Chuyện về gia đình người nghệ sĩ nhận giải thưởng Hồ Chí Minh ở Cà Mau

Người ghi lịch sử quê hương bằng ảnh

Trong suốt chiều dài lịch sử đấu tranh của dân tộc thời đại Hồ Chí Minh, có những bức ảnh đã ghi lại khoảnh khắc bất diệt, không những lưu giữ không gian bối cảnh bi tráng hào hùng của quân và dân Việt Nam, mà còn làm thay đổi nhận thức của thế giới về tính chính nghĩa của những cuộc trường kỳ kháng chiến ấy dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Những năm kháng chiến chống Mỹ ác liệt ở Cà Mau, nhiều bức ảnh của cố NSNA Võ An Khánh đã làm được điều kỳ diệu ấy. Suốt 15 năm cầm máy trong kháng chiến, bước chân của ông chưa từng ngơi nghỉ. Mỗi bức ảnh đều là thời khắc lịch sử bi hùng của quân dân Cà Mau, là chứng tích chiến tranh, tội ác của Mỹ - Ngụy ở miền Nam. Có bức ảnh, là lằn ranh giới sự sống và cái chết của người cầm máy và người được chụp, nhưng tất cả, đều nói về một miền Nam ruột thịt, yêu chuộng hòa bình.

Năm 2002, tại triển lãm ảnh ở Mỹ, cây bút bình luận nhiếp ảnh quốc tế Margarett Loke khi xem bức ảnh ghi lại cảnh Trạm quân y ngập chìm trong nước giữa rừng rậm U Minh Cà Mau năm 1970 của Võ An Khánh phải thốt lên: “Đây là một trong những bức ảnh giá trị nhất của một phóng viên chiến trường gây xúc động, thậm chí hơn cả bức ảnh chụp nhóm bác sĩ quân y hồi năm 1943 của bậc thầy ảnh phóng sự chiến tranh Robert Capa".

Bức ảnh Trạm quân y dã chiến trong rừng U Minh ghi lại khoảnh khắc những người lính quân y Việt Nam đang chuẩn bị phẫu thuật cho thương binh trong điều kiện không tưởng của chiến tranh. Phản ánh sự quật cường của quân dân Việt Nam trước đối thủ mạnh hơn gấp trăm lần. 

Từ bức ảnh chụp các chiến sĩ quân giải phóng dùng giàn thun phóng lựu đạn vào đồn địch của NSNA Võ An Khánh, những cựu chiến binh Mỹ mới hiểu ra vì sao trong chiến tranh ở Việt Nam, lính Mỹ phải chịu những trận pháo kích bất ngờ dù có khí tài hiện đại.

Hay, bức ảnh Đại đội nữ pháo binh huyện Cái Nước Cà Mau chụp năm 1973, ghi lại khoảnh khắc những người nữ chiến sĩ vác trên vai khẩu cối 81 nặng mấy chục kg – chiến lợi phẩm thu được của Mỹ, hừng hực khí thế căm thù chuẩn bị bước vào trận đánh. Hay bức ảnh hai bà mẹ Bắc – Nam ôm nhau khóc ngày đại thắng, đủ lột tả hạnh phúc của những bà mẹ Việt Nam mừng ngày đất nước không còn đau khổ bởi chiến tranh…

Những bức ảnh ghi lại khoảnh khắc lịch sử chân thật ấy, đã khẳng định với thế giới về mong ước độc lập của non sông, như lời Bác Hồ vĩ đại đã khẳng định: “Dân tộc Việt Nam là một, đất nước Việt Nam là một, sông có thể cạn, núi có thể mòn, song chân lý ấy không bao giờ thay đổi".

