Bước ngoặt với thị trường vàng

Bỏ độc quyền, tháo nút thắt nguồn cung vàng

Vàng trong nước đang trải qua những ngày biến động, đặc biệt, giá vàng SJC mua vào đã giảm tới gần 4,5 triệu đồng/lượng trong 2 tuần trước. Đến đầu tuần này, giá vàng lại tăng trở lại, phổ biến ở mức 116,5 triệu đồng mua vào - 118,5 triệu đồng/lượng bán ra, trong khi giá vàng nhẫn bán ra 114 triệu đồng/lượng.

Đáng chú ý, so với giá vàng thế giới, giá vàng miếng trong nước vẫn đang cao hơn giá thế giới tới 13,3 triệu đồng/lượng. Ngoài ra, chênh lệch mua - bán không hạ thấp, khoảng cách mua vào - bán ra lên tới 2 triệu đồng/lượng khiến người mua vẫn lỗ nặng, trong khi rủi ro vẫn hiện hữu.

Giá vàng miếng trong nước từng cao hơn chỉ vài triệu đồng, thậm chí có những thời điểm thấp hơn thế giới. Nhưng từ tháng 7/2020, khoảng cách ngày càng bị nới rộng, có thời điểm lên 18 - 20 triệu đồng một lượng. Đặc biệt, vào những thời điểm nhu cầu trong nước đi lên, giá vàng miếng ngày càng lệch quỹ đạo, bỏ xa thị trường quốc tế. Trong khu vực, không quốc gia nào có chênh lệch giá vàng với thế giới hàng trăm USD như Việt Nam.

Sự khan hiếm giả tạo của vàng miếng, theo Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam (VGTA) là nguyên nhân chính khiến giá duy trì khoảng cách lớn với thế giới. Ông Huỳnh Trung Khánh - Phó chủ tịch VGTA nói, nguồn cung vàng miếng không đổi khiến giá tăng mạnh vào những thời điểm nhu cầu trong nước biến động và đi lên. Quy luật này tương tự khi nhìn sang Bitcoin. Bởi tính khan hiếm về nguồn cung, kênh đầu tư này mang nặng yếu tố tâm lý.

Nhìn lại thị trường vàng, năm 2012, Nghị định Nghị định số 24/2012/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh vàng ra đời. Kể từ đó, NHNN độc quyền sản xuất vàng miếng, chọn SJC - đơn vị chiếm trên 90% thị phần vàng miếng - làm thương hiệu quốc gia. Từ 9 thương hiệu vàng miếng được cấp phép, thị trường chỉ còn một loại hợp pháp duy nhất. NHNN cũng siết chặt điều kiện cấp phép mua bán vàng miếng, những tiệm vàng nhỏ lẻ bị loại khỏi cuộc chơi và chỉ còn được kinh doanh nữ trang.

Chính sách này đã thay đổi căn bản thị trường. Mạng lưới kinh doanh mua, bán vàng miếng thu hẹp dần, từ 12.000 DN và cửa hàng kinh doanh xuống còn khoảng 2.600 địa điểm thuộc 37 ngân hàng, DN, theo số liệu của NHNN. Thị trường không còn tình trạng bất ổn như trước đây, "vàng hóa" cũng được hạn chế. Trong chục năm qua, NHNN không cấp phép sản xuất thêm vàng miếng, cũng không cho DN nhập khẩu vàng để sản xuất trang sức mỹ nghệ. Tuy nhiên, chính sách "cấm cửa" kéo dài hơn một thập kỷ, dần bộc lộ những bất cập.

