Tín dụng xanh: bài toán dẫn vốn cho Net Zero
Kinhtedothi - Cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 đang thúc đẩy mạnh mẽ nhu cầu chuyển dòng vốn sang các hoạt động xanh, bền vững. Dù được kỳ vọng là kênh dẫn vốn chủ lực cho chuyển đổi tăng trưởng, tín dụng xanh tại Việt Nam vẫn bộc lộ khoảng cách đáng kể giữa nhu cầu thị trường và khả năng cung ứng, đòi hỏi các giải pháp đồng bộ từ chính sách đến thực thi.
Nhu cầu thị trường đi trước năng lực dẫn vốn
Trong những năm gần đây, đầu tư xanh đã trở thành một cấu phần trung tâm của hệ thống tài chính toàn cầu. Theo Climate Policy Initiative, để đạt mục tiêu giữ mức tăng nhiệt độ toàn cầu không quá 1,5°C, nhu cầu vốn toàn cầu ước tính lên tới khoảng 4,3 nghìn tỷ USD mỗi năm đến năm 2030, trong khi dòng vốn hiện tại mới chỉ đáp ứng được khoảng một phần ba. Khoảng cách này cho thấy, tài chính xanh không còn là xu hướng mang tính lựa chọn, mà đã trở thành điều kiện tiên quyết để hiện thực hóa các cam kết khí hậu.
Tín dụng xanh, bài toán dẫn vốn cho Net Zero (Hình minh họa).
Theo TS Trần Công Thắng - Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường, trái phiếu xanh hiện chiếm tỷ trọng lớn nhất trong thị trường tài chính xanh, với sự tham gia ngày càng sâu rộng của cả khu vực công và tư nhân. Chính phủ, chính quyền địa phương, các định chế tài chính và DN lớn đều đóng vai trò quan trọng trong việc phát hành và dẫn dắt thị trường, qua đó tạo nguồn vốn trung và dài hạn cho các dự án giảm phát thải.
Tại Việt Nam, nhu cầu tín dụng xanh xuất phát trực tiếp từ cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 và việc triển khai Chiến lược Tăng trưởng xanh quốc gia giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn 2050. Ngân hàng Thế giới ước tính Việt Nam cần khoảng 368 tỷ USD từ nay đến năm 2040 để thực hiện đầy đủ các nội dung trong lộ trình Net Zero.
Thực tế cho thấy, tín dụng xanh đã có bước phát triển đáng kể trong giai đoạn 2017–2024, với tốc độ tăng trưởng bình quân khoảng 21%/năm, cao hơn tốc độ tăng trưởng tín dụng chung. Số lượng tổ chức tín dụng tham gia cho vay xanh cũng tăng nhanh, từ khoảng 15 tổ chức vào năm 2017 lên khoảng 60 tổ chức hiện nay.
Tuy nhiên, theo TS Nguyễn Quốc Hùng - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam, điểm xuất phát thấp khiến quy mô tín dụng xanh vẫn còn rất khiêm tốn. Với tổng dư nợ toàn hệ thống khoảng 18,2 triệu tỷ đồng, dư nợ tín dụng xanh mới đạt khoảng 750.000 tỷ đồng, chưa tới 1 triệu tỷ đồng và chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng dư nợ.
"Thị trường trái phiếu xanh DN cũng mới ở giai đoạn khởi động, quy mô phát hành còn hạn chế và chưa hình thành được hệ sinh thái đa dạng. So với các quốc gia trong khu vực như Malaysia hay Trung Quốc, Việt Nam vẫn còn khoảng cách đáng kể về quy mô thị trường, mức độ tham gia của nhà đầu tư tổ chức và năng lực triển khai các sản phẩm tài chính xanh theo chuẩn mực quốc tế" - theo nhận định của ThS Tạ Đức Bình - Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường.