Truyền lửa nghề cho con 

Tại khóm Vĩnh An, phường Vĩnh Trạch, tỉnh Cà Mau, có vườn sinh thái Kim Cương một điểm đến không thể thiếu trong hành trình khám phá văn hóa vùng đất phương Nam. Nơi đây, có một nhà trưng bày hàng trăm bức ảnh, kỷ vật của nhà báo, NSNA Võ An Khánh. Du khách đến đây không chỉ để thưởng thức những khoảnh khắc lịch sử Cà Mau trong chiến tranh và xây dựng bảo vệ Tổ quốc, mà còn để nghe câu chuyện về một người, một gia đình sống trọn đời với nhiếp ảnh, với tình yêu quê hương đất nước.

Cái tên NSNA Võ Kim Cương nổi tiếng với rất nhiều giải thưởng trong ngoài nước được nhiều người biết đến bởi tài hoa, yêu nghề. Tiếp phóng viên Báo Kinh tế & Đô thị, NSNA Võ Thị Kim Cương (68 tuổi), con gái NSNA Võ An Khánh cho biết, cha bà tên thật là Võ Nguyên Nhân, SN 1936, ở vùng quê nghèo thuộc xã Ninh Quới, huyện Hồng Dân (Bạc Liêu cũ), mất ngày 25/2/2023. Năm lên 3 tuổi, ông cùng gia đình về ấp Rạch Lùm, xã Khánh Hưng, huyện Trần Văn Thời (Cà Mau) sinh sống, lập nghiệp. Sau Hiệp định Genève, để tránh sự truy đuổi của giặc khi người anh ruột là Phó bí thư Đảng ủy xã Khánh Hưng bị địch bắt nhưng được quân ta tổ chức giải thoát, Võ An Khánh lên Sài Gòn xin làm không công cho một hiệu ảnh. Một năm sau, ông trở về Cà Mau, ông mở hiệu ảnh nhỏ ở chợ Bà Kẹo, huyện Trần Văn Thời (cũ), giúp nhiều cán bộ cách mạng công khai làm thẻ căn cước. Ít năm sau, ông về xã Khánh Hưng dạy học, rồi công tác ở Ban Tuyên huấn xã, được điều về Ban Tuyên văn giáo Tỉnh ủy Cà Mau, phụ trách 3 bộ phận: tổ nhiếp ảnh, phim đèn chiếu, trang trí khánh tiết. Tháng 6/1969, ông được điều về làm Phó phòng nhiếp ảnh khu Tây Nam bộ.

NSNA Đặng Anh Rô kể, năm 1973, cậu học trò hoạt bát vùng giải phóng ở U Minh đang phát biểu trong lớp, bỗng “đứng hình” vì ánh đèn flash chụp lớp học của NSNA Võ An Khánh. Hòa bình, cậu bé Anh Rô trở về quê Bến Tre dạy học, chiến tranh biên giới phía Bắc nổ ra, ông xin đi chiến trường bất thành vì là con một trong gia đình liệt sĩ, ông bị điều về Minh Hải ở đơn vị dự bị chiến đấu. Khi ấy, ông tìm gặp người con gái năm xưa cùng là học trò nghèo vùng giải phóng ở Cà Mau là NSNA Võ Kim Cương, cảm phục với tình yêu nghề của cha vợ tương lai là NSNA Võ An Khánh, ông Rô học nghề, làm ở báo Minh Hải, ngọn lửa đam mê đã khiến ông trở thành NSNA, nổi danh trong giới nhiếp ảnh với rất nhiều tác phẩm để đời, từng là Chi hội trưởng Chi hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam tỉnh Bạc Liêu (cũ).

“Cha chúng tôi cả đời cống hiến cho quê hương, đất nước, luôn răn dạy chúng tôi phải trở thành người có ích cho non sông. Chí nguyện ấy, đã thôi thúc chúng tôi xây dựng vườn sinh thái này, xây một phòng lưu niệm của cha, với ao ước rằng, trên hành trình khám phá đất phương Nam, nhiều người sẽ được biết đến tình đất và người Cà Mau anh dũng kiên cường trong chiến tranh, sáng tạo trong xây dựng đất nước” – vợ chồng hai nghệ sĩ nhiếp ảnh Kim Cương – Anh Rô chia sẻ.