Để tranh dân gian Đông Hồ tỏa sáng giá trị trong đời sống đương đại

Đối thoại đa chiều về giá trị tranh dân gian Đông Hồ

Lấy cảm hứng từ tranh dân gian Đông Hồ, cụ thể là tác phẩm “Đám cưới chuột”, chương trình tái hiện nghệ thuật truyền thống bằng hình thức hoạt kịch, kết hợp không gian trao đổi học thuật. Sự kiện đã trở thành điểm đến văn hóa giàu sức hút, mở ra cơ hội để giới trẻ yêu thích văn hóa Việt tiếp cận và trải nghiệm các giá trị truyền thống thông qua hình thức thể hiện hiện đại, hấp dẫn và gần gũi với đời sống.

Nhận định về giá trị của tranh Đông Hồ, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ cho rằng, giá trị của tranh Đông Hồ không nằm ở một yếu tố đơn lẻ, mà được hình thành từ sự kết hợp hài hòa giữa nội dung, hình thức thể hiện, kỹ thuật tạo tác và những câu chuyện văn hóa – xã hội ẩn chứa trong mỗi bức tranh.

Theo ông, dù có sự giao thoa với nhiều nền văn hóa trong khu vực, tranh Đông Hồ vẫn khẳng định bản sắc riêng nhờ cách người Việt chuyển hóa chất liệu chung thành tiếng nói dân gian đặc thù, phản ánh đời sống, tư duy và cảm quan thẩm mỹ của cộng đồng.

“Chính hệ thống tri thức dân gian được gửi gắm qua hình tượng, bố cục và ngôn ngữ tạo hình đã giúp tranh Đông Hồ vượt lên giá trị trang trí, trở thành một di sản văn hóa giàu sức sống của người Việt” – nhà nghiên cứu Nguyễn Hùng Vĩ chia sẻ.

Bên cạnh góc nhìn nghiên cứu, những chia sẻ từ nghệ nhân Nguyễn Hữu Đạo góp phần làm rõ giá trị bền vững của tranh dân gian Đông Hồ trong đời sống đương đại. Gắn bó với nghề từ nhỏ, nghệ nhân luôn ý thức trách nhiệm kế thừa và gìn giữ các giá trị văn hóa mà cha ông để lại, bền bỉ theo đuổi phương thức làm tranh thủ công truyền thống. Việc duy trì kỹ thuật tạo tác cổ truyền, đồng thời linh hoạt đổi mới ở khâu quảng bá và giới thiệu sản phẩm đã giúp tranh Đông Hồ mở rộng không gian tiếp cận công chúng. Từ chỗ chủ yếu phục vụ nhu cầu thưởng thức vào dịp Tết Nguyên đán, tranh Đông Hồ ngày nay có thể hiện diện quanh năm thông qua các nền tảng số và sàn thương mại điện tử.

“Chính niềm đam mê, tình yêu nghề và sự bền bỉ của cộng đồng nghệ nhân là yếu tố then chốt giúp tranh Đông Hồ vượt qua nguy cơ mai một, tiếp tục được gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị cho đến hôm nay” - nghệ nhân Nguyễn Hữu Đạo bày tỏ.

Thế hệ trẻ tiếp nối di sản bằng tư duy nghệ thuật mới

Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ ở khu phố Đông Khê, phường Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, ra đời cách đây khoảng 500 năm. Cộng đồng thực hành nghề đã tạo ra những bức tranh có đặc trưng riêng về chủ đề, kỹ thuật in, màu sắc và đồ họa bằng kỹ thuật in khắc gỗ.

Các chủ đề của tranh thường bao gồm tranh thờ, chúc tụng, tranh lịch sử, tranh sinh hoạt, tranh phong cảnh, gắn với tập tục treo tranh vào ngày Tết Nguyên Đán, Tết Trung thu, thờ cúng tổ tiên và thờ thần. Các công đoạn sáng tác mẫu, khắc ván in, làm màu, in tranh đều bằng tay. Mẫu tranh được vẽ bằng bút lông, mực nho trên giấy bản và khắc trên ván gỗ thị. Các màu được chế biến từ nguyên liệu tự nhiên: màu xanh từ lá chàm, màu đỏ từ sỏi son, màu vàng từ hoa hòe và quả dành dành, màu trắng từ bột sò điệp bị phong hóa, màu đen từ tro lá tre, rơm nếp.

