Sa mạc Atacama nằm ở phía Bắc Chile, trải dài từ Thái Bình Dương đến một vùng rộng lớn thuộc dãy núi Andes, là sa mạc khô cằn nhất trên Trái Đất và gần giống bề mặt Sao Hoả.
Ngày nay, Atacama trở thành bãi rác quần áo có tốc độ tăng nhanh nhất thế giới cùng với sự phát triển mạnh mẽ của “thời trang nhanh”. Liên Hợp Quốc gọi đây là “tình trạng khẩn cấp về môi trường và xã hội” đối với Trái Đất.
Những con số đáng suy ngẫm.
Từ năm 2000 đến 2014, lượng quần áo toàn cầu tăng gấp đôi, người dân mua quần áo nhiều hơn và mặc trong thời gian ngắn hơn. Ngày nay, có đến 3/5 tổng số quần áo sản xuất ra trong vòng một năm bị loại thành rác hoặc được đốt. Đa số những cơ sở xử lý quần áo loại nằm ở Nam Á và Châu Phi - những quốc gia nhận rác thải quần áo số lượng lớn từ nhiều nước.
Một bãi rác ở ngoại ô Accra - thủ đô Ghana cao đến 19m chỉ toàn quần áo, nơi đây nổi tiếng như một biểu tượng của khủng hoảng “thời trang nhanh”.
Trong khi đó, khung cảnh ở miền Bắc Chile được gọi là “rác thời trang”. Những đống quần áo khổng lồ bị vứt bỏ với nhãn mác từ khắp nơi trên thế giới, trải ngút ngàn đến tận ngoại ô Alto Hospicio. Trong một khe núi, một đống quần jean hầm hố, có cả áo vest mới đắt tiền đã bạc màu dưới ánh mặt trời gay gắt, trên đỉnh đống quần áo cao chót vót lại là một chiếc áo lông thú giả và đống sơ mi vẫn còn nguyên nhãn mác.
Franklin Zepeda - giám đốc công ty tư vấn bền vững Con100cia Circular cho biết: “Tôi bị sốc khi nghĩ rằng chúng tôi đang trở thành bãi rác dệt may của các nước phát triển”.
Ngân hàng Thế giới dự đoán từ nay cho đến năm 2050, mỗi năm thế giới thải ra 3,4 tỷ tấn rác thời trang.
Từ sa mạc thành bãi rác “thời trang nhanh”
Chile có một trong những cảng miễn thuế lớn nhất của Nam Mỹ, tiếp nhận hàng triệu tấn quần áo từ châu Âu, châu Á và châu Mỹ. Theo số liệu hải quan Chile, năm 2022 có đến 44 triệu tấn quần áo được nhập vào nước này.
Cảng miễn thuế khuyến khích hoạt động kinh tế vì hàng hóa được nhập và tái xuất không phải trả các loại thuế phí thông thường. Điều này khiến Chile trở thành nhà nhập khẩu quần áo cũ lớn nhất thế giới.
Mehmet Yildiz - Giám đốc doanh nghiệp nhập khẩu quần áo Dilara cho biết: "Về bản chất, chúng tôi đang tái chế quần áo của thế giới”. Công ty ông mang những bộ quần áo được lựa chọn từ Mỹ và châu Âu, khi đến cảng Chile sẽ được phân loại từ cao cấp đến kém chất lượng, sau đó xuất khẩu qua Cộng hòa Dominica, Panama, châu Á, châu Phi - thậm chí Hoa Kỳ.
Quần áo không được tái chế sẽ ra chợ La Quebradillas - chợ bán quần áo đã qua sử dụng lớn nhất Chile, ở đây sẽ phân loại tiếp để bán cho các cửa hàng nhỏ và chợ đường phố. Những gì không bán được ở chợ sẽ ra đến sa mạc, đa số sẽ không thể phân huỷ hay hư hỏng vì làm từ vật liệu tổng hợp không phân huỷ sinh học.
Người vô gia cư sẽ đến đây lựa chọn những bộ còn tốt để mang bán tại chợ La Quebradillas.
“Mọi thứ đều hữu ích với tôi. Chúng tôi may mắn vì đã tìm thấy thứ này” - một phụ nữ vô gia cư tên Génesis mặt rạng ngời sau khi lục được chiếc váy hè in hình quả dâu tây trong đống rác.
Những nỗ lực nhỏ
Bãi rác ở Chile đã truyền cảm hứng cho các dự án tái sử dụng rác thải dệt may.
EcoFibra là công ty khởi nghiệp chuyên chế tạo các tấm cách nhiệt trong nhà từ “bãi rác thời trang”, có hơn 100 hộ dân xung quanh sử dụng tấm cách nhiệt này. Franklin, Giám đốc EcoFibra chia sẻ: “Công việc của tôi bắt nguồn từ ý tưởng về rác thải thời trang có thể chuyển hoá thành nguyên liệu thô để tạo ra các sản phẩm mới, giúp giảm lượng quần áo trên sa mạc này”.
Trong khi Ecocitex là công ty khởi nghiệp biến quần áo qua sử dụng thành sợi để may quần áo mới. Rosario Hevia, chủ Ecocitex cho biết sứ mệnh của họ là loại bỏ rác thải dệt may tại Chile.
Đây là những mô hình nhỏ nhưng rất quan trọng, hứa hẹn tạo thành quy mô lớn nếu có sự hỗ trợ của Chính phủ Chile.
Có một luật quy định các nhà sản xuất và nhập khẩu phải chịu trách nhiệm về 6 loại chất thải đặc biệt nhưng lại chưa bao gồm dệt may. Điều luật “Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất” đã được thông qua ở Ấn Độ, Úc, Nhật Bản và Canada và một số tiểu bang của Mỹ. Năm 2016, Chile đã thông qua phiên bản của riêng mình gọi là “Trách nhiệm pháp lý mở rộng của nhà sản xuất”, viết tắt là Ley REP.
Tomás Saieg - Trưởng văn phòng kinh tế tuần hoàn của Bộ môi trường Chile đã đang làm việc để bổ sung thêm hàng dệt may. Ông chia sẻ: “Biến Chile từ bãi phế liệu thành trung tâm tái chế là một giấc mơ, nhưng việc chúng ta cần làm là thêm hàng dệt may vào Ley REP”.
