, hoạt động cộng đồng; tăng cường đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho thị trường kiểm toán và tư vấn năng lượng; giám sát thực hiện tại các địa phương, tạo chuyển biến rõ rệt từ T.Ư đến cơ sở.