Đưa nghệ thuật hát xẩm đến gần hơn với giới trẻ

Kết nối di sản truyền thống và dòng chảy đương đại

Sự kiện “Xẩm đến trường” được khởi xướng và tổ chức bởi SpaceSpeakers Label (SSL) phối hợp thực hiện cùng Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội (VNU-SIS) với sự đồng hành của Trung tâm Xúc tiến quảng bá di sản văn hóa phi vật thể Việt Nam. Chương trình không chỉ mở ra một không gian tiếp cận mới cho nghệ thuật hát xẩm trong môi trường học thuật, mà còn cho thấy khả năng đối thoại đầy sinh động giữa di sản truyền thống và nhịp sống văn hóa hiện đại.

Được định vị không chỉ là một hoạt động biểu diễn nghệ thuật, “Xẩm đến trường” mang trong mình sứ mệnh lan tỏa những giá trị thẩm mỹ và nhân văn của hát xẩm trong đời sống đương đại. Trong bối cảnh văn hóa đại chúng phát triển mạnh mẽ, chương trình như một lời khẳng định về sức sống bền bỉ của nghệ thuật truyền thống, đồng thời thể hiện khát vọng kiến tạo một hệ sinh thái văn hóa bền vững ngay từ không gian giảng đường.

Chương trình đã mang đến cho sinh viên một không gian trải nghiệm trực quan về nghệ thuật hát xẩm thông qua các phần trình diễn đặc sắc, chia sẻ chuyên sâu và hoạt động tương tác cùng các nghệ nhân. Tại sự kiện, các nghệ nhân giới thiệu về nguồn cội của đàn bầu, đồng thời phân tích nguyên tắc sử dụng từng loại nhạc cụ phù hợp với không gian sân khấu và đặc thù của mỗi chương trình biểu diễn.

Đáng chú ý, các nghệ nhân cũng lý giải về tập quán thả đồng xu vào đồng thau trong hát xẩm. Trong bối cảnh lịch sử khi người hành nghề hát xẩm chủ yếu là người khiếm thị, đồng xu vừa là phương tiện mưu sinh, vừa giữ vai trò tạo nhịp và hỗ trợ cảm xúc cho người biểu diễn. Âm thanh đồng xu rơi cũng là cơ sở để nghệ nhân nhận biết mức độ hưởng ứng của khán giả, một đặc trưng phản ánh mối liên hệ trực tiếp giữa hát xẩm và đời sống xã hội đương thời.

Xen kẽ các phần trình diễn, sinh viên đã trực tiếp giao lưu, lên sân khấu trải nghiệm hát xẩm dưới sự hướng dẫn của nghệ nhân. Đặc biệt, chương trình còn có phần giao lưu với ca sĩ Soobin Hoàng Sơn, qua đó mở ra góc nhìn về khả năng kết nối giữa âm nhạc truyền thống và dòng chảy âm nhạc đương đại, góp phần tăng sức lan tỏa của hát xẩm tới giới trẻ. Nam ca sĩ Soobin Hoàng Sơn chia sẻ mong muốn được đóng góp một phần nhỏ để các sinh viên hiểu và yêu hơn những làn điệu dân gian Việt Nam, về hát xẩm.

Tạo dựng sản phẩm mới cho công nghiệp văn hóa

"Xẩm đến trường" không chỉ dừng lại ở một sự kiện bề nổi, mà được kỳ vọng sẽ đưa nghệ thuật truyền thống từ không gian diễn xướng cũ bước ra thực tiễn đời sống sôi động của sinh viên. Thông qua sự kiện, các giá trị văn hóa dân gian được tiếp cận theo cách gần gũi, đương đại hơn, khơi dậy sự quan tâm và niềm tự hào văn hóa trong thế hệ trẻ. Đồng thời, đây cũng là cầu nối quan trọng giúp nghệ thuật xẩm tiếp tục được gìn giữ, kế thừa và lan tỏa bền vững trong dòng chảy xã hội hôm nay.

Bên cạnh các giá trị học thuật, chương trình tái hiện rõ nét tính linh hoạt và khả năng thích ứng của hát xẩm trong đời sống xã hội trước đây. Các nghệ sĩ dân gian từ nhiều vùng quê đã mang hát xẩm lên Hà Nội, biểu diễn tại khu vực nội đô và dọc các tuyến tàu điện qua năm cửa ô. Trong quá trình hành nghề, người hát xẩm khi đó không chỉ gìn giữ các làn điệu truyền thống mà còn chủ động làm mới nội dung, phổ nhạc những tác phẩm của các nhà thơ như Nguyễn Bính, Tú Mỡ…, tạo nên sự giao thoa đặc sắc giữa thơ ca và âm nhạc dân gian.

Ở góc độ người thực hành di sản, nghệ nhân Đinh Thảo (Nhóm Xẩm 48h, Trung tâm Xúc tiến quảng bá di sản văn hóa phi vật thể Việt Nam) cho biết, quá trình sưu tầm và thực hành hát xẩm vẫn còn lưu giữ nhiều câu chuyện đặc sắc, đặc biệt là hành trình của những người hát xẩm di cư vào miền Trung và miền Nam. Trong các chặng tiếp theo, nhóm mong muốn được chia sẻ những câu chuyện đến học sinh, sinh viên, đồng thời xây dựng các trải nghiệm phù hợp với đặc thù văn hóa từng vùng miền.

Anh Lương Tùng Dương (20 tuổi, Ninh Bình) xúc động bày tỏ: “Là người trẻ, tôi cho rằng việc gìn giữ hát xẩm trước hết cần bắt đầu từ việc bảo tồn những giá trị nguyên sơ, nguyên bản của loại hình nghệ thuật này. Khi nền tảng đã được giữ vững, hát xẩm hoàn toàn có thể tiếp cận gần hơn với công chúng thông qua sự kết hợp với âm nhạc đương đại”.

PGS.TS Nguyễn Việt Khôi - Phó Hiệu trưởng Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, hiện nay xẩm chưa thực sự nhận được nhiều sự quan tâm từ giới trẻ. Trong bối cảnh đó, chương trình “Xẩm đến trường” được kỳ vọng sẽ góp phần tạo dựng những sản phẩm mới cho ngành công nghiệp văn hóa. PGS.TS Nguyễn Việt Khôi nhấn mạnh, Việt Nam sở hữu nguồn vốn văn hóa vô cùng phong phú và hoạt động đào tạo nghệ thuật luôn mong muốn được tiếp cận những dự án phù hợp, qua đó có thể đóng góp và lan tỏa các giá trị văn hóa đến cộng đồng. Đối với sinh viên, chương trình “Xẩm đến trường” được thiết kế như một không gian tiếp cận thực chất, bởi đây là lực lượng nòng cốt, đội ngũ kế cận giữ chìa khóa chuyển hóa tài nguyên văn hóa thành các sản phẩm sáng tạo mới mẻ.