Thực phẩm chức năng: Thị trường tỷ đô, vàng thau lẫn lộn

Tràn lan sản phẩm giả, kém chất lượng

Thị trường thực phẩm chức năng tại Việt Nam đang tăng trưởng nhanh do nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng cao của người dân. Tuy nhiên, sự phát triển nóng này cũng kéo theo hàng loạt hệ lụy: sản phẩm giả, kém chất lượng, giả mạo xuất xứ tràn lan, gây nguy cơ lớn đối với sức khỏe cộng đồng và làm méo mó môi trường kinh doanh.

Mới đây Công an TP Hà Nội đã triệt phá đường dây sản xuất TPCN, thiết bị y tế giả do Phạm Ngọc Tiến và vợ là Đoàn Thị Nguyệt (trú tại Phúc La, Hà Đông) cầm đầu. Tại thời điểm kiểm tra, lực lượng chức năng đã phát hiện thu giữ 28.531 hộp TPCN, 34.822 lọ TPCN, 38.935 vỉ chứa các viên TPCN, 8.535 thùng chứa nhiều vỏ hộp các loại, gần 100 thùng tem nhãn, các loại máy móc, dây chuyền, công cụ, nguyên vật liệu… để sản xuất hàng giả, tương đương hơn 100 tấn hàng hóa là thực phẩm chức năng, thiết bị y tế giả (khoảng hơn 100 mã sản phẩm khác nhau). Đáng chú ý, tất cả các loại TPCN đều được gắn mác sản xuất tại Tây Ban Nha, Pháp, Mỹ... nhưng được sản xuất tại thị trấn Như Quỳnh (huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên).

Đây không phải là lần đầu tiên lực lượng chức năng phát hiện TPCN giả mạo nhãn hiệu nước ngoài, trước đó, Đội Quản lý thị trường số 1 và số 25 (Chi Cục Quản lý thị trường Hà Nội) phối hợp với Công an huyện Chương Mỹ tiến hành kiểm tra đột xuất căn nhà cấp 4 tại xã Tiên Phương (Chương Mỹ) đã phát hiện 12.000 lọ TPCN giả. Đáng chú ý, mặc dù được cho sản xuất và đóng gói tại Việt Nam nhưng các vỏ hộp thể hiện xuất xứ từ các nước như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc và Việt Nam.

Thực tế cho thấy, TPCN không chỉ có mặt tại các quầy tân dược mà còn được chào bán tràn lan trên mạng xã hội như Zalo, Facebook... với những lời quảng cáo khiến không ít người tiêu dùng lầm tưởng đây là thuốc chữa bệnh. Thậm chí, để nâng cao uy tín cho sản phẩm, có những đơn vị còn sử dụng hình ảnh nghệ sĩ quảng cáo sản phẩm.

Thông tin từ Hiệp hội TPCN Việt Nam, thị trường TPCN thế giới năm 2025 ước tính có quy mô khoảng 371 tỷ USD và đến năm 2034 có thể xấp xỉ 700 tỷ USD. Bắt kịp thế giới, thị trường TPCN Việt Nam phát triển nhanh trong 10 năm trở lại đây. Hiện cả nước có hơn 3.000 cơ sở sản xuất, kinh doanh TPCN, hơn 12.000 sản phẩm lưu hành, trong đó hơn 8.000 sản phẩm sản xuất trong nước phục vụ nhu cầu cho mọi lứa tuổi, từ vitamin đến các sản phẩm hỗ trợ trị bệnh đến làm đẹp....

Vi phạm về chất lượng thường gặp là hàm lượng không đúng như công bố, không đạt về điều kiện độ ẩm, nhiễm vi sinh. Có sản phẩm không có hoạt chất chính hoặc hoạt chất không được phép sử dụng sản xuất TPCN.

Pháp luật chưa theo kịp thực tế

Trước tình hình một loạt sai phạm trong sản xuất, kinh doanh, buôn bán, quảng cáo TPCN không đúng sự thật và nguồn gốc, Bộ Y tế đã ban hành văn bản yêu cầu UBND các tỉnh, thành triển khai đợt cao điểm kiểm tra, xử lý các hành vi buôn bán, sản xuất, kinh doanh thuốc, mỹ phẩm, sữa và thực phẩm bảo vệ sức khỏe giả, kém chất lượng.

