Thận trọng để không thành “con dao hai lưỡi”

Nền kinh tế Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức không nhỏ từ chính sách thương mại của Mỹ. Thông tin về việc Tổng thống Donald Trump quyết định áp thuế đối ứng lên một loạt quốc gia, trong đó có Việt Nam, dù đã tạm hoãn thi hành 90 ngày và giảm mức thuế dự kiến xuống 10%, vẫn gióng lên hồi chuông cảnh báo về những tác động tiêu cực tiềm ẩn.

Áp lực thuế quan và bài toán nội lực

Thời gian trì hoãn mang đến một khoảng thở quý giá để Việt Nam có cơ hội đàm phán, nhưng sự bất định về mức thuế cuối cùng, cũng như khả năng chính sách này quay trở lại sau 90 ngày, đòi hỏi Việt Nam phải có những đánh giá và chuẩn bị kỹ lưỡng cho các kịch bản xấu nhất. Những lo ngại về tác động của thuế quan Mỹ lên nền kinh tế Việt Nam không phải là không có cơ sở. Mới đây, Ngân hàng United Overseas Bank – UOB (Singapore) đã điều chỉnh dự báo tăng trưởng GDP của Việt Nam năm nay xuống còn 6%, thay vì mức 7% dự báo trước đó, chủ yếu do những rủi ro và áp lực từ chính sách thuế quan của Mỹ. Điều này cho thấy rằng, các tổ chức tài chính quốc tế cũng đã bắt đầu tính đến những ảnh hưởng tiêu cực của yếu tố này.

Trong bối cảnh đó, việc củng cố nội lực kinh tế thông qua các chính sách trong nước trở nên vô cùng quan trọng. Tuy nhiên, việc tăng thuế TTĐB, nếu không được tính toán kỹ lưỡng, có thể phản tác dụng, tạo thêm áp lực kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế. Nếu kịch bản xấu nhất xảy ra, và mức thuế đối ứng 46% (hoặc thậm chí một mức đáng kể nào đó) vẫn được Mỹ áp dụng sau thời gian trì hoãn, các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là những ngành hàng xuất khẩu chủ lực sang thị trường Mỹ, sẽ phải đối mặt với vô vàn khó khăn. Theo những phân tích từ giới chuyên gia và phản ánh từ chính các doanh nghiệp, áp lực thuế quan gia tăng đột ngột sẽ bào mòn đáng kể lợi nhuận, thậm chí đẩy nhiều doanh nghiệp vào tình thế thua lỗ.

Hệ lụy kéo theo không chỉ dừng lại ở các doanh nghiệp. Khi hoạt động sản xuất kinh doanh đình trệ hoặc thu hẹp, người lao động sẽ là đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp. Việc cắt giảm nhân sự, giảm giờ làm, hoặc thậm chí là đóng cửa nhà máy có thể dẫn đến tình trạng thất nghiệp gia tăng, tạo ra những xáo trộn lớn trong thị trường lao động, làm gia tăng gánh nặng an sinh xã hội.

Đòi hỏi cân bằng giữa mục tiêu ngân sách và ổn định kinh tế

Mục tiêu của thuế TTĐB là tăng nguồn thu ngân sách và hạn chế tiêu dùng các sản phẩm không khuyến khích. Tuy nhiên, thời điểm và mức độ tăng thuế cần được cân nhắc kỹ lưỡng, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế vĩ mô có nhiều biến động. Việc tăng thuế quá cao và đột ngột có thể gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực.

Lấy ví dụ về mặt hàng bia rượu, việc tăng thuế có thể làm giảm sức cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước so với hàng nhập khẩu, cũng như ảnh hưởng đến các hoạt động du lịch và dịch vụ liên quan. Đối với ô tô pickup, đây là phương tiện phục vụ cho nhiều ngành kinh tế khác nhau, đặc biệt là ở khu vực nông thôn và các ngành xây dựng, vận tải. Việc tăng thuế có thể làm tăng chi phí đầu vào cho các ngành này, ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh chung của nền kinh tế.

Tương tự mặt hàng thuốc lá, việc tăng thuế quá cao và đột ngột như Dự thảo sửa đổi Luật thuế TTĐB hiện nay, kèm theo xu hướng thắt chặt chi tiêu của người tiêu dùng do ảnh hưởng của thuế quan từ Mỹ, sẽ càng đẩy người tiêu dùng đến các sản phẩm lậu, kích thích mạnh mẽ hơn nữa hoạt động buôn bán thuốc lá bất hợp pháp, vốn đã là một vấn đề nhức nhối ở Việt Nam. Đồng thời, sinh kế của hàng chục nghìn hộ nông dân ở nhiều vùng trồng nguyên liệu trên cả nước cũng bị ảnh hưởng tiêu cực.

Trong bối cảnh thuế quan từ Mỹ, việc tăng thuế TTĐB có thể tạo ra một “cú sốc kép”, làm suy giảm thu nhập khả dụng của người dân và kéo theo sự suy giảm trong tiêu dùng và đầu tư. Khi các nhà máy đóng cửa và người lao động mất việc làm, tổng cầu của nền kinh tế sẽ suy giảm, kéo theo sự sụt giảm trong tiêu dùng và đầu tư. Vòng xoáy suy giảm kinh tế có thể hình thành nếu không có những biện pháp ứng phó kịp thời và hiệu quả.

Giải pháp nào cho bài toán “con dao hai lưỡi”

Để giải quyết bài toán “con dao hai lưỡi” của thuế TTĐB, Việt Nam cần có một cách tiếp cận thận trọng và linh hoạt. Thay vì tăng thuế đột ngột, nên xem xét lộ trình điều chỉnh thuế hợp lý, phù hợp với sức chịu đựng của doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Quốc hội sẽ thông qua Luật thuế TTĐB trong kỳ họp tháng 5/2025, trong khi đó thời hạn kết thúc việc tạm hoãn áp thuế của Mỹ sẽ rơi vào tháng 7 và mức thuế quan chính thức áp cho Việt Nam sẽ được công bố. Điều này tạo ra một rủi ro lớn về mặt thời gian, đòi hỏi sự chủ động và quyết đoán trong việc đưa ra chính sách. Nếu Việt Nam chốt mức thuế TTĐB ở mức cao với lộ trình tăng sốc trong kỳ họp tháng 5/2025, nhưng sau tháng 7, nếu Mỹ vẫn duy trì mức thuế đối ứng đối với Việt Nam, thì việc điều chỉnh lại chính sách thuế TTĐB để ứng phó với “cú sốc kép” này sẽ không thể thực hiện được một cách nhanh chóng và linh hoạt. Việc chậm trễ trong điều chỉnh chính sách sẽ kéo dài tác động tiêu cực đến nền kinh tế.

Vì vậy, các mức thuế và lộ trình tăng thuế TTĐB cần được cân nhắc một cách thận trọng để có mức tăng và lộ trình hợp lý, tránh tạo ra “cú sốc kép” cho các doanh nghiệp và ảnh hưởng đến kế hoạch phát triển kinh tế của Đảng và Nhà nước. Quốc hội cần lắng nghe ý kiến của các hiệp hội, doanh nghiệp và người dân để có những quyết định chính sách đúng đắn. Đồng thời, Việt Nam cần chủ động xây dựng các kịch bản ứng phó với những biến động kinh tế toàn cầu, bao gồm cả kịch bản xấu nhất về thuế quan từ Mỹ. Trong bối cảnh hiện nay, sự ổn định của chính sách thuế trong nước sẽ là một yếu tố quan trọng để bảo vệ nền kinh tế và đảm bảo mục tiêu tăng trưởng bền vững.