Khủng hoảng chi phí - lý do người dân New York chọn vị thị trưởng 34 tuổi

Khi Edgar Alfonseca lần đầu làm cha, niềm hạnh phúc nhanh chóng nhường chỗ cho nỗi lo về mức chi phí nuôi con “quá sức tưởng tượng” ở New York.

“Thật không thể tin nổi,” một viên chức nhà nước này chia sẻ. Anh phải trả 1.600 USD mỗi tháng cho nhà trẻ trong hai năm đầu đời của con trai, khiến anh “như gánh thêm một khoản tiền thuê nhà nữa”.

Không chỉ vậy, anh còn phải giúp mẹ chi trả tiền ăn, điện nước và thuốc men. “Mẹ tôi sống nhờ vào tiền trợ cấp an sinh xã hội, tháng nào cũng thiếu trước hụt sau,” anh nói.

Với những người có thu nhập thấp và trung bình như Alfonseca, New York từ lâu đã trở nên quá đắt đỏ để sống. Trong tuần này, sự bức bối đó đã bùng nổ thành một cơn địa chấn chính trị.

Đầu tuần nay, cử tri thành phố đã bầu Zohran Mamdani, 34 tuổi, nghị sĩ theo chủ nghĩa xã hội dân chủ, làm tân thị trưởng New York. Ông đã giành chiến thắng nhờ lời cam kết giảm chi phí sinh hoạt cho những người lao động đang chật vật mưu sinh.

“Chúng tôi tin rằng, ở thành phố giàu có nhất của quốc gia giàu có nhất trong lịch sử nhân loại, người lao động xứng đáng được sống một cuộc đời có nhân phẩm,” ông Mamdani nói trong một cuộc mít-tinh tại Manhattan. 

Thông điệp ấy đã vang vọng trong lòng hàng trăm nghìn cư dân đang vật lộn để duy trì cuộc sống. “Đây là khởi đầu của một cuộc sống mới, một cuộc sống có thể chi trả được,” Renette Bradley, một nhà hoạt động về nhà ở, chia sẻ tại buổi tiệc mừng chiến thắng ở Brooklyn. “Chiến thắng này có nghĩa là tầng lớp lao động sẽ có thể tiếp tục ở lại nơi đây.”

Theo Michelle Holder, giáo sư kinh tế tại Đại học John Jay, cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt ở New York “đã âm ỉ suốt hai thập kỷ và nay đã đến đỉnh điểm”. Bà cảnh báo thành phố có nguy cơ “rơi vào thời kỳ Gilded Age thứ hai”, khi giới triệu phú xây biệt thự trên Đại lộ Năm, còn công nhân chen chúc trong những khu nhà ổ chuột.

Báo cáo của Hiệp hội Dịch vụ Cộng đồng New York (CSSNY) cho thấy, trong năm 2023, một phần ba hộ gia đình có thu nhập trung bình phải đối mặt với thiếu lương thực, chi phí y tế quá sức hoặc khó khăn về nhà ở. Một khảo sát khác của Quỹ Robin Hood cho biết tỷ lệ nghèo đã tăng lên 25%, gần gấp đôi mức trung bình toàn quốc.

Tuy nhiên, không phải ai cũng bi quan. Mitchell Moss, giáo sư chính sách đô thị tại Đại học New York, cho rằng “New York vẫn là một trong những nơi tốt nhất ở Bắc Mỹ, nếu không muốn nói là trên thế giới, để sống khi nghèo”.

Ông nhấn mạnh hệ thống giao thông công cộng được trợ giá, dịch vụ y tế sẵn có và việc thuê nhà thay vì sở hữu nhà giúp người dân linh hoạt hơn. Dẫu vậy, ông cũng thừa nhận bất bình đẳng thu nhập đang gia tăng nhanh chóng: từ 2019 đến 2024, lương nhóm thu nhập cao tăng 34%, trong khi nhóm thấp nhất chỉ tăng 8%.

Chi phí leo thang trên mọi mặt trận

Chi phí chăm sóc trẻ nhỏ đang đẩy nhiều gia đình đến bờ vực kiệt quệ. Theo Viện Chính sách Kinh tế (EPI), chi phí trung bình chăm sóc trẻ sơ sinh ở New York lên tới 17.361 USD/năm, chỉ 14,5% hộ gia đình có khả năng chi trả.

Vấn đề nhà ở còn nghiêm trọng hơn. Hơn một nửa các hộ thuê nhà phải chi trên 30% thu nhập cho tiền thuê, trong khi tỷ lệ nhà trống chỉ còn 1,4%, thấp nhất trong nhiều thập kỷ.

“Bất kỳ ai muốn theo đuổi "Giấc mơ Mỹ" đều không thể tìm được căn nhà nào dưới nửa triệu USD trong năm quận của New York,” Jasmine Gripper, Giám đốc Đảng Các Gia đình Lao động, cho biết. “Ngay cả hộ có thu nhập sáu con số cũng khó có thể mua nổi.”

Cùng với chi phí nhà ở tăng vọt, tình trạng vô gia cư cũng leo thang. Mỗi đêm, từ 60.000 đến 80.000 người, phần lớn là các gia đình có con nhỏ, phải ngủ trong các khu tạm trú. Dữ liệu mới cho thấy có tới 154.000 học sinh trong hệ thống trường công của thành phố đang không có nhà ở ổn định, tương đương 1/8 học sinh.

Hóa đơn điện, nước và y tế cũng đang tăng nhanh. Công ty điện thành phố đề xuất tăng 11,4% giá điện để nâng cấp cơ sở hạ tầng, khiến hóa đơn hộ gia đình tăng thêm 372 USD/năm. Trong khi đó, cắt giảm ngân sách Medicaid và nguy cơ hết hạn trợ cấp của chương trình Obamacare có thể khiến chi phí y tế leo thang hơn nữa. 

Theo Rachel Swaner của CSSNY, nhiều người dân đang bỏ bữa, cắt giảm khám chữa bệnh, và dùng thẻ tín dụng để chi trả các nhu cầu thiết yếu. Gần một nửa số người lao động thừa nhận không thể tiết kiệm cho hưu trí vì thu nhập quá thấp hoặc bấp bênh.

“Chưa bao giờ chúng tôi thấy mọi loại chi phí sinh hoạt tăng cùng một lúc như thế này,” bà nói. “Đây là một cơn bão hoàn hảo, chưa từng có tiền lệ.”