Bước tiến bảo vệ dữ liệu cá nhân

Tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV (sáng 27/10), Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, đã trình Quốc hội Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Lý lịch tư pháp.

Đây là một trong những dự án luật quan trọng, được kỳ vọng sẽ tháo gỡ những vướng mắc trong quá trình thực hiện cấp Phiếu lý lịch tư pháp, đồng thời bảo đảm quyền riêng tư và dữ liệu cá nhân của công dân trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia đang diễn ra mạnh mẽ.

Một trong những điểm đáng chú ý của dự luật là quy định cơ quan, tổ chức không được yêu cầu cá nhân cung cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2. Đây được xem là bước điều chỉnh quan trọng nhằm khắc phục tình trạng lạm dụng, yêu cầu tràn lan loại giấy tờ trong thời gian qua. Theo quy định hiện hành, Phiếu lý lịch tư pháp số 1 chủ yếu được sử dụng trong các thủ tục hành chính, tuyển dụng, học tập hoặc cấp phép lao động; trong khi Phiếu lý lịch tư pháp số 2 chỉ dành cho cơ quan tiến hành tố tụng hoặc cho chính người có yêu cầu. Phiếu số 2 ghi nhận đầy đủ thông tin về án tích, kể cả đã được xóa, nên việc quản lý và sử dụng cần đặc biệt thận trọng.

Thực tế nhiều năm qua, không ít cơ quan, DN và tổ chức xã hội đã tùy tiện yêu cầu người dân nộp Phiếu lý lịch tư pháp số 2 trong quá trình tuyển dụng, xét duyệt hồ sơ hay cấp phép hành nghề. Việc làm này đã tạo ra tình trạng lạm dụng nghiêm trọng, khiến người dân phải đi lại, tốn kém thời gian và chi phí, đồng thời xâm phạm đến quyền riêng tư, nhân phẩm của cá nhân. Đã có nhiều trường hợp người từng có án tích, dù đã được xóa án và tái hòa nhập cộng đồng, vẫn bị kỳ thị hoặc mất cơ hội việc làm chỉ vì thông tin quá khứ bị “đào xới”.

Chính điều đó đi ngược lại tinh thần khoan hồng, nhân văn của pháp luật hình sự Việt Nam, vốn khuyến khích người phạm tội cải tạo, làm lại cuộc đời. Vì vậy, đề xuất cơ quan, tổ chức không được yêu cầu cá nhân cung cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2 là hoàn toàn cần thiết và đúng đắn. Dự thảo Luật bổ sung quy định rõ hơn về nguồn thông tin lý lịch tư pháp, bao gồm thông tin từ cơ quan điều tra, Tòa án, Viện kiểm sát và các cơ quan thi hành án. Các cơ quan này có trách nhiệm cập nhật kịp thời thông tin về hành vi phạm tội mới, xóa án tích, hoặc thay đổi tình trạng pháp lý của cá nhân vào hệ thống dữ liệu trung tâm… Quy trình này giúp giảm nguy cơ rò rỉ dữ liệu cá nhân, bảo đảm rằng chỉ những cơ quan có quyền mới được truy cập thông tin cần thiết, phục vụ cho công tác quản lý, tuyển dụng hoặc điều tra.

Cùng với đó, Dự thảo Luật cũng đề xuất chuyển việc thực hiện dịch vụ công cấp Phiếu lý lịch tư pháp từ Bộ Tư pháp sang Bộ Công an. Đây là điều chỉnh phù hợp với xu thế quản lý dữ liệu dân cư hiện nay, bởi Bộ Công an đang là cơ quan quản lý, vận hành Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Khi hệ thống này được liên thông, đồng bộ với Cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp, quy trình cấp phiếu sẽ nhanh gọn, chính xác hơn. Việc chuyển giao này không chỉ là bước tiến thể chế hóa chủ trương chuyển đổi số trong lĩnh vực tư pháp mà còn phù hợp với chủ trương chuyển đổi số quốc gia, xây dựng Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số, nơi mọi dữ liệu được kết nối, khai thác hợp pháp và bảo mật cao nhất.

Nếu được Quốc hội thông qua, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Lý lịch tư pháp sẽ trở thành một bước ngoặt quan trọng trong cải cách thủ tục hành chính, giúp người dân bớt đi nhiều khâu trung gian và tăng cường niềm tin vào cơ quan công quyền… Với những đổi mới mạnh mẽ và thực chất, dự án luật lần này hướng đến sự thuận tiện cho người dân và DN; qua đó, góp phần xây dựng một nền hành chính minh bạch, hiện đại và tôn trọng quyền con người, đúng với tinh thần “lấy người dân làm trung tâm” trong quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.