Năm 2025 đánh dấu mốc son lịch sử 100 năm hình thành và phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam (1925-2025). Từ tờ báo Thanh Niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập năm 1925, đến hệ thống báo chí hiện đại, đa phương tiện hôm nay, báo chí cách mạng đã luôn đồng hành cùng dân tộc.

Trải qua 100 năm (21/6/1925-21/6/2025) xây dựng và phát triển, Báo chí Cách mạng Việt Nam là biểu tượng sinh động cho sức sống, bản lĩnh và trí tuệ của báo chí cách mạng, khẳng định vai trò là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng - văn hóa của Đảng và nhân dân.

Đầu thế kỷ XX, trong bối cảnh đất nước chìm trong ách thống trị của thực dân, phong kiến, yêu cầu cấp bách về một phương tiện truyền bá tư tưởng cách mạng, giác ngộ quần chúng đã trở nên cấp thiết. Năm 1925, tại Quảng Châu (Trung Quốc), lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập báo Thanh Niên, cơ quan tuyên truyền của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Đây được coi là cột mốc mở đầu cho dòng báo chí cách mạng Việt Nam.

Những năm 1930 đến 1945, báo chí cách mạng phát triển mạnh mẽ với các ấn phẩm như Búa Liềm, Dân Cày, Lao Động, Cờ Giải Phóng. Báo chí đã góp phần lan tỏa tư tưởng cách mạng, cổ vũ phong trào đấu tranh rộng khắp trong nhân dân, làm nên thắng lợi vẻ vang của Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

Sau Cách mạng Tháng Tám, đất nước bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Trong hoàn cảnh bom đạn, gian khổ, báo chí cách mạng tiếp tục phát huy vai trò tiên phong. Trong kháng chiến chống Pháp, báo chí không chỉ tuyên truyền chủ trương kháng chiến, kiến quốc mà còn phản ánh sinh động cuộc sống chiến đấu của quân dân. Các tờ báo như Cứu Quốc, Vệ Quốc Quân, Sự Thật đã động viên toàn dân kháng chiến, ghi lại những trang sử hào hùng của dân tộc.

Kể từ sau năm 1954, hoà bình lập lại ở miền Bắc. Nhưng nước ta tạm thời bị chia cắt. Lúc này, báo chí cách mạng vừa làm nhiệm vụ tuyên truyền, cổ vũ tinh thần xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, vừa đấu tranh chống lại chế độ độc tài Ngô Đình Diệm, sự can thiệp của Mỹ vào miền Nam nước ta. Đặc biệt, tính chiến đấu được nêu cao khi phía Mỹ gây ra sự kiện Vịnh Bắc Bộ leo thang chiến tranh ra miền Bắc. Những cơ quan báo chí như: Nhân Dân, Giải Phóng, Thông tấn xã Việt Nam, Quân đội Nhân dân trở thành lực lượng truyền thông chủ lực, thắp sáng niềm tin chiến thắng trong lòng nhân dân.

Trong giai đoạn này, báo chí nước ta có hai bộ phận là báo chí cách mạng tại miền Bắc và báo chí cách mạng ở miền Nam. Báo chí miền Bắc vừa động viên nhân dân sản xuất, chiến đấu, vừa thông tin kịp thời tình hình chiến trường miền Nam. Điều đặc biệt là ở vùng giải phóng miền Nam, trong điều kiện vô cùng gian khổ và thiếu thốn, một số tờ báo và tạp chí được xuất bản và hoạt động có hiệu quả, nhất là Trung ương Cục xuất bản tạp chí Tiền phong để giáo dục cán bộ, đảng viên; Mặt trận giải phóng miền Nam xuất bản báo Giải phóng làm cơ quan tuyên truyền, cổ động...

Ngoài ra, nhiều đảng bộ tỉnh đã xuất bản báo của mình, như Quảng Trị có các tờ Phấn đấu; Thừa Thiên-Huế có các tờ: Giải phóng, Cờ giải phóng... Những tờ báo này đóng vai trò quan trọng trong thông tin, cổ vũ quân và dân ta quyết tâm chiến đấu chống giặc, hướng đến ngày Bắc Nam thống nhất.

Báo chí trong hai cuộc kháng chiến không chỉ góp phần quan trọng vào thắng lợi của cách mạng Việt Nam mà còn đào tạo nên lớp lớp nhà báo chiến sĩ, những người cầm bút kiên cường trên tuyến đầu tư tưởng.