Tranh được in úp ván với 5 màu cơ bản trên giấy dó đã được phủ một lớp hồ điệp. Các màu được in theo nguyên tắc màu đỏ in trước, tiếp đến màu xanh, vàng, trắng. Ván nét màu đen in cuối cùng để hoàn thiện bức tranh.

Theo Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, Hồ sơ đề cử di sản văn hóa phi vật thể Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ của Việt Nam đáp ứng các tiêu chí ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.

Sự kiện “Đông Hồ thế sự” diễn ra trong bối cảnh nghề tranh dân gian Đông Hồ được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp (9/12/2025), vừa khẳng định giá trị truyền thống, vừa cảnh báo nguy cơ mai một trước đời sống hiện đại. Trong bối cảnh đó, vai trò của người trẻ trở nên quan trọng trong việc tiếp nối và làm mới di sản, giúp tranh Đông Hồ được gìn giữ, hiện diện bền vững trong đời sống đương đại.

Với tư duy sáng tạo và khả năng tiếp cận linh hoạt các loại hình nghệ thuật mới, giới trẻ ngày nay đang góp phần mở rộng không gian hiện diện của tranh Đông Hồ. Từ những bản in trên giấy dó, các giá trị tạo hình dân gian được chuyển hóa và ứng dụng trong nhiều lĩnh vực của đời sống đương đại như sân khấu, thiết kế, mỹ thuật ứng dụng, truyền thông, qua đó giúp tranh Đông Hồ đến gần hơn với công chúng.

Vở kịch dân gian “Đông Hồ thế sự”, do sinh viên Trường Cao đẳng Nghệ thuật dàn dựng dưới sự đạo diễn của biên đạo Hiếu Nguyễn, đã trở thành minh chứng sinh động cho tinh thần sáng tạo của giới trẻ trong việc gìn giữ và phát huy di sản văn hóa tranh Đông Hồ.

Biên đạo Hiếu Nguyễn là người mang nhiều ấp ủ làm mới nghệ thuật biểu diễn trên nền tảng chất liệu văn hóa dân gian. Trong quá trình sáng tạo nên những tác phẩm sân khấu mang đậm giá trị văn hóa dân gian, tiêu biểu như vở kịch “Đông Hồ thế sự”, dù đối mặt với không ít ý kiến trái chiều, anh vẫn kiên định theo đuổi con đường đã chọn, bền bỉ nghiên cứu và tìm hiểu di sản để chuyển hóa vào ngôn ngữ sân khấu đương đại.

Biên đạo Hiếu Nguyễn chia sẻ: “Văn hóa Việt Nam còn rất nhiều giá trị đặc sắc, giàu chất liệu để tiếp tục được khai thác và sáng tạo. Tôi mong muốn có thể đại diện cho một thế hệ diễn viên trẻ trong tương lai, không ngừng tìm hiểu, gìn giữ và phát triển văn hóa Việt Nam, qua đó đưa những giá trị ấy đến gần hơn với đông đảo công chúng”.

Tới tham dự chương trình “Đông Hồ thế sự”, Trần Hải Ninh (sinh viên năm 3, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân) chia sẻ: “Tham gia chương trình tôi học hỏi được nhiều kiến thức bổ ích. Tôi ấn tượng với sự tâm huyết, chỉn chu và sáng tạo của các bạn trẻ trong việc truyền tải các giá trị văn hóa dân gian Việt Nam, qua đó làm nổi bật di sản văn hóa tranh Đông Hồ. Sau chương trình, tôi càng thêm yêu văn hóa truyền thống”.

“Đông Hồ thế sự” cho thấy cách người trẻ đồng hành cùng di sản bằng tư duy sáng tạo và tinh thần trách nhiệm. Thông qua việc kết nối nghệ thuật dân gian với ngôn ngữ biểu đạt đương đại, chương trình góp phần đưa tranh Đông Hồ hiện diện bền vững hơn trong đời sống hôm nay.

Trích dẫn

Trích dẫn 1

Chương trình hoạt kịch dân gian kết hợp talkshow “Đông Hồ thế sự” là dự án do nhóm sinh viên Khóa 68 ngành Quan hệ công chúng, Viện Đào tạo Báo chí & Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) thực hiện.