BRICS tận dụng cơ chế bản vị vàng "dập" vị thế đồng USD?

Kế hoạch của BRICS nhằm thay thế đồng USD đã có bước tiến đáng kể sau khi Nga đăng cai Diễn đàn Tài chính Moscow 2025 và công bố việc thành lập Sàn giao dịch kim loại quý chuyên biệt. Nền tảng này cho phép các quốc gia thanh toán bằng vàng, bạch kim, kim cương và cả khoáng sản đất hiếm, từ đó bỏ qua hoàn toàn các hệ thống tài chính phương Tây như Sàn giao dịch kim loại London (LME) và SWIFT.

Kế hoạch của BRICS không tập trung phát hành một loại tiền pháp định mới, mà dựa vào lợi thế kiểm soát tài nguyên thiên nhiên và cơ chế “bản vị vàng” được bảo chứng bằng tài sản thực. Khối này đang nắm giữ 72% trữ lượng khoáng sản đất hiếm toàn cầu - yếu tố then chốt để tạo ra sức mạnh cạnh tranh.

Với 68% giao dịch thương mại toàn cầu của khối không còn sử dụng đồng USD và đồng bạc xanh đang trải qua giai đoạn sụt giảm mạnh nhất kể từ năm 1973, câu hỏi về việc BRICS có thể thay thế đồng USD không còn mang tính lý thuyết.

Chiến lược "Sàn giao dịch kim loại quý"

Sàn giao dịch mới của BRICS đặt ra mức giá độc lập cho các loại hàng hóa chiến lược. Trong nhiều thập kỷ, Hiệp hội Thị trường vàng thỏi London (LBMA) định giá vàng thông qua một nhóm ngân hàng Anh theo cơ chế thiếu minh bạch. Sau khi chiến sự tại Ukraine bùng phát, Nga dù là quốc gia nắm dự trữ vàng lớn thứ năm thế giới, đã bị loại khỏi hệ thống này.

Nền tảng mới của BRICS được vận hành song song với hệ thống thanh toán xuyên biên giới CIPS của Trung Quốc, cho phép thanh toán tức thời mà không cần tới SWIFT. Khối lượng giao dịch lớn hứa hẹn sẽ giúp vô hiệu hóa các lệnh trừng phạt hàng hóa từ phương Tây và mở ra cơ hội tiếp cận thị trường cho các nước. 

BRICS kiểm soát 72% trữ lượng đất hiếm và 75% công suất chế biến toàn cầu, đồng thời nắm 70% trữ lượng cobalt, 50% nickel (cho pin xe điện), và 91% niobium - vật liệu quan trọng cho vũ khí siêu thanh; riêng Brazil hiện cung cấp tới 98% sản lượng niobium thế giới. Khối này cũng kiểm soát 40% sản lượng dầu mỏ, 1/3 sản lượng lương thực toàn cầu và dự trữ hơn 12.500 tấn vàng.

Trung Quốc còn đề xuất nhận ký gửi dự trữ vàng của các ngân hàng trung ương nước ngoài thông qua Sàn giao dịch vàng Thượng Hải. Sau khi Mỹ đóng băng 300 tỷ USD tài sản của Nga năm 2022, sáng kiến tiền tệ mới của BRICS trở thành lựa chọn hấp dẫn đối với nhiều quốc gia muốn tìm kiếm giải pháp thay thế.

Đe dọa vị thế của đồng USD

Đồng USD đã giảm hơn 10% chỉ trong nửa năm qua, mức giảm tồi tệ nhất kể từ khi Mỹ chấm dứt bản vị vàng năm 1973. Hiện 68% giao dịch thương mại toàn cầu không còn sử dụng USD, trong khi 90% giao thương Nga - Trung đã chuyển sang dùng nội tệ. Dự trữ ngoại hối bằng USD toàn cầu cũng hạ xuống mức 58%, thấp nhất kể từ năm 2000.

Giá vàng hiện dao động quanh mức 3.900 USD/ounce và Goldman Sachs dự báo có thể tăng lên 5.000 USD/ounce. Saudi Arabia đã chấp nhận thanh toán 12% giao dịch dầu mỏ bằng đồng Nhân dân tệ (CNY). Việc áp dụng bản vị vàng cùng cơ chế thanh toán mới đang dần bào mòn vị thế thống trị của USD, khiến khả năng BRICS thay thế đồng bạc xanh trở nên ngày càng thực tế, theo nhận định của nhà phân tích Loredana Harsana từ Watcher.guru. 

Nhiều quốc gia châu Phi đang ủng hộ khung giao dịch dựa trên kim loại quý này. Dự án đất hiếm Longanjo của Angola trị giá 80 triệu USD sẽ cung ứng 5% nhu cầu kim loại sản xuất nam châm phục vụ xe điện và tuabin gió. Nigeria đã đầu tư 400 triệu USD vào một cơ sở chế biến đất hiếm, dự kiến nâng tỷ trọng ngành khai khoáng của nước này lên 10% GDP trong vòng hai năm tới.

Sự tham gia của các nền kinh tế đang lên mở ra triển vọng giảm phụ thuộc vào các mô hình tài chính do phương Tây chi phối, đồng thời tạo động lực tăng trưởng bền vững.

BRICS đang thúc đẩy quá trình phi USD hóa và từng bước thay thế cơ chế tài chính toàn cầu bằng hệ thống dựa trên tài nguyên và bản vị vàng. Với quyền kiểm soát các nguồn nguyên liệu chiến lược và mức 68% thương mại không dùng USD, sáng kiến này đang trở thành thách thức trực tiếp đối với vai trò bá chủ của đồng USD và có thể định hình lại trật tự tài chính thế giới.