Sau ngày thống nhất đất nước năm 1975, đặc biệt từ Đại hội VI của Đảng năm 1986, công cuộc đổi mới toàn diện được triển khai mạnh mẽ. Báo chí Cách mạng Việt Nam bước vào thời kỳ mới, vừa làm tốt nhiệm vụ tuyên truyền đường lối đổi mới, vừa thực hiện chức năng phản biện, giám sát xã hội, phát hiện và cổ vũ những nhân tố mới.

Báo chí đã tích cực phản ánh hơi thở của đời sống kinh tế - xã hội, kịp thời phát hiện những vấn đề tồn tại, đóng góp vào việc xây dựng và hoàn thiện chính sách. Báo chí trở thành cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân, góp phần củng cố lòng tin, tạo sự đồng thuận xã hội trong tiến trình đổi mới.

Sự phát triển mạnh mẽ của báo chí đa phương tiện, báo điện tử, truyền hình kỹ thuật số từ cuối thế kỷ XX đã mở ra không gian truyền thông rộng lớn, đưa báo chí Việt Nam hội nhập sâu vào dòng chảy thông tin toàn cầu.

Bước vào thế kỷ XXI, cách mạng công nghiệp 4.0 với sự bùng nổ của công nghệ thông tin, Internet, mạng xã hội đã làm thay đổi căn bản môi trường truyền thông. Báo chí chính thống phải cạnh tranh gay gắt với mạng xã hội về tốc độ, độ phủ và mức độ tương tác.

Tin giả, thông tin xấu độc tràn lan trên không gian mạng đặt ra yêu cầu cấp bách đối với báo chí, phải đổi mới nội dung, hình thức, phương thức hoạt động; phải nhanh nhạy nhưng vẫn đảm bảo chính xác, chính thống; phải sáng tạo nhưng không xa rời chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp.

Trước yêu cầu đó, nhiều cơ quan báo chí đã nỗ lực chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), báo chí dữ liệu (Data Journalism)… Báo chí đa phương tiện, tòa soạn hội tụ, báo chí trên nền tảng mạng xã hội đã trở thành xu thế tất yếu.

Mới đây, trong Lễ Kỷ niệm 75 năm thành lập Hội Nhà báo Việt Nam (21/4/1950-21/4/2025), Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Phan Xuân Thủy cũng nhấn mạnh vai trò tiên phong của báo chí trên mặt trận tư tưởng, văn hóa và kêu gọi sự đổi mới mạnh mẽ để đáp ứng nhu cầu của công chúng trong kỷ nguyên số.

Theo Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Phan Xuân Thủy: Trong gần 100 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng, báo chí cách mạng Việt Nam đã luôn đồng hành cùng đất nước. Nếu trong thời chiến, báo chí là vũ khí sắc bén trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc... Thì đến ngày nay, khi mục tiêu độc lập, tự do đã trở thành hiện thực, báo chí vẫn giữ sứ mệnh là những chiến sĩ tiên phong trên mặt trận tư tưởng, văn hóa; góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước.

“Ở giai đoạn quan trọng này, khi đất nước đứng trước cơ hội lịch sử để bứt phá, báo chí cũng phải vươn mình thay đổi, đồng hành cùng đất nước. Báo chí trong kỷ nguyên mới cần phải sáng tạo, đổi mới mạnh mẽ để đáp ứng nhu cầu của công chúng, bạn đọc và đặt biệt là theo kịp sự phát triển của thời đại, công cuộc chuyển đổi số của đất nước”, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương nhấn mạnh.

Nghị quyết 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực hiệu quả. Tiếp đó, hệ thống báo chí Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025 (Quy hoạch báo chí) theo Quyết định số 362/QĐ-TTg ngày 03/4/2019 của Thủ tướng Chính phủ. Do đó, nhiệm vụ của các cơ quan báo chí hiện nay là đánh giá kết quả thực hiện Quy hoạch báo chí gắn với tổng kết Nghị quyết 18-NQ/TW tại các bộ, ngành, địa phương để xây dựng phương án sắp xếp hệ thống báo chí bảo đảm tinh gọn, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả là nhiệm vụ hệ trọng, cần thiết và cấp thiết.

Theo Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025, các cơ quan chức năng sẽ triển khai sắp xếp theo hướng giảm số lượng cơ quan báo in. Mỗi cơ quan có thể có nhiều ấn phẩm. Các cơ quan báo chí sau khi sắp xếp có cơ quan chủ quản trực tiếp cấp tỉnh, TP trực thuộc trung ương, hoặc bộ, ngành trung ương để thuận lợi hơn cho công tác chỉ đạo.

