Tạo bước tiến mạnh mẽ cho nghệ thuật Việt Nam trong thời đại toàn cầu hóa và chuyển đổi số

Văn hóa và nghệ thuật là nền tảng cốt lõi nâng cao vị thế Thủ đô

Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND phường Cửa Nam Nguyễn Quốc Hoàn nhấn mạnh, tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021, trong bài phát biểu của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ rõ: "Xây dựng môi trường văn hóa số phù hợp nền kinh tế số, xã hội số và công dân số, làm cho văn hóa thích nghi, điều tiết sự phát triển bền vững đất nước trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Khẩn trương phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, xây dựng thị trường văn hóa lành mạnh".

Theo Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND phường Cửa Nam Nguyễn Quốc Hoàn, trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, nghệ thuật không chỉ là biểu tượng của bản sắc văn hóa, mà còn là động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững và sáng tạo của xã hội. Phường Cửa Nam cũng như toàn TP Hà Nội luôn xác định văn hóa và nghệ thuật là nền tảng cốt lõi, góp phần nâng cao vị thế của Thủ đô - "Thành phố Sáng tạo" trong mạng lưới các Thành phố Sáng tạo của UNESCO.

Ông Nguyễn Quốc Hoàn cho biết, hội thảo nhận được sự hưởng ứng nhiệt thành từ cộng đồng học thuật và nghệ thuật trong nước cũng như quốc tế, đồng thời đặt kỳ vọng với sự tham gia tâm huyết của các nhà khoa học, nhà quản lý, nghệ sĩ trong nước và quốc tế, hội thảo sẽ đạt được những kết quả vượt mong đợi, góp phần tạo nên một bước tiến mới cho nghệ thuật Việt Nam trong thời đại toàn cầu hóa và chuyển đổi số”.

“Với 3 tham luận quốc tế giá trị từ các học giả đến từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Pháp, cùng 36 tham luận sâu sắc từ các tác giả Việt Nam, hội thảo mang đến những góc nhìn đa chiều, những phân tích sắc sảo và những giải pháp đột phá tập trung vào các nội dung trọng tâm: nhận diện xu thế phát triển nghệ thuật trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số; phân tích kinh nghiệm quốc tế và rút ra bài học thực tiễn cho Việt Nam; đề xuất các giải pháp mang tính chiến lược, góp phần định hình sự phát triển bền vững của nghệ thuật nước nhà.

Chúng tôi kỳ vọng rằng, hội thảo sẽ trở thành một diễn đàn đối thoại cởi mở, nơi các ý tưởng sáng tạo được khơi nguồn, các kinh nghiệm quý báu được chia sẻ, và các chính sách thiết thực được đề xuất. Những đóng góp tại đây sẽ là nền tảng để các cơ quan quản lý nhà nước, đặc biệt là UBND TP Hà Nội, tiếp tục hoàn thiện các cơ chế, chính sách, thúc đẩy sự phát triển của các loại hình nghệ thuật, xứng đáng với tầm vóc của Thủ đô ngàn năm văn hiến”, ông Nguyễn Quốc Hoàn đặt kỳ vọng.

Tận dụng sức mạnh công nghệ và hội nhập quốc tế

PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương - Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam cho biết, nghệ thuật là lĩnh vực rộng, luôn chịu tác động mạnh mẽ từ những biến đổi kinh tế, chính trị, xã hội trong nước và quốc tế. Trong những thập niên qua, phát triển nghệ thuật ở Việt Nam đạt nhiều kết quả tích cực: hệ sinh thái hoạt động ngày càng phong phú; chất lượng sáng tác được nâng cao; chủ thể tham gia sáng tạo đa dạng; cơ hội tiếp cận và thụ hưởng nghệ thuật của công chúng được mở rộng; thị trường nghệ thuật bước đầu hình thành và phát triển.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số diễn ra nhanh chóng, lĩnh vực nghệ thuật đứng trước những cơ hội và thách thức. Phát triển nghệ thuật hiện nay đòi hỏi vừa kế thừa giá trị truyền thống, vừa tiếp thu xu hướng đương đại, tận dụng sức mạnh công nghệ và hội nhập quốc tế. Đồng thời, Việt Nam đang triển khai Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030 nên việc nghiên cứu và trao đổi kinh nghiệm quốc tế về phát triển nghệ thuật càng có ý nghĩa thiết thực. Đây là yêu cầu cấp thiết cần được nghiên cứu, phân tích một cách hệ thống, với sự tham gia của các chuyên gia, nhà nghiên cứu, nghệ sĩ và nhà quản lý trong nước và quốc tế.

