Thương mại điện tử và thách thức quản lý hàng hóa xuyên biên giới

Nhiều phương thức vi phạm mới

Báo cáo của Ban Chỉ đạo 389 TP Hà Nội cho thấy, trong 6 tháng năm 2025, các lực lượng chức năng trong TP Hà Nội đã kiểm tra, bắt giữ 9.582 vụ, thu nộp ngân sách trên 2.146 tỷ đồng. Mặc dù lực lượng chức năng đã đẩy mạnh chống buôn lậu, nhưng hoạt động bất hợp pháp này mang lại nguồn lớn nên các đối tượng buôn lậu, đã có nhiều thủ đoạn tinh vi qua mắt lực lượng chức năng.

Thông tin về những thủ đoạn của các đối tượng buôn lậu, Chi cục trưởng Chi Cục Quản lý thị trường Hà Nội (QLTT) Trịnh Quang Đức cho biết, nhằm qua mắt lực lượng chức năng, thời gian gần đây xuất hiện nhiều thủ đoạn mới của các đối tượng buôn lậu như khai hải quan không đúng thực tế hàng hóa. Che giấu nguồn gốc lô hàng vi phạm bằng cách cất giấu lẫn trong hàng hóa không vi phạm, đánh tráo, rút ruột, thẩm lậu đối với hàng hóa quá cảnh. Đồng thời mua bán trái phép hàng hóa qua biên giới thông qua sàn giao dịch điện tử và vận chuyển về Việt Nam qua đường chuyển phát nhanh… 

Đáng chú ý, các đối tượng lợi dụng thương mại điện tử, các trang mạng xã hội để kinh doanh hàng lậu, hàng giả, hàng kém chất lượng, ngày một gia tăng. Thậm chí các đối tượng bán hàng livestream trên các trang mạng xã hội facebook, youtube ở một nơi nhưng kho hàng thì được tập kết ở nơi khác đã gây khó khăn trong công tác quản lý, kiểm tra, kiểm soát và xử lý vi phạm.

"Vừa qua, lực lượng chức năng TP Hà Nội phát hiện địa điểm kinh doanh của Công ty TNHH Thương mại và Quản lý chuỗi cung ứng quốc tế (xã Sóc Sơn) đang tàng trữ 3.000 chiếc máy tính bảng, điện thoại di động các loại và các loại thiết bị điện tử, đồ gia dụng, quần áo, mỹ phẩm… do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn, chứng từ. Đây là vụ việc mà lực lượng chức năng mất thời gian dài theo dõi hàng hóa được đăng bán trên các nền tảng thương mại điện tử (Tiktop Shop)” - ông Trịnh Quang Đức nêu ví dụ.

Tương tự, Phó Giám đốc Sở Công Thương Hà Nội Nguyễn Kiều Oanh thông tin, để qua mắt lực lượng chức năng, các đối tượng buôn lậu thường sử dụng thủ đoạn thành lập nhiều doanh nghiệp, đăng ký tại nhiều địa điểm, hoạt động khép kín ở nơi hẻo lánh… Đặc biệt thời gian gần đây nầy sinh một hình thức mới trao đổi giữa hàng thật với hàng giả, bằng cách nhập thuốc thật, sau đó tách vỉ hoặc gói, thay thế một số viên bằng thuốc giả kém chất lượng, nên rất khó phát hiện bằng kiểm tra thông thường.

Đồng tình với phản ánh này, Phó phòng Phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế và buôn lậu (PC03) Đỗ Thế Thắng thông tin, tình trạng lợi dụng các hình thức tạm nhập tái xuất hoặc quá cảnh hàng hóa để thực hiện vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới diễn biến phức tạp với nhiều thủ đoạn tinh vi, khó phát hiện hơn.

Sửa đổi quy định pháp lý phù hợp thực tế

Để ngăn chặn hoạt động buôn bán vận chuyển hàng lậu, các chuyên gia kinh tế cho rằng, thời gian tới cơ quan quản lý, cần sửa đổi các quy định pháp lý phù hợp thực tế qua đó tạo điều kiện cho lực lượng chức năng ngăn chặn hoạt động buôn lậu.