Thống kê của Bộ Thông tin và Truyền thông (nay là Bộ Khoa học và Công nghệ), tính đến cuối năm 2024, cả nước có 884 cơ quan báo chí, gồm: 812 báo, tạp chí và 72 đài phát thanh - truyền hình. Số lượng người làm việc trong lĩnh vực báo chí khoảng 41.000 người, trong đó 21.000 người được cấp thẻ nhà báo. Với loại hình báo in, báo điện tử, có 39% số cơ quan tự đảm bảo chi thường xuyên và chi đầu tư hoặc tự bảo đảm chi thường xuyên; 36% số cơ quan tự bảo đảm một phần chi thường xuyên và 25% được ngân sách bảo đảm chi thường xuyên. Với loại hình phát thanh – truyền hình, chỉ có 2,77% số cơ quan tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư; 27,77% số cơ quan tự bảm đảm chi thường xuyên; 58,33% tự bảo đảm một phần chi thường xuyên và khoảng 9,72% được ngân sách bảo đảm chi thường xuyên…

Báo cáo về kết quả sắp xếp, tinh gọn bộ máy theo Nghị quyết số 18-NQ/TW về một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương thông tin, ngay sau khi Trung ương ban hành Nghị quyết số 18-NQ/TW, 5 cơ quan báo chí chính trị chủ lực là các báo Nhân dân, Tạp chí Cộng sản, Thông tấn xã Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam đã xây dựng kế hoạch và triển khai thực hiện sắp xếp tinh gọn bộ máy. Đồng thời, khẩn trương, nghiêm túc, quyết liệt tiến hành việc sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy…

Thủ tướng Chính phủ cũng đã chỉ đạo rất quyết liệt đối với các cơ quan báo chí phải đồng bộ, hiệu quả hơn, triển khai một cách mẫu mực việc thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW. Không chỉ có tinh gọn, mà quan trọng nhất là kết quả, hiệu quả của công tác tư tưởng, tuyên truyền, báo chí. Bởi, tác động của Nghị quyết 18-NQ/TW không chỉ dừng lại ở việc sắp xếp cơ học các cơ quan báo chí, mà sâu xa hơn, còn yêu cầu thay đổi tư duy làm báo, nâng cao năng lực hội nhập quốc tế, đồng thời giữ vững bản sắc báo chí cách mạng Việt Nam.

Dưới góc nhìn của cơ quan quản lý nhà nước, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) Lê Hải Bình nhấn mạnh: “Các nhà báo Việt Nam đang sống và làm việc trong những ngày có ý nghĩa lịch sử đặc biệt. Điều đó thể hiện qua những biến động sâu rộng của đất nước trong thời gian qua. Điển hình là việc triển khai Nghị quyết 18 về đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, cùng với việc xây dựng Luật Báo chí sửa đổi với nhiều điểm mới mang tính đột phá, đã tạo ra một giai đoạn chuyển giao quan trọng”.

Theo Thứ trưởng Bộ VHTT&DL, đây là thời điểm hội tụ mọi yếu tố tác động đến báo chí trên mọi phương diện, từ cách thức tác nghiệp, nội dung truyền tải thông tin, đến đời sống của những người làm báo, và cả cơ cấu tổ chức, cơ chế vận hành của các cơ quan báo chí. Tất cả đang chứng kiến những sự thay đổi mang tính bước ngoặt.

Thứ trưởng cũng thông tin về sự quan tâm sát sao của Bộ VHTT&DL đối với sự phát triển của báo chí. "Bộ trưởng Bộ VHTT&DL đã và đang có những buổi làm việc trực tiếp với các đơn vị quản lý báo chí, các cơ quan báo chí chủ lực. Mục tiêu lớn nhất là làm sao để Luật Báo chí sửa đổi thực sự đi vào cuộc sống, thể hiện một cách sâu sắc tính chất lịch sử, vai trò dẫn dắt và định hướng dư luận của báo chí trong giai đoạn phát triển mới của đất nước", Thứ trưởng Lê Hải Bình nhấn mạnh.

Chặng đường 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025) là niềm tự hào, nhưng cũng là lời nhắc nhở về trách nhiệm lớn lao mà báo chí cách mạng Việt Nam phải tiếp tục gánh vác trong hành trình đồng hành cùng dân tộc, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.