Theo các chuyên gia, khó khăn lớn nhất hiện nay của tín dụng xanh là bài toán nguồn vốn trung và dài hạn. TS Nguyễn Quốc Hùng cho rằng, đầu tư xanh đòi hỏi vốn lớn, thời gian thu hồi dài, trong khi các ngân hàng thương mại vẫn chịu áp lực cân đối kỳ hạn vốn. Nếu thiếu các chính sách hỗ trợ ổn định, dài hạn, ngân hàng khó có thể mạnh dạn mở rộng tín dụng cho lĩnh vực này.
Một rào cản quan trọng khác là khung pháp lý và tiêu chí phân loại dự án xanh. TS Nguyễn Quốc Hùng đánh giá Quyết định số 21/2025/QĐ-TTg về Danh mục phân loại xanh là bước chuyển rất quan trọng, bởi trong thời gian dài trước đó, dù chủ trương tăng trưởng xanh đã được xác lập từ năm 2015, các tổ chức tín dụng vẫn thiếu căn cứ cụ thể để triển khai. Tuy nhiên, việc ưu tiên tín dụng xanh theo cơ chế nào, áp dụng công cụ hỗ trợ ra sao vẫn chưa có hướng dẫn đầy đủ.
Năng lực thẩm định dự án xanh cũng là một điểm nghẽn. Theo TS Nguyễn Quốc Hùng, do thiếu chuyên gia và tổ chức tư vấn trong nước về đánh giá rủi ro môi trường, xã hội, nhiều ngân hàng phải thuê tư vấn quốc tế với chi phí cao. Trong khi đó, DN, đặc biệt là DN nhỏ và vừa, còn hạn chế trong việc xây dựng hồ sơ dự án, báo cáo tác động theo chuẩn mực ESG, làm giảm khả năng tiếp cận tín dụng xanh.
Hoàn thiện chính sách để tín dụng xanh trở thành động lực tăng trưởng
Từ kinh nghiệm quốc tế, TS Lại Văn Mạnh - Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường cho rằng, vai trò của khung chính sách và hệ thống phân loại xanh là yếu tố quyết định trong điều hướng dòng vốn. Các mô hình như EU Taxonomy hay danh mục trái phiếu xanh của Trung Quốc cho thấy, tiêu chí rõ ràng, minh bạch sẽ giúp giảm rủi ro “rửa xanh” và củng cố niềm tin thị trường.
Việt Nam cần xây dựng chiến lược tổng thể về đầu tư và tín dụng xanh với tầm nhìn dài hạn và cách tiếp cận hệ thống. Nhà nước cần tiếp tục đóng vai trò dẫn dắt thông qua đầu tư công xanh vào các lĩnh vực hạ tầng, khoa học - công nghệ, nơi khu vực tư nhân còn e ngại do rủi ro cao.
Về phía ngành ngân hàng, TS Nguyễn Quốc Hùng kiến nghị, cần nghiên cứu cơ chế tái cấp vốn ưu đãi cho tín dụng xanh trên cơ sở Quyết định 21/2025/QĐ-TTg; xây dựng cơ chế đánh giá, xếp hạng ưu tiên đối với các tổ chức tín dụng có dư nợ tín dụng xanh; đồng thời xem xét chính sách ưu đãi thuế không chỉ cho DN triển khai dự án xanh mà cả các ngân hàng cho vay ESG.
Bên cạnh đó, việc sớm vận hành thị trường tín chỉ carbon, thành lập quỹ bảo lãnh tín dụng xanh theo mô hình hợp tác công - tư và phát triển cơ sở dữ liệu quốc gia về đầu tư xanh được xem là những điều kiện cần để thu hút dòng vốn xanh quy mô lớn.
Các chuyên gia thống nhất rằng, tín dụng xanh là bài toán tổng thể, liên ngành. Chỉ khi khung pháp lý đủ rõ ràng, chính sách ổn định và thị trường được nâng cao năng lực, tín dụng xanh mới có thể thực sự trở thành đòn bẩy tài chính cho chuyển đổi xanh và phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam trong giai đoạn tới.