Phó Chánh Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia Đặng Văn Dũng nêu rõ, hiện thương mại điện tử đang phát triển mạnh mẽ nhưng trong công tác quản lý bộc lộ nhiều điểm yếu việc định danh người bán hàng thông qua thuê bao điện thoại. Theo đó, đến thời điểm này số lượng thuê bao chưa định danh được còn rất lớn điều này đã gây khó khăn không nhỏ trong việc ngăn chặn hiện tượng buôn bán hàng lậu qua thương mại điện tử.

“Thực tế chống hàng lậu thời gian qua cho thấy tại các nhóm buôn bán hàng hóa trên mạng xã hội Facebook, Zalo thì chủ thể kinh doanh tận các tỉnh miền núi, không ở Hà Nội nên khó có thể truy bắt. Đề nghị Cục Thương mại điện tử (Bộ Công Thương), bổ sung quy định về trách nhiệm của chủ sở hữu sàn thương mại điện tử trong việc kiểm soát, sàng lọc thông tin, ràng buộc những giao dịch từ người bán qua đó bảo đảm tốt nhất về chất lượng sản phẩm, quyền lợi cho người tiêu dùng” - ông Đặng Văn Dũng đề xuất.

Tương tự, Chi cục trưởng Chi cục Chi cục Hải quan cửa khẩu sân bay quốc tế Nội Bài Đỗ Mạnh Hùng nêu rõ, quá trình xử lý buôn lậu chủ yếu chỉ xử phạt vi phạm hành chính nên mức xử phạt chưa đủ sức răn đe. Đơn cử, hành vi kinh doanh hàng hóa nhập lậu có giá trị 10-20 triệu đồng chỉ bị xử phạt 4 - 6 triệu đồng, trong khi các đối tượng có thể thu lợi bất chính gấp 3 - 4 lần giá trị thật của hàng hóa. 

“Thời gian tới các cơ quan chức năng cần sửa đổi Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 (sửa đổi, bổ sung năm 2020) theo hướng tăng nặng đối với những trường hợp buôn bán vận chuyển hàng lậu” - ông Đỗ Mạnh Hùng kiến nghị.

Dưới góc độ lực lượng chủ công trong công tác chống buôn lậu TP Hà Nội, Trưởng phòng Cảnh sát Kinh tế Công an TP Hà Nội Chu An Thanh đề xuất thời gian tới Quốc hội, Chính phủ và Bộ, ngành có liên quan sớm sửa đổi, bổ sung một số nội dung của Nghị định 15/2018/NĐ-CP về quản lý an toàn thực phẩm, xử lý vi phạm về công bố, quảng cáo sai sự thật; Giao Bộ Y tế chịu trách nhiệm chính về công tác đảm bảo an toàn thực phẩm.

Ngoài ra sửa đổi Bộ luật Hình sự và các Nghị định xử phạt hành chính liên quan theo hướng tăng nặng chế tài đối với hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Để ngăn chặn hiện tượng lợi dụng hoạt động nhập khẩu để vận chuyển hàng lậu, nhà nước nên xây dựng yêu cầu đối với hàng hóa nhập khẩu. “Ngoài việc có hóa đơn mua bán hàng hóa của doanh nghiệp Việt Nam, phải có cả hóa đơn bán hàng của doanh nghiệp nước ngoài và tờ khai xuất nhập khẩu”- ông Chu An Thanh nhấn mạnh.

Từ kiến nghị của lực lượng chức năng, Ban Chỉ đạo 389 TP Hà Nội đã đề nghị Văn phòng Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia rà soát, khắc phục những kẽ hở trong quản lý an toàn thực phẩm, xử lý vi phạm về công bố, quảng cáo sai sự thật; Điều chỉnh hoạt động của KOL/KOC, có quy định về đăng ký kinh doanh, công khai danh tính, trách nhiệm pháp lý trong quảng cáo. 

Siết chặt các địa phương vùng biên, cửa khẩu… nhằm hỗ trợ thành phố Hà Nội trong công tác đấu tranh chống buôn lậu. Đồng thời, xem xét, bổ sung, tăng cường nhân lực, trang thiết bị, vật tư và ứng dụng khoa học công nghệ cho các tổ chức giám định chất lượng, kiểm nghiệm thực phẩm được chỉ định, qua đó ỗ trợ các cơ quan thực thi thực hiện kiểm soát, giám sát chất lượng thực phẩm lưu thông trên thị trường.