Tại hội thảo, GS Noriaki Mita Gagaku - Giám đốc Hiệp hội nghiên cứu Mita Gagaku Nhật Bản, một loại hình âm nhạc và vũ đạo lâu đời nhất thế giới cho biết, năm 2010, theo yêu cầu của Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam VICAS (nay là Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam – VICAST), ông đã đã tham gia đoàn nghiên cứu gồm các nhà dân tộc âm nhạc và học giả tôn giáo người Nhật Bản đến thăm các làng Chăm ở Việt Nam. Ông thấy rằng một số động tác múa do người Chăm thực hiện rất giống với những động tác được lưu giữ trong Rinyū-gaku Bugaku ở Nhật Bản – điệu múa có nguồn gốc từ Champa cổ đại. 

Điều này cho thấy mối liên hệ lịch sử sâu sắc, mở ra những cơ hội để các nghệ sĩ và học giả Việt Nam nghiên cứu, so sánh và phát triển các truyền thống múa cổ điển. Việc duy trì, truyền dạy và giới thiệu Gagaku đến công chúng quốc tế, du khách, cũng như hợp tác quốc tế chính là cách thức bảo tồn nghệ thuật sống, đồng thời tạo nền tảng cho các sáng tạo mới dựa trên những giá trị cổ điển. GS Noriaki Mita Gagaku đề xuất, với tư cách là một di sản văn hóa phi vật thể, nên biểu diễn múa Champa và Gagaku với nhau, đó là lời khẳng định nghệ thuật châu Á cổ luôn tồn tại trên thế giới.

Theo bà Jimin Jeon - Giám đốc Poem Music (Hàn Quốc), giao lưu văn hóa là yếu tố then chốt để bảo tồn và phát triển âm nhạc truyền thống nói riêng, nghệ thuật nói chung. Vị chuyên gia này dẫn chứng dự án Koviet Sinawi được Poem Music triển khai từ năm 2024 là một sáng tạo hợp tác giữa Hàn Quốc và Việt Nam, kết hợp Đờn ca tài tử Việt Nam và Sinawi Hàn Quốc nhằm tạo ra một tác phẩm dàn nhạc hiện đại, đồng thời thiết lập mô hình hợp tác quốc tế bền vững.

Điểm cốt lõi của dự án chính là nghệ thuật ứng tác – một yếu tố đặc trưng trong âm nhạc truyền thống của cả Việt Nam và Hàn Quốc. Đây vừa là kỹ thuật biểu diễn, vừa là một hình thái tư duy sáng tạo, thể hiện khả năng phản ứng tức thời, linh hoạt của nghệ sĩ, từ đó tạo ra những hòa âm mới, giúp cho sản phẩm không bị đóng khung mà luôn mở ra khả năng làm mới, phản ứng tinh thần thời đại trong khuôn khổ gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc.

Tham luận đề tài “Phát triển nghệ thuật trong bối cảnh chuyển đổi số: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam”, GS.TS Từ Thị Loan (Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam) cho rằng nhiều nước trên thế giới đã áp dụng chuyển đổi số vào phát triển nghệ thuật và gặt hái nhiều thành công.

Nhật Bản là quốc gia đi đầu châu Á trong việc định hình chiến lược chuyển đổi số gắn liền với phát triển văn hóa nghệ thuật. Nhật Bản có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan nhà nước, các doanh nghiệp, làng nghề,… Cụ thể, Nhật Bản đã ban hành “Tầm nhìn Society 5.0” (xã hội 5.0) từ năm 2018, coi việc tích hợp công nghệ số vào đời sống văn hóa là trụ cột của xã hội siêu thông minh, luôn chú trọng xây dựng hành lang pháp lý cho sáng tạo số, ban hành luật nhằm bảo vệ quyền tác giả trên môi trường mạng, đặc biệt đối với nghệ sĩ sử dụng công nghệ AI trong sáng tác,…Tại Nhật có đến hơn 80% lĩnh vực nghệ thuật được số hóa. Họ chú trọng đưa câu chuyện văn hóa vào phát triển du lịch.

