Đầu tư xe điện của Trung Quốc chuyển hướng sang châu Á

Các dự án tốn nhiều vốn, như sản xuất pin và khai thác nguyên liệu, đã đẩy đầu tư vào chuỗi cung ứng EV lên đỉnh cao vào năm 2023. Tuy nhiên, giá trị các khoản đầu tư mới ở nước ngoài đang chững lại khi các doanh nghiệp chuyển hướng sang xây dựng các nhà máy lắp ráp xe có chi phí thấp hơn.

Đầu tư ra nước ngoài chững lại

Theo số liệu của công ty tư vấn Rhodium Group (Mỹ), năm ngoái các doanh nghiệp Trung Quốc đã công bố 144 thương vụ trị giá 19,6 tỷ USD trong lĩnh vực EV và các mắt xích liên quan, giảm gần một nửa so với năm trước đó. Trong nửa đầu năm 2025, có 64 thương vụ trị giá 10,4 tỷ USD được công bố, trong đó hơn một phần ba giá trị tập trung vào các nhà máy hạ nguồn.

“Phần lớn các kế hoạch đầu tư thượng nguồn trước đây tập trung ở châu Âu, nhưng nay đã chững lại, nhiều dự án bị hủy bỏ,” ông Armand Meyer, nhà phân tích cấp cao tại Rhodium Group, cho biết và nói thêm rằng các doanh nghiệp EV Trung Quốc hầu như bị chặn khỏi thị trường Mỹ.

Dù tốc độ tăng trưởng chậm lại, Rhodium dự báo đầu tư ra nước ngoài của các doanh nghiệp EV Trung Quốc vẫn sẽ vượt đầu tư nội địa. Dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đã bắt đầu phục hồi từ năm ngoái sau giai đoạn suy giảm do đại dịch Covid-19.

1/4 tổng vốn đầu tư ra nước ngoài của Trung Quốc năm 2024 tập trung vào chuỗi giá trị EV, tăng mạnh so với mức 5% năm 2021, khi nhiều dự án đã đi vào hoạt động hoặc dự kiến sẽ vận hành trong vài năm tới. Hoạt động sản xuất đang tăng tốc trong bối cảnh chính phủ Trung Quốc dự kiến bắt đầu hạn chế xuất khẩu xe điện chở khách từ năm sau.

Ba “ông lớn” pin xe điện CATL, BYD và Envision dẫn đầu danh sách nhà đầu tư vào chuỗi cung ứng EV trong hơn 11 năm qua, với phần lớn các khoản đầu tư hướng tới châu Âu.

Tình hình mới thúc đẩy dòng vốn sang châu Á

Các lãnh đạo doanh nghiệp pin Trung Quốc chia sẻ với Nikkei Asia rằng các khoản đầu tư mới ra nước ngoài năm nay giảm tốc do môi trường địa chính trị bất ổn và chính sách thuế quan diện rộng của Tổng thống Mỹ Donald Trump làm đảo lộn quan hệ thương mại toàn cầu.

Tuy nhiên, họ cho biết thị trường quốc tế vẫn sinh lợi hơn, tỷ trọng doanh thu từ nước ngoài tăng lên khi các doanh nghiệp Trung Quốc đang phải cạnh tranh khốc liệt về giá trong nước. Một lãnh đạo doanh nghiệp pin tiết lộ các công ty đang xem xét những thỏa thuận ít tốn vốn hơn, chẳng hạn nhượng quyền công nghệ cho đối tác sản xuất tại địa phương.

Các biện pháp bảo hộ thương mại từ Mỹ và châu Âu đã thúc đẩy doanh nghiệp Trung Quốc dịch chuyển chuỗi cung ứng ra ngoài lãnh thổ. Châu Âu từng là điểm đến lớn nhất của dòng vốn EV Trung Quốc, nhưng hiện nay các công ty đang tăng đầu tư sang châu Á và Trung Đông.

Indonesia trở thành nơi tiếp nhận vốn lớn nhờ nguồn tài nguyên dồi dào, đặc biệt là niken. Nhiều mỏ niken tại Indonesia thuộc sở hữu của các công ty Trung Quốc, và Huayou Cobalt đã trở thành đối tác chiến lược trong một dự án pin EV lớn ở nước này đầu năm nay.

“Indonesia không chỉ sản xuất được vật liệu và pin, mà còn là một thị trường tiêu thụ lớn, vì vậy giờ đây cũng có các kế hoạch lắp ráp xe EV tại đây,” ông Meyer cho biết.

Làn sóng đầu tư nội địa mạnh mẽ vào ngành EV Trung Quốc giai đoạn 2021-2022 cũng tạo ra công suất sản xuất pin gấp đôi nhu cầu trong nước và gấp 1,2 lần nhu cầu toàn cầu, theo Rhodium Group.