Việc duy trì duy nhất thương hiệu “vàng quốc gia” vô hình trung đã tạo sự phân biệt. Khi giá vàng thế giới liên tục tăng cao do các bất ổn địa chính trị thì thị trường vàng trong nước càng bị thử thách khi nguồn cung vàng cạn dần vì nhiều năm không sản xuất thêm vàng miếng SJC, trong khi đó nguồn cung vàng đã giảm đáng kể qua những đợt xuất khẩu vàng dưới dạng trang sức mỹ nghệ ở những thời điểm giá vàng trong nước thấp hơn giá vàng thế giới. Thị trường vàng đã xảy ra hiện tượng chưa từng có vào năm 2024 là người dân xếp hàng ròng rã nhiều ngày để chờ mua vàng và các công ty vàng phải giới hạn số vàng bán cho mỗi người ở mức 1 lượng vàng miếng hoặc 1 - 2 chỉ vàng nhẫn vì không đủ nguồn cung.

Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam cũng như các chuyên gia đã nhiều lần kiến nghị cần nhanh chóng sửa đổi Nghị định 24, trong đó, bỏ độc quyền thương hiệu vàng miếng SJC để giảm chênh lệch giữa giá vàng trong nước và giá vàng thế giới. Với sự tham gia của nhiều DN, thị trường vàng có thể trở nên minh bạch hơn, giảm thiểu các hành vi lũng đoạn. Ngoài ra, cần cho phép nhập khẩu vàng có kiểm soát.

"Quan trọng nhất là mở rộng quyền nhập khẩu có kiểm soát để tăng cung vàng. Chỉ có cho nhập vàng mới có thể giúp giá vàng trong nước và thế giới liên thông. Nếu không, giá vàng trong nước sẽ tiếp tục chênh cao dẫn đến tình trạng buôn lậu vàng qua biên giới" - chuyên gia Trần Duy Phương đánh giá.

Tạo môi trường cạnh tranh và minh bạch

Ngày 28/5 vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chủ trì cuộc làm việc với Ban Chính sách - Chiến lược Trung ương, nhấn mạnh yêu cầu đổi mới tư duy quản lý thị trường vàng một cách toàn diện. Theo tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, thị trường vàng chuyển từ cách tiếp cận “quản lý bằng mệnh lệnh hành chính” sang mô hình “kiến tạo thị trường có kiểm soát” - tức tôn trọng quy luật cung cầu, có cạnh tranh lành mạnh nhưng vẫn bảo đảm vai trò kiểm soát rủi ro hệ thống của Nhà nước. Chỉ đạo này không chỉ đặt nền tảng cho việc xem xét sửa đổi Nghị định 24/2012 mà còn gợi mở các cải cách chiến lược.

“Việc thị trường vàng được quan tâm và Tổng Bí thư đã có nhiều chỉ đạo dứt khoát để giải quyết bất cập, là bởi những điều này tích tụ từ lâu và đã đến thời điểm phải xử lý. Đặc biệt, do vàng không chỉ đơn thuần liên quan tài chính, tiền tệ mà còn liên quan đến xã hội, là chỉ số thể hiện sức khỏe của nền kinh tế” - đại biểu Quốc hội Trịnh Xuân An bày tỏ.

Các chuyên gia cũng cho rằng, việc cấp hạn ngạch có kiểm soát, dựa trên năng lực thực tế, hiệu quả kinh doanh, tuân thủ pháp luật và kết quả kiểm toán minh bạch. Cách tiếp cận này không chỉ bảo đảm công bằng - hiệu quả - minh bạch, mà còn tăng tính cạnh tranh lành mạnh, hạn chế độc quyền nhóm và đầu cơ thị trường vàng.

Bên cạnh đó nên thiết lập Sở giao dịch vàng quốc gia, mục đích là để giao dịch tập trung, minh bạch, hạn chế giao dịch chợ đen. Điều quan trọng nữa, theo các chuyên gia, phải thay đổi về tâm lý và tư duy để coi vàng như tài sản bình thường, bởi việc biến mặt hàng này trở nên quá quan trọng và đặc biệt cộng với tâm lý găm vàng, tích vàng, đã tạo nên sức nóng của thị trường này trong suốt thời gian qua.