Vẫn có chỗ mang tính hình thức

Xử lý theo kiểu tạm bợ

Cuối năm 2024, Tỉnh lộ 420, đoạn chạy qua địa bàn xã Liên Hiệp, huyện Phúc Thọ, TP Hà Nội bị biến thành những bãi trạc thải khổng lồ, tràn từ trên đường xuống tận dưới khu đất nông nghiệp bên cạnh. Đặc biệt, tại khu vực đất ruộng nằm cạnh một điểm tập kết rác thải sinh hoạt tạm thời, một lượng trạc thải, chất thải rắn khổng lồ đã được đổ tràn lan ở đây, biến hàng trăm mét vuông đất nông nghiệp thành một bãi thải lớn, cao đến vài mét. Hành vi đổ thải diễn ra công khai đến mức, cách đây vài tháng, trong một lần tác nghiệp tại đây, phóng viên Kinh tế & Đô thị đã trực tiếp phát hiện một người đàn ông điều khiển công nông chở trạc thải đến đây đổ. Thậm chí người đàn ông này còn lớn tiếng khẳng định, đã xin phép và được sự đồng ý của chính quyền địa phương về việc đổ thải này.

Lãnh đạo xã Liên Hiệp sau đó lên tiếng thừa nhận có tình trạng đổ trạc san lấp đất nông nghiệp trái phép, mà phóng viên phản ánh. Về phương án xử lý, vị này cho biết, UBND xã sẽ yêu cầu đối tượng đổ thải phải múc bỏ nhưng bày tỏ e ngại là khó được như cũ. Vừa qua (những ngày tháng 5/2025), ghi nhận tại đây, phóng viên Báo Kinh tế & Đô thị không khỏi bất ngờ khi bãi thải đã “lớn lên” thấy rõ, một lượng lớn trạc thải, chất thải rắn tiếp tục được đổ tràn lan, không có bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy sự can thiệp của chính quyền địa phương.

Một trường hợp khác tương tự diễn ra tại quận Nam Từ Liêm. Lợi dụng sự nhếch nhác có sẵn tại một điểm tập kết rác thải sinh hoạt tạm thời nằm bên đường Tây Mỗ, thuộc địa phận phường Đại Mỗ, các đối tượng đã đổ một lượng trạc thải khổng lồ, san lấp trái phép hàng trăm mét vuông đất nông nghiệp rồi sử dụng mặt bằng hình thành từ bãi thải này để làm nơi tập kết, kinh doanh vật liệu xây dựng. Khi nhận được thông tin phản ánh của phóng viên Kinh tế & Đô thị, cuối tháng 4/2025, UBND phường Đại Mỗ tổ chức ra quân xử lý bãi thải này bằng cách dựng tạm hàng rào tôn để ngăn chặn.

Tuy nhiên, cách làm tạm bợ này đã ngay lập tức cho thấy sự vô tác dụng khi chỉ một thời gian ngắn sau đó, các đối tượng đã phá bỏ một phần hàng rào tôn làm lối ra vào. Chiều 27/5, ghi nhận tại bãi thải này, phóng viên Kinh tế & Đô thị nhận thấy, đoạn rào tôn bị phá làm lối đi xuất hiện lồ lộ, công khai, đi từ phía ngoài đường Tây Mỗ có thể dễ dàng quan sát được. Ở phía trong bãi, nhiều máy móc, thiết bị cùng rất nhiều vật liệu xây dựng được tập kết.

Đặc biệt, rất nhiều đống trạc thải mới được đổ, tiếp tục san lấp trái phép đất nông nghiệp, giúp cho bãi thải ngày một phình to. Trước đó, lãnh đạo UBND phường Đại Mỗ khẳng định sẽ giao lực lượng Công an phường kiểm tra, giám sát; nếu phát hiện có bất cứ hành vi phá rào chắn nào xảy ra, đây được coi là hành vi phá hoại tài sản công và sẽ bị xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật. Thế nhưng, có vẻ các đối tượng phá rào, đổ thải ở đây không hề quan tâm tới điều này.

Trên đây là hai trong số rất nhiều trường hợp cho thấy, công tác xử lý nạn đổ trạc thải san lấp đất nông nghiệp theo cách tạm bợ, nửa vời đã không mang lại hiệu quả, thậm chí còn phản tác dụng. Đúng ra, tất cả các trường hợp đổ thải san lấp đất nông nghiệp trái phép, khi bị phát hiện thì đối tượng đổ thải buộc phải đào múc toàn bộ trạc thải đi nơi khác, hoàn trả nguyên vẹn trạng thái ban đầu cho khu đất.

Tuy nhiên, thực tế thì hầu hết các địa phương chỉ xử lý theo kiểu hình thức như cho quây tôn, cho cắm biển cấm đổ thải còn toàn bộ phần trạc thải vẫn giữ nguyên. Cách làm này chẳng khác nào hợp thức hóa cho vi phạm tồn tại và ngay khi lực lượng chức năng rút đi, các đối tượng tiếp tục phá rào đổ thải. Rất nhiều các bãi thải san lấp đất nông nghiệp trái phép sau đó đã bị biến thành những bãi xe, nhà xưởng, điểm tập kết vật liệu, thiết bị.

