Chè Shan tuyết Bản Liền: từ gốc cổ thụ đến thương hiệu hữu cơ quốc tế

Truyền thống lâu đời - nền tảng sản xuất hữu cơ

Ở Bản Liền, cây chè không đơn thuần là sinh kế, mà còn là di sản của tổ tiên để lại. Anh Lâm A Nâng - một hộ dân trong xã kể rằng, mình đã gắn bó với cây chè từ khi sinh ra. Cha mẹ anh cũng nối tiếp từ thế hệ trước, chăm chút những gốc chè cổ thụ mọc tự nhiên trên núi rừng.

Điểm đặc biệt là cộng đồng Bản Liền có quy ước chặt chẽ trong canh tác. Người dân tuyệt đối không được dùng hóa chất. “Nhà nào mà phun thuốc là bị phạt một bữa ăn cho cả bản và 5 triệu đồng tiền mặt, đồng thời bị loại khỏi nhóm sản xuất” - anh Lâm A Nâng cho biết. Chính sự giám sát cộng đồng nghiêm khắc này đã tạo nền tảng để Bản Liền đi theo con đường hữu cơ chuẩn quốc tế từ rất sớm, ngay từ năm 2005, điều mà hiếm vùng chè nào ở Việt Nam làm được.

Chủ tịch HĐQT kiêm Giám đốc HTX Chè Bản Liền Phạm Quang Thận cho biết, năm 2006, nhà máy chế biến chè đầu tiên được xây dựng với diện tích chỉ khoảng 420m². Tháng 9/2007, chè Bản Liền đã được cấp chứng nhận hữu cơ quốc tế. “Tuy nhiên, thời kỳ đầu rất khó khăn. Nhà máy chưa có điện lưới, phải dùng máy nổ chạy dầu diesel suốt 6 năm liền. Công nghệ chế biến còn lạc hậu khiến hương vị chè hơi chát, chưa phù hợp thị hiếu châu Âu, nên chủ yếu tiêu thụ trong nước và một phần xuất sang Trung Đông” - ông Phạm Quang Thận nhớ lại.

Bước ngoặt chỉ đến từ năm 2012, khi nhà xưởng được nâng cấp, công nghệ cải thiện, hương vị chè Shan tuyết trở nên tinh tế, đáp ứng được yêu cầu khắt khe của khách hàng quốc tế. “Từ đó đến nay, sản phẩm làm ra đến đâu bán hết đến đó” - ông Phạm Quang Thận khẳng định.

Hiện nay, HTX Chè Bản Liền có 310 thành viên cùng tham gia sản xuất hữu cơ. Sự liên kết đã giúp thu nhập của người dân thay đổi rõ rệt. Nếu trước đây mỗi hộ chỉ thu vài chục triệu đồng mỗi năm, thì nay nhiều hộ đạt 150 triệu đồng, thậm chí cao hơn.

HTX không chỉ bao tiêu toàn bộ sản phẩm mà còn tạo việc làm thường xuyên cho công nhân, nhất là dịp cao điểm lễ, Tết. Một phần lợi nhuận được trích lại cho giáo dục và y tế địa phương. Ông Phạm Quang Thận cho biết: “Chúng tôi dành khoảng 5% lợi nhuận để hỗ trợ học phí, sách vở cho học sinh và đóng góp cho cơ sở y tế. Nhờ đó, con em trong xã có thêm điều kiện học tập, định hướng nghề nghiệp, còn người dân yên tâm gắn bó lâu dài với cây chè”.

Những đổi thay từ cây chè hữu cơ đã giúp nhiều hộ xây được nhà kiên cố, sắm phương tiện sinh hoạt, đời sống văn hóa cộng đồng ngày càng khởi sắc.

“Điểm sáng xanh” của xuất khẩu Việt Nam

Chè Shan tuyết Bản Liền hiện được công nhận OCOP 5 sao và thường xuyên xuất hiện tại các hội chợ nông sản quốc tế. Sản phẩm đã có mặt tại 12 công ty, nhà phân phối ở châu Âu, trong đó nổi bật là thị trường Pháp. “Danh hiệu OCOP 5 sao tạo tác động lớn đến sản xuất và tiêu thụ. Nó khẳng định chất lượng, giúp chè Bản Liền có vị thế vững chắc hơn khi tiếp cận khách hàng quốc tế” - ông Thận chia sẻ.

Hiện sản phẩm đã đa dạng với 8 - 10 dòng, từ chè xanh, hồng trà, chè nhài, chè bánh, đến chè ép… Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu trung bình đạt 15 -20%/năm, riêng thị trường châu Âu khoảng 5 - 7%/năm.

Dẫu vậy, sản xuất chè hữu cơ ở Bản Liền không tránh khỏi thách thức. Giai đoạn 2021 - 2022, do dịch Covid-19, thị trường xuất khẩu bị ngưng trệ, hàng tồn kho kéo dài gần hai năm. Tháng 9/2024, cơn bão số 3 (Yagi) cũng khiến đường sá sạt lở, nhà máy mất điện gần một tháng, ảnh hưởng lớn đến chế biến.

Để phát triển bền vững, HTX và cộng đồng Bản Liền đang mở rộng diện tích trồng hữu cơ, đồng thời nâng cao chất lượng chế biến. Hướng đi mới là kết hợp sản xuất với du lịch trải nghiệm, đưa du khách đến tận vùng chè để tìm hiểu, thưởng thức.

Anh Lâm A Nâng chia sẻ: “Bây giờ mình phải đa dạng sản phẩm, không chỉ một loại. Quan trọng nhất vẫn là giữ quy ước làng bản thật chặt chẽ để bảo vệ thương hiệu chè hữu cơ”.

Từ những gốc chè cổ thụ vươn mình trong sương núi, Shan tuyết Bản Liền đã trở thành sản phẩm hữu cơ quốc tế, góp phần nâng cao thu nhập cho hàng trăm hộ dân và thúc đẩy kinh tế - xã hội địa phương. Với sự kết hợp giữa truyền thống và chuẩn mực quốc tế, chè Shan tuyết Bản Liền không chỉ là niềm tự hào của Lào Cai, mà còn đang khẳng định vị thế “điểm sáng xanh” của nông sản Việt Nam trên thị trường thế giới.