Chính phủ vào cuộc giảm "nội cuộn"

Trong những tháng gần đây, giới chức Trung Quốc kêu gọi giải quyết tình trạng dư thừa công suất và chiến tranh giá trong các ngành như EV và năng lượng mặt trời. Cơ quan quản lý đã triệu tập các doanh nghiệp năng lượng sạch, bao gồm cả BYD và hãng sản xuất pin mặt trời Trina Solar, để bàn về tình trạng “nội cuộn”, thuật ngữ chỉ cạnh tranh quá mức dẫn tới giảm giá khốc liệt.

Năm ngoái, lần đầu tiên ngành xe điện của Trung Quốc đã đầu tư vào chuỗi giá trị ở nước ngoài nhiều hơn trong nước, phản ánh những thách thức ngày càng gia tăng tại thị trường nội địa và sự chuyển hướng mạnh mẽ sang các thị trường quốc tế.

Theo đó, FDI của Trung Quốc vào chuỗi giá trị EV đã tăng vọt lên mức trung bình hàng năm 30,4 tỷ USD giai đoạn 2022 - 2024, so với chỉ 8,5 tỷ USD giai đoạn 2018 - 2021.

Trong khi đó, giá trị đầu tư trong nước vào chuỗi giá trị EV lao dốc, từ mức đỉnh 94 tỷ USD năm 2022 xuống chỉ còn 15 tỷ USD trong năm ngoái.

Trong nhiều năm, các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc đã được hưởng lợi từ các khoản trợ cấp và chính sách hỗ trợ của chính phủ nhằm biến đất nước trở thành cường quốc ô tô toàn cầu và dẫn đầu thế giới về xe điện.

Tuy nhiên, việc thực thi chính sách không hợp lý của Bắc Kinh đã dẫn đến tình trạng dư thừa công suất và cuộc chiến giá leo thang, hiện đang gây tổn hại nghiêm trọng tới tình hình tài chính của các hãng xe.

Theo dữ liệu của LSEG về 33 hãng ô tô niêm yết có trụ sở tại Trung Quốc, biên lợi nhuận ròng trung vị của ngành đã giảm xuống chỉ còn 0,83% vào năm 2024, từ mức 2,7% năm 2019.

Trong khi đó, lo ngại về làn sóng xe giá rẻ từ Trung Quốc đã làm gia tăng căng thẳng thương mại với các đối tác chủ chốt, một sức ép mà nền kinh tế định hướng xuất khẩu của Trung Quốc khó có thể chịu đựng trong bối cảnh thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Một quản lý cấp cao của một hãng pin giấu tên cho biết chính phủ Trung Quốc đã siết chặt hoạt động đầu tư ra nước ngoài của doanh nghiệp, với các quy định kiểm soát xuất khẩu công nghệ vật liệu cực dương pin được ban hành vào tháng 7.

Quy định mới này, yêu cầu doanh nghiệp phải xin phép chính phủ nếu muốn sử dụng công nghệ then chốt của pin LFP ở ngoài Trung Quốc, được ban hành sau khi Bắc Kinh cấm xuất khẩu công nghệ sản xuất nam châm đất hiếm hồi tháng 12 năm ngoái.

Một số chuyên gia dự đoán các công ty Trung Quốc sẽ được phép sử dụng công nghệ này trong các cơ sở ở nước ngoài của mình, nhưng khó có khả năng được cấp phép cho các đối thủ nước ngoài.

Dòng vốn đầu tư vào Mỹ vẫn ở mức thấp so với các thị trường khác do chính sách cứng rắn và giám sát chặt của Washington với các nhà sản xuất pin Trung Quốc, trong khi xe điện Trung Quốc gần như bị loại khỏi thị trường Mỹ.

Làn sóng mở rộng công nghệ sạch ra thế giới

Hoạt động đầu tư ra nước ngoài của các doanh nghiệp EV và nhà cung ứng Trung Quốc là một phần của làn sóng mở rộng công nghiệp công nghệ sạch ra thế giới. Trước đại dịch Covid-19, sản xuất năng lượng mặt trời chiếm phần lớn vốn đầu tư ra ngoài, nhưng kể từ năm 2022, pin và xe điện đã trở thành động lực chính, theo báo cáo của Phòng thí nghiệm Chính sách Công nghiệp Net Zero thuộc Đại học Johns Hopkins.

Báo cáo này cũng ghi nhận sự chững lại chung của đầu tư công nghệ sạch Trung Quốc ra nước ngoài do doanh nghiệp phải thích ứng với các quy định nghiêm ngặt hơn về nguồn gốc xuất xứ và rủi ro thuế quan.

“Chiến lược tài sản nhẹ, như nhượng quyền công nghệ, sản xuất theo hợp đồng và thỏa thuận OEM,  đang lan rộng từ các nhà sản xuất EV sang doanh nghiệp pin và năng lượng mặt trời, cho phép các ‘ông lớn’ Trung Quốc duy trì khả năng tiếp cận thị trường mà không cần đặt cược lớn vào tài sản cố định,” các chuyên gia Xiaokang Xue và Mathias Larsen chia sẻ trong báo cáo.