Ứng dụng trí tuệ nhân tạo để công nghệ phục vụ con người

“Mắt thần” trên đường phố

Trên tuyến đường Phạm Văn Bạch, một trong những điểm nóng giao thông của Hà Nội, những chiếc camera AI được ví như “cặp mắt thông minh” đã thay đổi bộ mặt giao thông chỉ sau thời gian ngắn lắp đặt. Dù thời tiết mưa gió, phần lớn người điều khiển phương tiện vẫn tuân thủ nghiêm tín hiệu đèn, bởi chỉ cần một cú bấm máy, mọi hành vi vi phạm đều bị phát hiện. Không còn cảnh vượt đèn đỏ, đi sai làn, hay phóng nhanh lấn tuyến như trước, trật tự giao thông dần đi vào nền nếp.

Tại trung tâm điều khiển, hàng loạt hình ảnh vi phạm liên tục hiển thị trên màn hình. Hệ thống có thể quay quét 360 độ, nhận diện đối tượng ở khoảng cách 700m, hoạt động trong mọi điều kiện thời tiết. Từ lỗi không thắt dây an toàn, sử dụng điện thoại khi lái xe đến việc chở xe máy trong khoang hành khách trên cao tốc, tất cả đều được camera ghi nhận và gửi dữ liệu về Cục Cảnh sát giao thông để đối chiếu, truy xuất người vi phạm.

Thượng tá Vương Ngọc Bắc - Phó Trưởng phòng Tham mưu Cục CSGT (Bộ Công an) cho biết: “Việc triển khai camera AI đã tạo ra bước thay đổi căn bản trong công tác quản lý. Một camera có thể xử lý nhiều hành vi cùng lúc và tác động mạnh đến ý thức người dân. Hệ thống hiện đang học khoảng 20 hành vi vi phạm, tiến tới sẽ mở rộng trên toàn quốc”. Thượng tá Vương Ngọc Bắc cho biết thêm, AI không chỉ giúp phát hiện mà còn góp phần điều tiết lưu lượng phương tiện, hỗ trợ ra quyết định nhanh hơn cho lực lượng chức năng.

Công nghệ đang dần thay con người thực hiện những công việc mang tính giám sát, giúp nâng cao hiệu quả và giảm sai sót. Đằng sau những dữ liệu lạnh lùng ấy là mục tiêu rất con người: giữ gìn an toàn trên từng con đường, từng ngã rẽ của đô thị.

Từ bầu trời đến dữ liệu: ứng dụng AI để phòng tránh thiên tai

Không chỉ ở giao thông, trí tuệ nhân tạo còn đang âm thầm bảo vệ con người trong lĩnh vực khí tượng thủy văn, nơi từng phụ thuộc chủ yếu vào kinh nghiệm và quan sát thủ công. Tại Trung tâm Khí tượng Thủy văn Quốc gia, hệ thống vệ tinh Himawari thế hệ mới hiện đại bậc nhất trong khu vực đã mang lại cuộc cách mạng trong công tác dự báo.

Đặt ở quỹ đạo địa tĩnh, vệ tinh cho phép quan sát Trái đất liên tục theo thời gian thực, mỗi 10 phút cập nhật hình ảnh một lần trên 16 kênh phổ khác nhau. Nhờ đó, các chuyên gia có thể theo dõi chính xác sự hình thành của mây, bão, áp thấp nhiệt đới hay những biến động nhỏ trong khí quyển.

“Khi một cơn bão hình thành ở giữa biển, nơi không có trạm quan trắc truyền thống, ảnh vệ tinh sẽ là đôi mắt giúp chúng tôi theo dõi từng chuyển động của nó” - chị Nguyễn Thị Thanh Bình - Phòng Dự báo số và Viễn thám chia sẻ.

Chị Thanh Bình cho biết: “Mỗi 10 phút vệ tinh gửi dữ liệu một lần, nên không có cơn bão hay áp thấp nào thoát khỏi giám sát của dự báo viên”.

Công nghệ không chỉ giúp quan sát mà còn hỗ trợ phân tích. Việt Nam hiện có 10 trạm radar thời tiết, phạm vi quét 240km và hơn 4.000 trạm quan trắc trải dài khắp cả nước. Tất cả dữ liệu sau khi thu thập sẽ được siêu máy tính xử lý bằng công nghệ dữ liệu lớn (Big Data) và Internet vạn vật (IoT). Những mô hình này được “huấn luyện” để dự báo các hiện tượng cực đoan như mưa lớn, lũ quét, sạt lở đất với độ chính xác cao.

Theo ông Nguyễn Xuân Hiển - Phó Giám đốc Trung tâm Khí tượng Thủy văn Quốc gia, dự báo thiên tai không chỉ dựa vào dữ liệu khí tượng mà còn phải kết hợp các yếu tố địa chất, địa hình, thảm phủ và độ dốc của lòng sông, con suối.

