Cơ chế đặc thù để công nghiệp môi trường thành ngành kinh tế độc lập

Cụ thể để xanh hóa

Hiện ngành công nghiệp môi trường đang phát triển mạnh mẽ đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ trái đất trước những thách thức về biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và cạn kiệt tài nguyên... Thực tế thời gian qua, việc phát triển ngành công nghiệp môi trường đã được Đảng, Nhà nước quan tâm từ rất sớm. Song vẫn còn nhiều rào cản, khiến nguồn lực đầu tư cho công nghiệp môi trường chưa cao, thị trường và chuỗi DN môi trường chưa phát triển mạnh…

Ngày 4/9/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Quyết định số 1894/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình phát triển ngành công nghiệp môi trường Việt Nam giai đoạn 2025 – 2030. Trong đó, đặt mục tiêu thúc đẩy công nghiệp môi trường phát triển mạnh mẽ, trở thành một ngành kinh tế độc lập, đóng góp quan trọng trong cơ cấu kinh tế quốc dân, đồng thời giữ vai trò chiến lược trong bảo đảm độc lập, tự chủ về công nghệ, thiết bị và sản phẩm phục vụ công tác bảo vệ môi trường. Bên cạnh đó, chương trình hướng tới hình thành hệ sinh thái công nghệ môi trường hiện đại, có khả năng sản xuất, cung ứng thiết bị, công nghệ và sản phẩm môi trường trong nước, tiến tới xuất khẩu. Cùng với đó là việc phát triển đội ngũ DN, viện nghiên cứu, trường đại học, DN tư nhân và DN Nhà nước nhằm làm chủ công nghệ và thương mại hóa các sản phẩm của ngành công nghiệp môi trường.

Ông Phạm Sinh Thành - Quyền Trưởng phòng Môi trường Công Thương (Cục kỹ thuật An toàn và môi trường Công nghiệp, Bộ Công Thương) khẳng định, xu hướng xanh hóa cũng như phát triển kinh tế xanh là chủ trương và xu thế tất yếu. Để thực hiện, các quốc gia trên thế giới nói chung, Việt Nam nói riêng cần phải có một công cụ. Bởi công nghiệp môi trường là ngành kinh tế cung cấp các công nghệ, thiết bị và sản phẩm để phục vụ cho bảo vệ môi trường, đóng góp vào xanh hóa nền kinh tế một cách gián tiếp. Về thực tiễn, chương trình cụ thể hóa các định hướng cũng như là chủ trương về xanh hóa ngành, xanh hóa kinh tế và và tái cơ cấu ngành Công Thương.

Ông Nguyễn Đức Quyền - Chủ tịch HĐQT Công ty CP Năng lượng và môi trường Bách khoa Hà Nội nhìn nhận, ngay trên sân nhà, Việt Nam so sánh về công nghệ mới ở mức độ còn chưa giải mã xong. Hay nói khác về mức độ là hiểu và ứng dụng mới dừng lại vận dụng. Vì vậy, phải có quy chuẩn, có nghĩa là bắt buộc phải áp dụng thực hiện về chất lượng, nồng độ chất ô nhiễm, các cái tiêu chí về mặt cơ khí để làm chủ về mặt công nghệ.

TS Trần Văn Lượng - Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp môi trường Việt Nam cho hay, hiện lĩnh vực công nghệ cao, bảo vệ môi trường thời gian qua và trong tương lai gần như "sân chơi" vẫn thuộc của các nhà đầu tư nước ngoài và của những nhà bán thiết bị nước ngoài. Còn DN, các nhà khoa học Việt đang mày mò, chỉ đang đáp ứng một phần yêu cầu bảo vệ môi trường trong quá khứ.

"Nếu không có những giải pháp công nghệ và không có những thiết bị, không có những DN thực hiện các việc giải quyết bài toán còn lại của quá trình sản xuất, sinh hoạt sẽ luôn luôn đối mặt với vấn đề về ô nhiễm môi trường. Buộc phải có một cách nhìn mới, không dám nói là đi tắt đón đầu nhưng phải tận dụng được những kinh nghiệm quốc tế, vận dụng được khoa học công nghệ của những nước đi trước, kể cả trong công tác quản lý Nhà nước, việc xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật" - ông Trần Văn Lượng chỉ ra.

Tạo cơ chế đặc thù riêng

Từ thực tế, ông Nguyễn Đức Quyền cho hay, về phát triển ngành công nghiệp môi trường rất mong đợi sẽ có sự gắn kết với các nhà khoa học, nhà nghiên cứu chuyên sâu. Muốn nâng tầm được ngành công nghiệp môi trường phải có thị trường, có thời gian và tạo điều kiện hoàn thiện các công nghệ ở mức độ cao hơn. Đặc biệt, phải có nguồn lực về tài chính và những quỹ vay cho lĩnh vực này.

Ông Phạm Sinh Thành đánh giá, tất cả những yêu cầu của thị trường cũng như là các khó khăn, vướng mắc về phát triển các DN công nghiệp môi trường đều cần đến cơ chế và chính sách. Độc lập, tự chủ về phát triển công nghiệp môi trường phải lấy cái kinh tế tư nhân là trọng tâm. Do vậy, chương trình đã giao các nhiệm vụ đó cho các hiệp hội ngành nghề để khơi thông các nguồn lực của các thành phần kinh tế tư nhân tham gia vào phát triển công nghiệp môi trường. 

Đồng thời, chủ động tận dụng các tiềm năng về nguồn lực sẵn có của các tập đoàn, tổng công ty kinh tế Nhà nước, như là Tập đoàn Điện lực Việt Nam, Tập đoàn Công nghiệp - Năng lượng quốc gia, Tập đoàn Hóa chất Việt Nam, Tổng Công ty Máy động lực và Máy nông nghiệp Việt Nam… đảm nhiệm thực hiện đối với những công trình lớn. 

TS Trần Văn Lượng thẳng thắn, chủ trương có rồi, chính sách cũng rất đầy đủ. Nhưng phải là cơ chế riêng, đặc thù riêng cho các đơn vị và sản xuất trong ngành công nghiệp môi trường.  Cơ sở pháp lý hỗ trợ cho DN về nguồn nhân lực, đào tạo nâng cao nhận thức theo từng cấp độ và từng mức độ. Thứ nữa tiếp cận với khoa học công nghệ bên ngoài, tiệm cận nguồn tài chính một cách thuận lợi.

"Sự quyết tâm của Chính phủ, quyết tâm của những người bảo vệ môi trường hết sức rõ ràng, có một hướng đi từ khâu đào tạo nguồn nhân lực, tới khâu hỗ trợ trong thúc đẩy công nghệ, hợp tác quốc tế tới, truyền thông… Vai trò của hiệp hội sẽ cam kết đồng hành cùng với tất cả các DN triển khai tất cả những định hướng của của ngành để đạt được các mục tiêu đã đặt ra" - TS Trần Văn Lượng nói.

Ông Phạm Sinh Thành cho hay, với vai trò là đầu mối của Bộ, Cục Kỹ thuật an toàn môi trường công nghiệp cũng tham mưu để có những cái tiếp cận chủ động đối với các DN, các cơ sở, nhà máy, đơn vị về sản xuất công nghiệp môi trường về đăng ký mã sản phẩm hàng hóa. Ngoài ra, hỗ trợ Bộ Tài chính bằng cách chủ động tiếp cận với các nhu cầu của DN, người dân để ưu đãi, hỗ trợ thuế, thuế thu nhập, thuế xuất khẩu…