Peshawar là thành phố cửa ngõ của một thung lũng yên bình nối liền Nam và Trung Á, nơi từng được mệnh danh là “thiên đường của hoa” và đầy những vườn lê, mộc qua và lựu trĩu quả.
Nhưng thành phố nên thơ này đã bị tàn phá nặng nề suốt bốn thập kỷ qua. Peshawar trở thành nạn nhân của bạo lực quân sự trong khu vực, chủ yếu từ các cuộc xung đột ở nước láng giềng Afghanistan, cũng có khi là quân bài trong tranh chấp địa chính trị của các siêu cường.
Hôm 30/1, thành phố 2 triệu dân này đã phải hứng chịu một trong những cuộc tấn công tàn khốc nhất của phiến quân Pakistan. Một kẻ đánh bom tự sát đã gây ra vụ nổ tại một nhà thờ Hồi giáo, cướp đi ít nhất 100 sinh mạng và làm 225 người bị thương, chủ yếu là cảnh sát.
Nhiều người cho rằng những vụ tàn sát như trên là hệ quả từ chính sách cai trị sai lầm hàng chục năm qua của Pakistan và Mỹ.
Ông Abdullah Khan – một nhà phân tích an ninh cấp cao – không giấu nổi bức xúc: “Gieo nhân nào gặt quả nấy”.
Ông cho biết Peshawar vốn là một nơi yên bình cho đến đầu những năm 1980 khi Tổng thống Pakistan lúc bấy giờ là Ziaul Haq kéo nước này vào chiến tranh lạnh Nga-Mỹ và tham gia cuộc chiến Liên Xô-Afghanistan năm 1979.
Nằm cách biên giới Afghanistan chưa đầy 30 kilômét, thành phố này biến thành thao trường huấn luyện binh sĩ và nơi CIA (Mỹ) và quân đội Pakistan hỗ trợ cho các chiến binh mujahedeen của Afghanistan chống lại Liên Xô.
Peshawar nhanh chóng trở thành cứ điểm quân sự với đủ loại vũ khí và máy bay chiến đấu, đồng thời là điểm đến của các chiến binh Hồi giáo hung bạo cũng như hàng trăm nghìn người tị nạn Afghanistan.
Các chiến binh Ả Rập cũng tham gia vào cuộc chiến chống lại Liên Xô, trong đó có cả trùm khủng bố Osama bin Laden. Chính tại Peshawar, vào cuối những năm 1980, bin Laden đã thành lập al-Qaida, sau đó hợp nhất lực lượng với chiến binh người Ai Cập Ayman al-Zawahri.
Vào năm 1989, Afghanistan cuối cùng cũng đã thành công đẩy lùi Liên Xô. Tuy nhiên, những tàn tích chiến tranh vẫn vô cùng nhức nhối, nhất là ở Peshawar.
Ông Mahmood Shah, cựu lữ đoàn trưởng quân đội Pakistan, cho biết: “Sau khi Liên Xô rút quân khỏi Afghanistan vào những năm 1980, người Mỹ cũng đã rời đi và bỏ mặc các chiến binh mujahedeen phải tự gánh chịu hậu quả”.
Sau đó, những chiến binh này đã đẩy Afghanistan vào cuộc nội chiến đẫm máu để giành quyền lực. Trong khi đó, tại Peshawar và một thành phố khác của Pakistan là Quetta, Taliban (Afghanistan) bắt đầu được thành lập với sự hậu thuẫn của chính phủ Pakistan.
Vào cuối những năm 1990, Taliban nắm quyền ở Afghanistan và cai trị cho đến khi bị lật đổ trong cuộc tấn công vào năm 2001.
Trong suốt cuộc chiến tranh Mỹ-Taliban kéo dài gần 20 năm ở Afghanistan, nhiều nhóm chiến binh đã phát triển mạnh ở những vùng dọc biên giới Pakistan và xung quanh Peshawar. Giống như Taliban, họ xuất thân là những tộc người Pashtun địa phương và trong khu vực.
Một vài nhóm được chính phủ Pakistan ủng hộ, số khác lại bị đàn áp nặng nề và hứng chịu không kích thường xuyên của Mỹ ở khu vực biên giới nhắm vào al-Qaida và các nhóm chiến binh khác.
Đứng đầu các nhóm chống chính phủ là Taliban ở Pakistan, hay được biết với tên gọi TTP. Vào cuối những năm 2000 và đầu những năm 2010, tổ chức này đã tiến hành những cuộc tấn công tàn bạo trên khắp Pakistan. Peshawar là nơi xảy ra một trong những vụ tấn công thảm khốc nhất của TTP vào năm 2014, nhằm vào một trường học do quân đội cai quản và khiến 150 người thiệt mạng, hầu hết là học sinh.
Một cuộc truy quét quy mô lớn đã dập tắt TTP trong nhiều năm. Sau nhiều nỗ lực, chính phủ Pakistan và các chiến binh còn sót lại của tổ chức này đã đạt được một thỏa thuận ngừng bắn.
Tuy nhiên, các cuộc tấn công của TTP tăng lên đáng kể từ khi Taliban trở lại nắm quyền ở Kabul vào tháng 8/2021. Taliban ở Pakistan thường xuyên liên minh với quân đội Afghanistan.
Các quan chức Pakistan thường xuyên cáo buộc Taliban ở Afghanistan trao quyền tự do cho TTP hoạt động.
Trước vụ đánh bom tự sát vào hôm 30/1 đã có rất nhiều cuộc tấn công quy mô nhỏ nhắm vào cảnh sát ở Peshawar. Điều gì phải đến rồi cũng đến, vào tháng 3/2022, nhóm Nhà nước Hồi giáo đã tấn công nhà thờ Hồi giáo Shiite ở Peshawar và khiến hơn 60 người thiệt mạng.
Cựu sĩ quan Shah cảnh báo TTP có thể thực hiện thêm nhiều vụ việc, cho rằng Pakistan cần hành động ngay lập tức với Taliban và gây áp lực buộc họ phải trục xuất TTP hoặc đảm bảo tổ chức này không tiến hành thêm bất kỳ cuộc tấn công nào nữa.
