AI trong giáo dục phổ thông: cần chiến lược để khai thác hiệu quả

AI – công cụ hữu hiệu trong giáo dục phổ thông

Tại Hội thảo Khoa học Quốc gia AI4EDU 2025 với chủ đề: “AI & Giáo dục phổ thông: cơ hội, thách thức và hướng đi tương lai” do Trường Đại học Thủ đô đồng tổ chức đã khẳng định: Trong các bậc học phổ thông hiện nay, AI đang đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ, giúp giáo viên tối ưu hóa quy trình giảng dạy và nâng cao hiệu suất làm việc. Nhờ vào những ứng dụng này, AI không chỉ giảm bớt gánh nặng công việc cho giáo viên mà còn nâng cao chất lượng giảng dạy, từ đó tạo ra một môi trường học tập hiệu quả hơn cho học sinh.

Nhà giáo Phú Thị Ngọc Phúc, Trường THCS Kim Giang (Hà Nội) chia sẻ: AI mang lại nhưng giá trị tích cực trong giáo dục phổ thông, cả phía giáo viên và học sinh. Cụ thể, AI hỗ trợ giáo viên xây dựng bài giảng, dựng video xuất phát từ ý tưởng của giáo viên, mô phỏng thí nghiệm, cá nhân hóa đánh giá.

Đối với học sinh, sử dụng AI có thể tự tra cứu kiến thức, luyện tập kỹ năng, AI đưa ra đáp án và hướng dẫn giải cụ thể, giải theo nhiều cách, rèn luyện kỹ năng học mọi lúc mọi nơi, kỹ năng tư duy giải quyết vấn đề, làm nền tảng khơi gợi niềm đam mê công nghệ trong tương lai của học sinh. AI hỗ trợ học sinh yếu thế, khuyết tật tiếp cận học đường, dịch ngôn ngữ ký hiệu, tạo phụ đề, đọc văn bản cho học sinh khiếm thính hoặc khiếm thị.

Mặc dù AI góp phần giảm tải công việc hành chính và hỗ trợ giáo viên xây dựng bài giảng hiệu quả, nhưng việc liên tục cập nhật và làm quen với các công cụ công nghệ mới cũng tạo ra áp lực lớn đối với giáo viên, đặc biệt là những người chưa quen với môi trường số.

Giảng viên Ngô Thuý Ngân và Nguyễn Thị Hương - Trường Đại học Thủ đô Hà Nội chỉ ra một thực tế, đó là nhiều giáo viên cảm thấy lo lắng khi bị hệ thống phân tích hiệu suất dạy học và quản lý tiến độ lớp học theo các chỉ số tự động hóa. Điều này dễ dẫn đến thầy cô có tâm lý bất an, lo sợ bị thay thế hoặc đánh giá sai lệch, ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy thực tế.

PGS.TS Nguyễn Thị Kim Sơn (Đại học Công nghiệp Hà Nội) nêu quan điểm, việc triển khai AI trong bối cảnh giáo dục phổ thông, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức lớn trên cả ba bình diện: kỹ thuật - tổ chức - xã hội. Một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là thiếu dữ liệu đủ đầy, chính xác và liên thông giữa các cấp quản lý. Việc phát triển, triển khai và duy trì hệ thống AI đòi hỏi sự phối hợp của các đội ngũ chuyên môn gồm kỹ sư dữ liệu, nhà phân tích giáo dục, chuyên gia công nghệ và cán bộ quản lý giáo dục nhưng nhiều khảo sát cho thấy khoảng cách chênh lệch lớn giữa yêu cầu kỹ năng và hiện trạng thực tế.

Việc thiếu kỹ năng sẽ khiến các mô hình AI dù tiềm năng cũng khó chuyển hóa thành công cụ thực tiễn nếu không có sự chuẩn bị và hướng dẫn bài bản. Mặt khác, giữa các bên tham gia (công ty công nghệ - nhà trường - cơ quan quản lý) thường không có cơ chế hợp tác bền vững, dẫn đến việc thí điểm AI thường bị gián đoạn.

Hơn nữa, không ít mô hình AI trong giáo dục hiện nay dừng lại ở quy mô nghiên cứu hoặc thử nghiệm. Việc triển khai trên diện rộng đòi hỏi chi phí duy trì, cập nhật hệ thống dữ liệu, đào tạo người dùng và đánh giá hiệu quả định kỳ. Do vậy, nếu không có chính sách tài trợ, hướng dẫn kỹ thuật và đồng hành từ phía cơ quan quản lý, các mô hình AI sẽ khó có khả năng nhân rộng và phát huy hiệu quả thực tế lâu dài.

