Đây là chia sẻ của TS Lê Quốc Phương - nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin Công nghiệp và Thương mại (Bộ Công Thương) với phóng viên Báo Kinh tế & Đô thị.
Cơ hội đi kèm trọng trách
Luật Thủ đô (sửa đổi) được Quốc hội thông qua, trong đó phân quyền cho UBND TP Hà Nội được quyết định điều chỉnh khu công nghệ cao (CNC), ban hành quy chế hoạt động và có những cơ chế, chính sách riêng. Ông có đánh giá như thế nào về những cơ hội được cụ thể hóa trong Luật để phát triển khu CNC ở Hà Nội?
- Hơn 2 thập kỷ qua, sự ra đời của các khu CNC đã tạo môi trường thuận lợi để thu hút đầu tư công nghệ cao từ các DN, tập đoàn trong và ngoài nước, kết hợp có hiệu quả giữa sản xuất với nghiên cứu, chuyển giao, phát triển công nghệ cao và thu hút đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao. Tuy nhiên, thực tế việc phát triển các khu CNC chưa xứng tầm, chưa phát huy được như kỳ vọng, tỷ lệ lấp đầy thấp. Nguyên nhân do mô hình quản lý vẫn chưa có nền tảng pháp lý vững chắc, chưa theo kịp tốc độ phát triển các khu CNC, vướng mắc kéo dài trong mô hình quản lý. Thêm vào đó, các cơ chế thu hút chưa đủ hấp dẫn DN.
Các cơ chế chính sách cho phát triển khu CNC cũng chưa có nhiều vượt trội so với các khu công nghiệp thông thường, trong khi các dự án đầu tư tại khu CNC phải đáp ứng tiêu chí về công nghệ, sản phẩm, các quy định về dự án công nghệ cao và trải qua quá trình thẩm định mất nhiều thời gian theo quy định. Chưa có các chính sách chế độ đãi ngộ đặc biệt để thu hút các chuyên gia có trình độ chuyên môn cao đến làm việc tại khu CNC.
Vì thế, Luật Thủ đô sửa đổi được thông qua quy định về việc phân quyền cho UBND TP Hà Nội được quyết định thành lập, điều chỉnh, mở rộng ranh giới khu CNC trên địa bàn TP là điều kiện rất tốt, mở ra kỷ nguyên mới cho khu CNC ở Hà Nội. Đồng thời khắc phục được những khó khăn, vướng mắc mà các khu CNC đang gặp phải.
Tôi đánh giá rất cao những nội dung được quy định trong Điều 24, Luật Thủ đô. Việc phân quyền cho Hà Nội được tự quyết trong việc xây dựng, phát triển khu CNC còn giúp giảm bớt các thủ tục hành chính. Hà Nội có thể căn cứ vào năng lực, nhu cầu phát triển của Thủ đô để có những quyết định, điều chỉnh phát triển khu CNC phù hợp, phát huy hiệu quả cao nhất. Việc bổ sung, hoàn thiện các quy định mang tính đột phá, vượt trội của Luật Thủ đô (sửa đổi) giúp cho khu CNC có nhiều hơn nữa cơ hội, thuận lợi để phát triển.
Trong đó, nổi bật là nhóm giải pháp chính sách về quy định vượt trội bố trí vốn ngân sách của TP hỗ trợ khu CNC của TP nhanh chóng xây dựng đồng bộ hệ thống hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội, đặc biệt là xây dựng khu nhà ở lưu trú cho người lao động thuê. Cùng với đó, việc được phép ban hành cơ chế, chính sách ưu đãi riêng, hỗ trợ đầu tư cao nhất theo quy định của Luật về công nghệ cao và quy định khác của pháp luật đối với dự án đầu tư và hoạt động tại khu CNC sẽ là lực hút DN đến đầu tư tại địa phương.
Để những nội dung về phát triển khu CNC trong Luật Thủ đô (sửa đổi) đi vào thực tiễn, ông có khuyến nghị gì dành cho chính quyền TP Hà Nội?
- Tôi cho rằng, việc phân quyền cho Hà Nội tự quyết trong việc phát triển khu CNC mang lại cơ hội, đồng thời cũng là trọng trách nặng nề với chính quyền Hà Nội. Bởi đây rõ ràng là một nhiệm vụ mới, TP chưa có kinh nghiệm quản lý điều hành. Được trao quyền tự chủ, nhưng tổ chức triển khai như thế nàocho hiệu quả là một thách thức lớn.
