Hà Nội đang đứng trước thách thức kép, không chỉ phải giải quyết bài toán cốt lõi về ùn tắc giao thông (UTGT), mà còn phải xây dựng một hệ sinh thái giao thông xanh, đồng bộ, thông minh và bền vững. Trao đổi với Kinh tế & Đô thị, Phó Giám đốc Sở Tài chính Hà Nội Lê Trung Hiếu cho rằng, đây là yếu tố then chốt quyết định tiến trình xây dựng Thủ đô theo mô hình “đô thị đa trung tâm, hiệu suất cao”.

Trước những đòi hỏi từ thực tế phát triển, Hà Nội cần một chiếc lược giao thông như thế nào thưa ông?

- Có thể nói Hà Nội đang đứng trước một ngả rẽ lịch sử trong tiến trình phát triển đô thị với thách thức kép: vừa phải nâng tầm hệ thống giao thông kết nối cả trong và ngoài để xứng đáng với vị trí đầu tàu phát triển kinh tế - xã hội dẫn dắt cả nước; vừa phải tái cấu trúc toàn diện đô thị theo mô hình “đô thị đa trung tâm, hiệu suất cao”.

Để đạt được những mục tiêu đó, đáp ứng nhu cầu phát triển, TP cần có một chiến lược phát triển giao thông toàn diện, và thực tế là đã có rồi, đang triển khai rất mạnh mẽ. Chúng ta có thể thấy rõ, chưa khi nào Hà Nội bước vào giai đoạn kiến thiết hạ tầng giao thông mạnh mẽ như lúc này với hàng loạt siêu dự án như: Đường sắt tốc độ cao (ĐSTĐC); đường sắt đô thị (ĐSĐT); Đại lộ cảnh quan sông Hồng… Hà Nội đã cho thấy một tầm nhìn chiến lược dài hạn và quyết tâm rất lớn kiến tạo hệ thống giao thông hiện đại, năng lực vượt trội làm cơ sở cho sự phát triển bền vững của TP.

Đâu là những điểm nhấn quan trọng, quyết định sự thành công của chiến lược đó thưa ông?

- Có thể tóm lược mục tiêu phát triển giao thông của Hà Nội thành ba vấn đề chính: kết nối liên vùng; kết nối nội tại; và chuyển đổi xanh giao thông. Trong đó, những điểm nhấn quan trọng nhất có thể kể đến như: dự án ĐSTĐC Bắc - Nam. Dự án này có ý nghĩa vô cùng quan trọng, là đòn bẩy phát triển kinh tế - xã hội, khoa học toàn diện cho cả nước. Đặc biệt những địa phương được hưởng lợi lớn nhất từ dự án là Hà Nội và TP Hồ Chí Minh.

Để phục vụ dự án, Hà Nội đã nghiên cứu lập quy hoạch tổ hợp Ga Ngọc Hồi, tích hợp ĐSTĐC, ĐSĐT, GTVT đường bộ… Đây là hạt nhân để phát triển thương mại, dịch vụ, logistics, đô thị khu vực phía Nam Thủ đô, biến khu vực Thủ Thiêm thành một điểm nhấn đột phá kinh tế - xã hội. Hà Nội cũng đang triển khai các tuyến đường bộ liên vùng có vai trò cực kỳ quan trọng như: Vành đai 4 - Vùng Thủ đô; đường nối sân bay Gia Bình - Hà Nội … đây đều là những điểm nhấn có ý nghĩa chiến lược đối với sự kết nối liên vùng của Thủ đô.

Bên trong nội tại, Hà Nội đang triển khai Đề án tổng thể phát triển hệ thống ĐSĐT; Đề án giảm thiểu UTGT… đều là những bước đi với tính toán dài hạn nhằm thay đổi căn bản hệ thống giao thông đô thị của TP cả về lượng và chất. Đặc biệt, Hà Nội đặt mục tiêu sớm giải quyết cơ bản tình trạng UTGT với vai trò có tính quyết định của ĐSĐT.

ĐSĐT liệu có giải quyết được tình trạng UTGT, nâng cao năng lực cho hệ thống giao thông đô thị của Hà Nội hiện nay?

- Đầu tư ĐSĐT chỉ là một phần trong chiến lược tổng thể. Hà Nội cần thực hiện đồng bộ các nhóm giải pháp về tổ chức giao thông, quản lý phương tiện, hạ tầng kết nối và công nghệ điều hành mới có thể đạt được mục tiêu toàn diện giảm UTGT, kiến tạo một hệ thống giao thông đô thị xanh, đồng bộ và bền vững.