Theo số liệu từ Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, hàng trăm trường hợp vi phạm đất nông nghiệp đã được phát hiện trong năm 2024, nhưng chỉ một phần nhỏ được xử lý triệt để. Hệ lụy từ tình trạng này là vô cùng nghiêm trọng. San lấp trái phép đất nông nghiệp làm giảm diện tích đất canh tác. Việc làm mất đi quỹ đất sản xuất nông nghiệp sẽ ảnh hưởng đến an ninh lương thực và sinh kế của người dân. Đặc biệt, khi đất bị đổ phế thải, bê tông hóa, khả năng phục hồi để canh tác gần như không thể.

Quy định đã có nhưng thực thi còn yếu

Luật sư Bùi Đình Ứng - Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho biết, theo Luật Đất đai năm 2024, hành vi san lấp trái phép đất nông nghiệp được xếp vào dạng hành vi hủy hoại đất và sẽ bị xử lý nghiêm theo đúng quy định pháp luật hiện hành. “Hành vi này có thể bị xử phạt hành chính theo Điều 10 và Điều 14 của Nghị định 123/2024/NĐ-CP, với mức phạt phụ thuộc vào diện tích đất bị xâm hại. Nếu diện tích vi phạm từ 1 hecta trở lên, mức phạt có thể dao động từ 50 - 100 triệu đồng. Bên cạnh hình phạt tài chính, người vi phạm còn buộc phải khôi phục lại hiện trạng ban đầu của thửa đất. Trong trường hợp cố tình không chấp hành, Nhà nước có quyền thu hồi đất theo quy định” – luật sư Bùi Đình Ứng nói.

Chuyên gia pháp lý này nhấn mạnh rằng, những hành vi có tính chất nghiêm trọng hơn – chẳng hạn làm phá vỡ quy hoạch sử dụng đất hoặc gây thiệt hại lớn cho cộng đồng – hoàn toàn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Cơ chế xử lý này là cần thiết nhằm bảo vệ tài nguyên đất đai và ngăn chặn tình trạng lợi dụng chính sách tích tụ đất để trục lợi bất hợp pháp. Tuy nhiên, trên thực tế, việc áp dụng các biện pháp khắc phục này còn lỏng lẻo, thiếu hiệu quả. Nhiều trường hợp vi phạm không bị xử lý nghiêm, dẫn đến tình trạng tái diễn. Thậm chí, có những trường hợp chính quyền địa phương còn làm ngơ hoặc thiếu trách nhiệm trong việc giám sát, xử lý vi phạm.

Theo các chuyên gia, để giải quyết triệt để tình trạng san lấp đất nông nghiệp trái phép tại Hà Nội cần có những biện pháp đồng bộ và quyết liệt. Trước hết, việc đầu tiên phải làm là tăng cường giám sát và quản lý. Việc thành lập các đội kiểm tra liên ngành tại cơ sở là cần thiết để kiểm tra định kỳ và đột xuất các khu vực có nguy cơ vi phạm cao. Ứng dụng công nghệ, như sử dụng vệ tinh hoặc drone để phát hiện sớm hành vi san lấp, đã được chứng minh hiệu quả tại một số địa phương như Phú Thọ và cần được nhân rộng tại Hà Nội. Công nghệ có thể giúp chúng ta phát hiện vi phạm ngay từ khi mới manh nha, thay vì chờ đến khi công trình trái phép đã hoàn thành.

Bên cạnh đó, chế tài xử phạt cần được nâng cao để bảo đảm tính răn đe. Ngoài việc tăng mức phạt hành chính, cần áp dụng xử lý hình sự theo Điều 228 Bộ luật Hình sự 2015, với mức phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm hoặc phạt tiền từ 50 - 500 triệu đồng đối với các trường hợp tái phạm hoặc gây hậu quả nghiêm trọng. Các đối tượng vi phạm cũng cần bị buộc khôi phục hiện trạng ban đầu và chịu chi phí cải tạo môi trường. Việc hoàn thiện khung pháp lý cũng là một yếu tố quan trọng.

Luật Đất đai 2024 đã quy định rõ về sử dụng đất đa mục đích, nhưng cần bổ sung các hướng dẫn cụ thể để ngăn chặn việc lạm dụng đất nông nghiệp. Đặc biệt, một trong những giải pháp quan trọng nhất là phải tăng cường trách nhiệm của bộ máy chính quyền và lực lượng địa phương. Gắn trách nhiệm người đứng đầu các địa phương nếu để xảy ra tình trạng đổ thải san lấp đất nông nghiệp trái phép trên địa bàn. Cùng với đó cũng cần tăng cường đào tạo cán bộ về quản lý đất đai và môi trường sẽ giúp nâng cao năng lực xử lý vi phạm.