Vì thế, TP phải nắm bắt tốt cơ hội này, hành động quyết liệt để khai thác tối đa hiệu quả các cơ chế đặc thù được quy định trong Luật, gỡ vướng mắc thúc đẩy và phát huy những lợi thế sẵn có của khu CNC. Cần xác định xem cần tập trung vào lĩnh vực gì để sử dụng những đặc quyền đó. Đồng thời, xác định rõ lộ trình, phân công rõ rõ trách nhiệm đối với cơ quan, đơn vị liên quan để Luật đạt hiệu quả thiết thực ngay khi có hiệu lực.
Để phát triển khu CNC đúng như kỳ vọng, là động lực phát triển Thủ đô nói riêngvà cả nước nói chung, trước tiên chính quyền TP phải xác định xem khu công nghệ cao đang có thuận lợi, khó khăn gì. Từ đó gấp rút tổ chức đội ngũ cán bộ quản lý, đưa ra được các quy định, quy chế phù hợp với Luật Thủ đô và các quy định khác của pháp luật. TP Hà Nội phải tổ chức để tạo ra điều kiện tốt hơn nữa thu hút được FDI, DN công nghệ cao, chất lượng cao vào.
Với Luật Thủ đô này, Hà Nội cần tăng tốc hơn, đẩy mạnh hơn để biến khu công nghệ cao Hà Nội thành một điểm sáng, đầu tàu phát triển kinh tế của Hà Nội và cả nước. Khi thu hút được đầu tư chất lượng cao, đầu tư của các tập đoàn lớn, phát triển dịch vụ vào đấy thì tôi cho rằng Hà Nội sử dụng được các cái quyền một cách hiệu quả sẽ tạo điều kiện được cho khu công nghệ cao phát triển mạnh
Phát triển khu CNC Hòa Lạc thành một TP công nghệ, TP xanh, TP thông minh
Trong Luật Thủ đô sửa đổi cũng quy định rất rõ ràng, cụ thể những đặc quyền đối với khu CNC Hòa Lạc. Theo ông, tính đột phá để phát triển khu CNC Hòa Lạc được thể hiện ở những khía cạnh nào trong Luật?
- Khu CNC Hòa Lạc là khu vực nghiên cứu, phát triển, thử nghiệm, ứng dụng công nghệ cao, đào tạo nhân lực công nghệ cao, sản xuất sản phẩm công nghệ cao và đổi mới sáng tạo trọng điểm của đất nước và Thủ đô; là điểm thử nghiệm, thí điểm về cơ chế, chính sách cho việc phát triển công nghệ cao và các khu công nghệ cao trong cả nước
Trước đây khu CNC thuộc sự quản lý của Bộ KH&CN, với quy mô lớn nhất cả nước. Đến nay sau 27 năm hình thành, phát triển, khu CNC Hòa Lạc đã có nhiều nhà đầu tư lớn cả trong và ngoài nước đến đầu tư, hạ tầng giao thông được đầu tư đồng bộ. Tuy nhiên, phải thẳng thắn nhìn nhận khu CNC Hòa Lạc phát triển chưa được như kỳ vọng. Trong khu thiếu vắng những “ông lớn”công nghệ thế giới như Intel, Apple, NVIDIA… Cơ sở hạ tầng tuy đã được xây dựng nhưng chưa đáp ứng được yêu cầu của các nhà đầu tư lớn, đặc biệt là về điện và viễn thông.
Việc Hà Nội quy định cụ thể chính sách ưu đãi riêng cho khu CNC Hòa Lạc trong Luật Thủ đô thể hiện vai trò hạt nhân của khu CNC này đối với việc phát triển đồng bộ các khu CNC trên địa bàn TP. Đồng thời, cũng là bước tiếp nối các chính sách ưu đãi sau khi Bộ KH&CN chuyển giao khu CNC này cho UBND TP quản lý. Đây là điều cần thiết, thúc đẩy phát triển khoa học công nghệ mạnh mẽ cho Thủ đô nói riêng và cả nước nói chung. Khu CNC Hòa Lạc sẽ được trao quyền tự chủ cao hơn trong quản lý Nhà nước, từ đó có thể chủ động trong việc thu hút đầu tư, phát triển kinh tế.