Cần giải pháp đồng bộ

Để thúc đẩy ứng dụng hiệu quả AI vào giáo dục phổ thông, đặc biệt trong hỗ trợ ra quyết định quản lý giáo dục, nhóm tác giả Nguyễn Thị Kim Sơn (Đại học Công nghiệp Hà Nội) cho rằng, cần có chính sách quốc gia về chuẩn hóa, liên thông và cập nhật dữ liệu học sinh, trong đó tích hợp các nhóm dữ liệu học tập, hành vi, nhân khẩu học và dữ liệu bối cảnh. Dữ liệu cần đảm bảo đầy đủ, kịp thời, tin cậy. Ngoài ra, cần quy định rõ ràng về quyền riêng tư và cơ chế chia sẻ dữ liệu để khuyến khích nhà trường và các tổ chức tham gia xây dựng hệ thống.

Thúc đẩy phát triển các mô hình AI minh bạch, có khả năng giải thích cũng là một yêu cầu quan trọng. Việc ứng dụng các mô hình học máy cần đi kèm với giải thích rõ ràng và trực quan về cơ chế hoạt động, yếu tố ảnh hưởng, nhằm đảm bảo giáo viên, học sinh và quản lý có khả năng nắm bắt và sử dụng. Ngoài ra, cần tổ chức các chương trình bồi dưỡng chuyên sâu về AI ứng dụng trong giáo dục, hướng dẫn phân tích dữ liệu học tập, rèn luyện tư duy phản biện để đánh giá chất lượng nội dung do AI tạo ra và kỹ năng ra quyết định dựa trên mô hình. 

Cùng với đó, cần khuyến nghị các địa phương có hạ tầng phù hợp triển khai thí điểm mô hình AI hỗ trợ ra quyết định tại một số trường phổ thông, trên cơ sở có đánh giá tác động học sinh - giáo viên - nhà trường. Từ đó tổng kết kinh nghiệm, chuẩn hóa quy trình kỹ thuật và nhân rộng theo lộ trình.

Sự kết nối giữa các cơ sở giáo dục, công ty công nghệ và đơn vị nghiên cứu là điều kiện tiên quyết để triển khai AI có hiệu quả. Các mô hình cần được xây dựng đồng hành cùng giáo viên, thay vì áp đặt từ bên ngoài; đồng thời thiết lập cơ chế tài trợ nghiên cứu và chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực EdTech nhằm khuyến khích đổi mới sáng tạo trong giáo dục phổ thông.

Nhà giáo Phú Thị Ngọc Phúc, Trường THCS Kim Giang nhấn mạnh yêu cầu về nâng cao năng lực AI cho giáo viên, tạo lập mô hình “giáo viên nòng cốt AI” ở từng địa phương, các cấp học, từng môn học, xây dựng đội ngũ chuyên gia giỏi, kỹ thuật tốt được đào tạo sâu để lan tỏa cho tổ chuyên môn, tạo điều kiện học tập và cam kết cống hiến sau đào tạo cho những giáo viên có nhu cầu nghiên cứu, học tập nâng cao trí tuệ nhân tạo AI.

Hiện tại, các ứng dụng từ trí tuệ nhân tạo AI đa số phải trả phí, trong khi phần lớn giáo viên không đủ điều kiện tài chính cá nhân để chi trả định kỳ hàng tháng, hàng năm với các ứng dụng này. Do vậy, nhà giáo Phú Thị Ngọc Phúc đề xuất các nhà trường có cơ chế hỗ trợ tài chính hoặc đăng ký bản quyền dùng chung cho tổ chuyên môn/toàn trường, trao học bổng sử dụng bản quyền một năm cho giáo viên làm chuyên đề, hội thi ứng dụng trí tuệ nhân tạo AI, xây dựng thư viện AI dùng chung... để khích lệ tinh thần sử dụng công nghệ trong dạy học của giáo viên.

“Khi giáo viên có đầy đủ công cụ, kỹ năng và môi trường hỗ trợ, AI mới thực sự trở thành trợ thủ mạnh mẽ thay vì gánh nặng lo lâu về mọi mặt, khơi dậy, phát huy ở họ tâm huyết với nghề, phấn đấu xây dựng cho sự nghiệp giáo dục và đào tạo, nhà giáo Phú Thị Ngọc Phúc cho biết.

Theo các nhà khoa học, AI đang tạo ra sự thay đổi lớn trong giáo dục trên toàn cầu. Để tận dụng tối đa những lợi ích do AI mang lại, cần có chiến lược triển khai phù hợp, đồng bộ. Nếu được ứng dụng đúng cách, AI có thể trở thành một công cụ quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, giúp Việt Nam bắt kịp xu hướng giáo dục toàn cầu và tạo ra một hệ sinh thái học tập hiện đại, linh hoạt hơn.