Hiện tại, tỷ lệ VTHKCC tại Hà Nội mới chỉ đạt khoảng 17 - 18% (chủ yếu là xe buýt), trong khi mục tiêu đến năm 2035 là đạt 45 - 50% nhờ hệ thống ĐSĐT. Tuyến ĐSĐT Cát Linh - Hà Đông đã cho thấy hạn chế rõ rệt về kết nối với các loại hình phương tiện khác. Dù có mật độ hành khách cao, nhưng sự thiếu hụt các làn đường cho xe buýt kết nối, thiếu không gian cho xe đạp/xe máy cá nhân gửi và các lối đi bộ chất lượng cao quanh ga đã làm giảm đáng kể khả năng thu hút người dân ở các khu vực lân cận. Đây chính là “bài toán dặm cuối” cần được giải quyết để phát huy hết năng lực của ĐSĐT.

Đối với Hà Nội, giải pháp phải là phát triển mạng lưới xe buýt trợ lực với các tuyến ngắn, mật độ cao, đi vào các khu dân cư đông đúc và dừng tại ga ĐSĐT. Song song, cần phát triển hạ tầng cho xe đạp công cộng và hạ tầng đi bộ an toàn, rợp bóng mát, đặc biệt trong phạm vi 500m quanh mỗi ga ĐSĐT. Việc tích hợp không gian cho các phương tiện chia sẻ như xe máy điện, ô tô điện mini tại các ga cũng là một xu hướng không thể bỏ qua để tối đa hóa tính tiện lợi.

Bên cạnh phát triển ĐSĐT và các loại hình kết nối, Hà Nội cần thực hiện những giải pháp nào để tối ưu hệ thống giao thông đô thị?

- Hà Nội cần chú trọng đầu tư, ứng dụng công nghệ điều hành thông minh (ITS) và dữ liệu lớn - Tái định nghĩa quản lý Giao thông. Việc điều hành một mạng lưới giao thông phức tạp đòi hỏi phải chuyển từ quản lý tĩnh sang quản lý thời gian thực dựa trên dữ liệu lớn. Công nghệ ở đây là khả năng tích hợp và điều khiển toàn bộ mạng lưới đường bộ và đường sắt.

Hà Nội đã có trung tâm điều hành giao thông nhưng khả năng tích hợp dữ liệu còn phân mảnh. Hệ thống điều khiển đèn tín hiệu tại các nút giao trọng điểm vẫn còn sử dụng công nghệ cũ hoặc các kịch bản cố định, dẫn đến hiệu suất thông hành bị giảm khoảng 15 - 20% so với tiềm năng.

TP cần nhanh chóng xây dựng trung tâm điều hành giao thông đô thị thông minh có khả năng tích hợp dữ liệu đa nguồn để thực hiện giám sát và điều tiết tối ưu hóa theo các thuật toán dự báo AI. Việc này không chỉ giúp tăng hiệu suất thông hành lên mức 15 - 20% như mục tiêu mà còn là nền tảng cho việc triển khai hệ thống thu phí phương tiện tự động (ETC) vào khu vực nội đô một cách minh bạch và công bằng, tạo ra một bức tranh toàn cảnh về vận hành đô thị.

Bên cạnh đó, việc kiểm soát phương tiện cá nhân cần cơ chế và lộ trình áp dụng chính sách mạnh mẽ nhưng minh bạch. Các biện pháp kỹ thuật và hạ tầng chỉ là tạm thời nếu không có công cụ chính sách để điều tiết nhu cầu. Việc quản lý phương tiện cá nhân là giải pháp duy nhất để duy trì tốc độ di chuyển hiệu quả cho tổng thể các loại hình phương tiện trong khu vực trung tâm.

Trong giai đoạn ngắn hạn, việc hoàn thành Vành đai 4 - vùng Thủ đô và khởi động Vành đai 5 sẽ có ý nghĩa đặc biệt trong việc phân luồng giao thông liên vùng, giảm áp lực cho mạng lưới nội đô. Tuy nhiên về lâu dài, chỉ khi tỷ lệ VTHKCC của Hà Nội đạt trên 30 - 35% nhờ các tuyến ĐSĐT đầu tiên, lộ trình hạn chế xe máy ở khu vực trung tâm từ sau năm 2030 và thu phí phương tiện vào nội đô mới trở nên khả thi về mặt xã hội.

Có thể nói thành công của mạng lưới ĐSĐT sẽ là chìa khóa giúp Thủ đô tối đa hóa hiệu suất đầu tư, giải quyết triệt để tình trạng UTGT và kiến tạo một đô thị bền vững cho tương lai. Việc xây dựng một hệ thống giao thông hiện đại, năng lực cao không chỉ giảm tắc đường mà còn định hình lại không gian sống, nâng cao chất lượng môi trường và năng suất lao động, đưa Hà Nội xứng tầm là một thủ đô phát triển trong khu vực.

Xin trân trọng cảm ơn ông!