Quy định phân quyền, phân cấp cho ban quản lý giúp tăng sự chủ động. Bởi hiện nay ngoài các thẩm quyền được phân quyền tại Luật Đầu tư và Luật Xây dựng, Ban quản lý khu CNC được quy định nhiều chức năng, nhiệm vụ quản lý Nhà nước nhưng trên thực tế việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ này gặp nhiều khó khăn do chưa được quy định trong pháp luật chuyên ngành và không được bảo đảm nguồn lực thực hiện.
Ngoài ra,việc công nhận Ban quản lý khu CNC Hòa Lạc là tổ chức hành chính thuộc UBND TP thực hiện chức năng quản lý Nhà nước trực tiếp đối với các khu CNC cũng là một đột phá, tạo cơ sở cho Ban quản lý chủ động điều hành khu CNC. Trong đó, có thể kể đến những đặc quyền như thẩm định, phê duyệt quy hoạch phân khu và quy hoạch chi tiết xây dựng trong phạm vi khu DN và thực hiện việc giao đất, cho thuê đất, quản lý đất đai trong phạm vi khu CNC Hòa Lạc khi được UBND TP phân cấp, ủy quyền.
Thực tế, các DN, nhà đầu tư thường đề nghị được xây dựng dự án trên khu đất liền khoảnh thành tổ hợp khép kín bao gồm cả sản xuất, nghiên cứu và các dịch vụ nhà ở, hỗ trợ cho hoạt động sản xuất kinh doanh của nhà đầu tư. Tuy nhiên, theo quy hoạch đã được phê duyệt thì Khu CNC Hòa Lạc đã được phân chia thành các khu vực theo các chức năng cụ thể nên không đáp ứng được yêu cầu của nhà đầu tư.
Là một trong những người đầu tiên đã tham gia xây dựng “Quy hoạch tổng thể Khu CNC Hòa Lạc” từ năm 1996, ông khuyến nghị Hà Nội nên phát triển khu CNC Hòa Lạc theo hướng nào để tận dụng tốt nhất những đặc quyền mà Luật Thủ đô sửa đổi mang lại?
Từ năm 1996, với sự hỗ trợ về kỹ thuật và tài chính của Cơ quan Phát triển quốc tế Nhật Bản (JICA), Bộ KH&CN đã chủ trì và phối hợp với các bộ, ngành, địa phương (như Bộ Xây dựng, KH&ĐT, Tài chính, GD&ĐT, Hà Nội, Hà Tây cũ…) bắt đầu xây dựng “Quy hoạch tổng thể Khu CNC Hòa Lạc”, một khu CNC được kỳ vọng sẽ trở thành một trung tâm đổi mới - sáng tạo, nghiên cứu - triển khai (R&D), sản xuất thử nghiệm và ươm tạo công nghệ, đào tạo nhân lực công nghệ cao có quy mô lớn nhất Việt Nam.
Trải qua gần 30 năm hình thành và phát triển, đến nay Khu CNC Hòa Lạc đã thu hút được nhiều nhà đầu tư lớn trong và ngoài nước. Song cho đến nay, khu CNC này chưa thực sự trở thành một “Silicon Valley” của Việt Nam như kỳ vọng.
Theo tôi, Hà Nội cần quy hoạch tổng thể khu CNC Hòa Lạc như một quận lõi của TP, với định hướng phát triển TP thông minh theo hướng xanh, bền vững, có đầy đủ tiện ích hiện đại. Có như vậy mới thu hút được các nhà đầu tư lớn từ các công ty đa quốc gia trong lĩnh vực công nghệ cao.
Để làm được việc này, sắp tới Hà Nội phải nỗ lực có quy định để quản lý cho tốt, hoàn thiện hạ tầng hoàn chỉnh trong nội khu CNC, không đơn thuần là giao thông, điện, nước, viễn thông, mà phải là nơi đáng sống, có đầy đủ dịch vụ tiện ích như nhà ở, trường học, ngân hàng, cửa hàng, khu thể thao vui chơi…
Bố trí nguồn lực để đầu tư hoàn thiện và nâng cấp cơ sở hạ tầng khu, chỉnh trang hạ tầng, cảnh quan, tạo điều kiện tốt nhất cho hoạt động của các nhà đầu tư.
Có chính sách thu hút FDI theo hướng chọn lọc về công nghệ cao trong các lĩnh vực bán dẫn, thiết kế chế tạo chip điện tử và vi mạch, AI, công nghệ sinh học, các lĩnh vực dịch vụ công nghệ cao.