“Khi những yếu tố này được tích hợp trong một hệ thống AI, dự báo viên có cái nhìn tổng thể hơn, từ đó, đưa ra kịch bản cảnh báo sát thực tế hơn” - ông Nguyễn Xuân Hiển nói.

Những cơn bão được dự báo chính xác về đường đi, lượng mưa và cường độ không chỉ giúp giảm thiểu thiệt hại mà còn bảo vệ sinh mạng hàng triệu người dân. Một cơn bão đi sai hướng có thể gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng, nhưng một cảnh báo sớm vài giờ có thể cứu cả một khu dân cư. Đó là giá trị nhân văn mà AI mang lại, phục vụ con người bằng khả năng tính toán và dự đoán vượt ngoài giới hạn con người.

Nhu cầu cấp thiết về luật trí tuệ nhân tạo

AI cũng đang len vào từng nhà máy, xưởng sản xuất, thay đổi cách vận hành của doanh nghiệp Việt Nam. Công ty Haplast, công ty sản xuất bao bì sinh học là ví dụ điển hình. Từ đầu năm ngoái, công ty này bắt đầu ứng dụng AI vào toàn bộ chuỗi sản xuất, từ thiết kế bao bì, sáng tạo nội dung quảng cáo đến quản lý dây chuyền. Nhờ đó, năng suất tăng, nhân lực giảm, chi phí vận hành tối ưu.

“Chúng tôi dùng nhiều công cụ như ChatGPT, Deepseek, Gemini hay Chatbot để tăng tốc quy trình sáng tạo. Nhưng khi sáng tạo ra một mẫu thiết kế hay ý tưởng mới, chúng tôi cũng lo lắng liệu AI có “lấy mất” công sức của mình hay không?” - bà Phạm Thị Hải Thanh - Công ty Haplast chia sẻ.

Nỗi lo này không phải của riêng ai. Câu hỏi “AI có thể bảo vệ sáng tạo hay cướp đi sáng tạo?” đang trở thành vấn đề thời sự toàn cầu. Khi trí tuệ nhân tạo được huấn luyện bằng hàng triệu dữ liệu trên Internet, ranh giới giữa học hỏi và sao chép trở nên mờ nhạt. Các doanh nghiệp nhỏ lo mất bí mật thương mại, nhà thiết kế lo bị sao chép ý tưởng, người sáng tạo nội dung lo bị “hòa tan” giữa biển dữ liệu vô danh.

Theo các chuyên gia công nghệ, vấn đề cốt lõi không nằm ở việc cấm hay cho phép, mà ở việc thiết lập khung pháp lý rõ ràng để công nghệ phát triển nhưng không vượt ngoài tầm kiểm soát. Quản trị AI không chỉ là câu chuyện kỹ thuật mà là câu chuyện đạo đức, pháp lý và niềm tin xã hội. Một chuyên gia công nghệ nhận định: “Cả thế giới đang phải đối mặt với những rủi ro về an toàn thông tin và bản quyền. Việt Nam cần sớm ban hành luật về trí tuệ nhân tạo, sở hữu trí tuệ và dữ liệu để bảo vệ người dùng”.

Thực tế cho thấy, khi công nghệ càng mạnh, nhu cầu quản trị càng lớn. Ở Hà Nội, một camera AI có thể ghi nhận hàng nghìn lỗi mỗi ngày. Ở Trung tâm Khí tượng, một thuật toán có thể xử lý hàng triệu dữ liệu trong vài giây. Nhưng đằng sau sức mạnh đó là nguy cơ mất an toàn dữ liệu, xâm phạm quyền riêng tư, hay thậm chí lạm dụng công nghệ. Đó là lý do vì sao cùng với tiến bộ kỹ thuật, Việt Nam đang song hành quá trình xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo để đảm bảo rằng công nghệ phục vụ con người, chứ không thay thế con người.

AI không chỉ là câu chuyện của máy móc. Nó là câu chuyện của ý thức, của trách nhiệm và của niềm tin. Khi camera giao thông giúp giảm tai nạn, khi vệ tinh giúp cứu người trước bão, khi doanh nghiệp nhỏ có thể sáng tạo toàn cầu nhờ công cụ thông minh, đó là lúc công nghệ thật sự “đứng về phía con người”… Nhưng để giữ cho niềm tin ấy bền vững, hành lang pháp lý là điều không thể thiếu. Một xã hội số an toàn, sáng tạo và nhân văn chỉ có thể hình thành khi công nghệ được đặt trong khuôn khổ pháp luật, được dẫn dắt bởi con người và vì con người.