Thông tin về những thủ đoạn che dấu hoạt động sản xuất TPCN giả mạo nguồn gốc xuất xứ, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) Chu Thị Thu Hương cho biết, sai phạm chủ yếu là doanh nghiệp mua sản phẩm rời từ nước ngoài về Việt Nam đóng hộp tiêu thụ nhưng không qua kiểm tra chất lượng. Để đánh lạc hướng sự chú ý cơ quan chức năng, đối tượng sản xuất TPCN giả mạo nhãn hiệu, kém chất lượng đã lợi dụng sự quản lý an ninh chặt chẽ của khu chung cư, hoặc chọn những căn nhà nằm ở ngoại thành, xa trung tâm để hoạt động sản xuất hàng giả. Để xóa dấu vết nơi sản xuất, mọi thông tin, giao dịch mua hàng đều thực hiện thông qua mạng xã hội, vận chuyển thông qua ship code.

Chia sẻ những “kẽ hở” pháp luật mà các đối tượng sản xuất TPCN giả mạo nhãn hiệu, kém chất lượng lợi dụng, Phó Chủ tịch Hiệp hội TPCN Việt Nam Nguyễn Xuân Hoàng thông tin, hiện việc quản lý thị trường này vẫn còn nhiều kẽ hở, nhất là khâu giám sát quảng cáo và truy xuất nguồn gốc. Nguyên nhân là do luật chưa theo kịp thực tiễn, khiến đôi lúc các cơ quan quản lý tự mâu thuẫn trong việc kiểm tra, giám sát.

“Năm 2010, Quốc hội đã thông qua Luật ATTP, trong đó có đề cập đến quản lý TPCN nhưng việc kiểm tra, xử lý không hề dễ dàng, bởi chưa có Nghị định về quản lý TPCN mà chỉ có Nghị định 15/2018/NĐ-CP ngày 2/2/2018 của Chính phủ quy định việc thi hành một số điều luật của Luật An toàn thực phẩm. Ngay cả Bộ Y tế, cơ quan quản lý hoạt động sản xuất, kinh doanh mặt hàng này cũng chỉ có Thông tư số 43/2014/TT-BYT quy định về quản lý TPCN. Việc thiếu các quy định pháp luật đã gây khó cho lực lượng chức năng trong việc giám sát hoạt động sản xuất, buôn bán sản phẩm này ” - ông Hoàng thông tin.

Đồng tình với ý kiến này Chi cục trưởng Chi Cục quản lý thị trường Hà Nội Trịnh Quang Đức cho biết không chỉ quy định pháp luật chưa theo kịp thực tiễn, Bộ Y tế còn thả nổi quản lý mặt hàng này. Với các sản phẩm đơn thuần, doanh nghiệp công bố chất lượng 100% nhưng khi giám định chất lượng sản phẩm chỉ đạt 30 - 40% mới bị nhận định là hàng giả. Nhưng việc chứng minh chủ thể làm giả sản phẩm TPCN hoặc kém chất lượng lại không hề dễ, bởi phải có kết quả giám định và phải có kinh phí thực hiện.

“Để quản lý tốt hơn thị trường TPCN, cần tập trung làm tốt từ khâu xác nhận công bố, kiểm tra chất lượng, kiên quyết thu hồi, dừng cấp phép có thời hạn doanh nghiệp sản xuất TPCN giả nhãn mác hoặc sản phẩm không đúng tiêu chuẩn đã công bố” – ông Trịnh Quang Đức đề xuất.

Để khắc phục những bất cập này ngành công thương và Hiệp hội TPCN Việt Nam kiến nghị, thời gian tới các cơ quan chức năng liên quan cần xây dựng hệ thống luật chuyên biệt cho TPCN, làm rõ ranh giới giữa thực phẩm và thuốc; Siết chặt điều kiện công bố sản phẩm và trách nhiệm hậu kiểm. Bên cạnh đó để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nên xây dựng cơ sở dữ liệu số hóa về các sản phẩm TPCN được cấp phép, hỗ trợ người tiêu dùng truy xuất nguồn gốc dễ dàng thông qua mã QR hoặc ứng dụng điện thoại.