Trong khi đó Hàn Quốc với tầm nhìn thông minh, đẩy mạnh AI để phát triển nghệ thuật. Quốc gia này biến phát triển nội dung số thành chiến lược quốc gia khi phối hợp giữa nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng để đạt được những thành tựu trong lĩnh vực nghệ thuật. Trong đó, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và Cơ quan Nội dung Sáng tạo Hàn Quốc (KOCCA) đóng vai trò chủ đạo trong hoạch định, đầu tư và điều phối chính sách phát triển công nghiệp sáng tạo, gồm âm nhạc, điện ảnh mỹ thuật, trò chơi điện tử, hoạt hình, truyện tranh trực tuyến.

Tại Trung Quốc, thực hiện mô hình số từ trung ương đến địa phương. Nhiều mô hình được áp dụng thành công như “Văn hóa số quốc gia”; cơ chế quỹ hỗ trợ và đầu tư công; hợp tác công - tư, xã hội hóa sáng tạo;…nhằm phát triển tối ưu văn hóa nghệ thuật.

Vương Quốc Anh cũng được xem là một trong những quốc gia đi đầu ở châu Âu trong việc chuyển đổi số văn hóa, nghệ thuật. Vương quốc này đã ban hành “Chiến lược các ngành công nghiệp sáng tạo 2023-2030” nhấn mạnh các hướng trọng tâm đầu tư mạnh vào hạ tầng kỹ thuật số và kỹ năng sáng tạo số; khuyến khích hợp tác giữa nghệ sĩ và công nghệ; phát triển xuất khẩu nội dung sáng tạo và củng cố thương hiệu,…

Theo GS. TS Từ Thị Loan, các quốc gia đã có những biện pháp, giải pháp mạnh mẽ phát triển nghệ thuật trong bối cảnh chuyển đổi số. Từ thực tiễn đó, có thể rút ra các bài học cốt lõi cho Việt Nam. Đó là xây dựng Chiến lược quốc gia về chuyển đổi số văn hóa - nghệ thuật: xây dựng Chiến lược quốc gia về Văn hóa số giai đoạn 2026-2035, kết nối các lĩnh vực nghệ thuật - công nghệ - giáo dục - truyền thông nhằm hình thành hệ sinh thái sáng tạo số Việt Nam.

Bên cạnh đó, cần thành lập cơ quan hoặc quỹ chuyên trách hỗ trợ nghệ thuật số; phát triển hạ tầng dữ liệu văn hóa và nền tảng số công cộng; đào tạo, nâng cao năng lực số cho nghệ sĩ, nhà quản lý văn hóa; khuyến khích hợp tác công tư và sáng tạo liên ngành; phát triển thị trường và xuất khẩu văn hóa số; hoàn thiện khung pháp lý và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong môi trường số; đảm bảo cân bằng giữa đổi mới sáng tạo và bản sắc văn hóa dân tộc.

Theo nhạc sĩ, nhà sản xuất âm nhạc Quốc Trung, yếu tố quan trọng để phát triển ngành nghệ thuật Việt Nam chính là phát triển đội ngũ sáng tạo nhưng điều này chưa được chú trọng đầu tư đúng mức. Trong lĩnh vực âm nhạc, nam nhạc sĩ cho rằng, sự hội nhập của đội ngũ sáng tạo của Việt Nam ra thế giới còn rất ít, ví dụ như các dự án thuộc lĩnh vực âm nhạc vươn ra thế giới còn khiêm tốn. Bên cạnh đó, các nghệ sĩ thiếu sự hỗ trợ về tài chính, không có sự kết nối với các đơn vị nước ngoài (thông tin ít ỏi, thiếu sự hiểu biết về thị trường âm nhạc quốc tế,…), dẫn đến năng lực sáng tạo thiếu, năng lực hội nhập không có, không đủ năng lực cạnh tranh, cơ hội hội nhập ít.

“Khát vọng của nghệ sĩ đưa âm nhạc Việt ra thế giới còn rất ít. Mới đây nhất có Đức Phúc thành công khi đoạt quán quân tại cuộc thi âm nhạc quốc tế Intervision 2025”, nhạc sĩ Quốc Trung chia sẻ và mong muốn các nghệ sĩ trẻ sẽ có đam mê, ước mơ và khát vọng đưa văn hóa Việt Nam vươn ra thế giới, đồng thời sẽ có quỹ để thúc đẩy, đào tạo, phát triển các tài năng trẻ.