Hòn Khoai - ngọn hải đăng đỏ nơi địa đầu cực Nam Tổ quốc

Ngọn hải đăng chiếu ánh sáng của Đảng 

Với vị trí đặc biệt trên đường hàng hải thế giới hàng trăm năm qua, ngọn hải đăng trên đảo Hòn Khoai được thực dân Pháp xây dựng là một điểm chỉ dẫn đặc biệt trên hải đồ quốc tế cho các phương tiện ra vào vịnh Thái Lan, kết nối với nhiều quốc gia biển của Asean. Thế nhưng, tròn 85 năm trước, ngọn hải đăng này đã bừng lên ánh sáng của Đảng Cộng sản Việt Nam, liên tục soi rọi con đường đấu tranh giải phóng dân tộc, gìn giữ và xây dựng đất nước trên vùng đất này. Ánh sáng đó, chính là cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai bất diệt (13/12/1940 – 13/12/2025).

Tháng 11/1940, thực hiện chủ trương tổng khởi nghĩa của Xứ ủy Nam Kỳ, Tỉnh ủy Bạc Liêu khi ấy (nay là Cà Mau) đã đẩy mạnh công tác chuẩn bị mọi mặt cho cuộc nổi dậy tại địa phương như trấn Bạc Liêu, trấn Cà Mau, Năm Căn, Giá Rai, Vĩnh Lợi, Vĩnh Châu và Hòn Khoai.

Tuy nhiên, vì khoảng cách địa lý và sự đàn áp của giặc Pháp, mệnh lệnh của Xứ ủy Nam Kỳ đã không đến được với vùng đất Cà Mau – Bạc Liêu xa xôi, Tỉnh ủy Bạc Liêu vẫn quyết định khởi nghĩa mà không đợi chi viện vũ khí, con người từ Xứ ủy, Ban khởi nghĩa quyết định cuộc nổi dậy ở tỉnh sẽ nổ ra vào đêm 13/12/1940, mở đầu ở Hòn Khoai.

Thế nhưng ngày 12/12/1940, Ban khởi nghĩa nhận được lệnh đình chỉ khởi nghĩa của cấp trên gửi về, đồng thời được biết cuộc khởi nghĩa của các tỉnh xung quanh đã bị đàn áp. Ban khởi nghĩa chỉ kịp báo cho các quận, còn Hòn Khoai ở xa, không thể báo kịp. Không nhận được lệnh của Tỉnh ủy Bạc Liêu, cuộc khởi nghĩa ở Hòn Khoai do người cộng sản Phan Ngọc Hiển chỉ huy, diễn ra lúc 21 giờ ngày 13/12/1940 theo kế hoạch, tiêu diệt tên chúa đảo Olivier, thu giữ được nhiều vũ khí và làm chủ hoàn toàn đảo Hòn Khoai.

Chiến thắng, về tới đất liền, lực lượng khởi nghĩa trương cờ đỏ búa liềm và tấm băng vải có dòng chữ lớn: “Mặt trận Dân tộc thống nhất phản đế muôn năm”. Nhân dân Rạch Gốc vô cùng xúc động, phấn khởi hò reo đón mừng đoàn quân chiến thắng trở về khiến bọn ngụy - tề khiếp sợ bỏ chạy vào rừng. Không liên hệ được Ban chỉ đạo khởi nghĩa của tỉnh, Phan Ngọc Hiển đã linh hoạt dẫn đoàn quân khởi nghĩa đánh tiếp trạm kiểm lâm của Pháp ở Thủ Tam Giang vào lúc 9 giờ ngày 15/12/1940, bắt sống tên Đốc Đông thu toàn bộ vũ khí.

Mất Hòn Khoai, thực dân Pháp đưa mật thám cùng nhiều binh lính xuống truy sát lực lượng khởi nghĩa, sau nhiều ngày chiến đấu thiếu lương thực vũ khí, dưới sự chỉ điểm của bọn tề - ngụy, lực lượng khởi nghĩa đã bị bắt.

Ngày 27/2/1941, giặc Pháp kết án tử hình và khổ sai 52 người tham gia cách mạng ở Rạch Gốc - Cà Mau và đánh chiếm Hòn Khoai. Ngày 12/7/1941, tại trấn Cà Mau, giặc Pháp đưa 10 đồng chí: Quách Văn Phẩm, Thường vụ Tỉnh ủy, lãnh đạo khởi nghĩa khu vực I; Phan Ngọc Hiển, chỉ huy đánh chiếm Hòn Khoai; Nguyễn Văn Cự; Đỗ Văn Sến; Nguyễn Văn Cẩn (Đặng Văn Cát); Đỗ Văn Biên; Võ (Lê) Văn Bình; Lê Tôn (Văn) Khuyên; Nguyễn Văn Đắc (Đạt); Ngô Kinh Luân, Bí thư Chi bộ Rạch Gốc; ra sân vận động Cà Mau để xử bắn. Trước họng súng của kẻ thù, 10 anh hùng vẫn hiên ngang giữ khí tiết người cộng sản, thầy giáo Phan Ngọc Hiển đã hô to: “Đả đảo đế quốc Pháp! Đông Dương độc lập muôn năm! Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm!”.

Cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai cũng như khởi nghĩa Nam kỳ dù bị giặc dìm trong bể máu, nhưng là mốc son chói lọi của lịch sử, tạo nên ánh hải đăng đỏ cách mạng của Đảng nơi miệt Cà Mau. Ðúng như nhận định của lịch sử, chiến thắng này đã "đáp ứng yêu cầu lãnh đạo quần chúng tỉnh nhà đấu tranh cách mạng trong giai đoạn tiếp theo".

Cô Chín Hà 76 tuổi, cựu chiến binh hiện sống tại phường Bạc Liêu, tỉnh Cà Mau cho biết, cô lớn lên ở Gạch Gốc, Tân Ân, Cà Mau, trong số 10 liệt sĩ Hòn Khoai bị giặc Pháp xử bắn, trừ anh hùng Phan Ngọc Hiển thì 9 người còn lại đều là bà con xa gần bên ngoại của cô. Cảm phục và thấm nhuần lý tưởng đấu tranh cách mạng của cuộc khởi nghĩa, nên ngay từ lúc 14 – 15 tuổi, cô cũng như hàng trăm thiếu niên khác ở quê hương đã đi theo cách mạng.

“Giờ dù đã yếu, vẫn chăm lo cho những đồng đội, người dân bị chất độc dioxin hành hạ, tôi cảm thấy hạnh phúc. Vì ngọn lửa Hòn Khoai năm ấy vẫn sẽ mãi là ngọn hải đăng đỏ lý tưởng, soi đường cách mạng cho bao thế hệ của quê hương” – cô Chín Hà xúc động nói.

"Ngày khởi nghĩa Hòn Khoai 13/12/1940 là ngày truyền thống của Đảng bộ và quân dân tỉnh Cà Mau. Đây là một dấu son chói lọi của Đảng bộ và quân dân tỉnh nhà dưới sự lãnh đạo tài tình của Đảng, là nguồn sáng cảm xúc chân lý cách mạng không thể tắt trên mảnh đất Cà Mau anh dũng kiên cường. Ngọn lửa cách mạng ấy đã cháy suốt 85 năm qua, sẽ mãi trường tồn cùng với sự phát triển đi lên, tiến vào kỷ nguyên vươn mình của đất nước" - Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân Tộc tỉnh Cà Mau Hồ Trung Việt nhấn mạnh.

Cánh tay nối dài của Tổ quốc trên biển

Với vị trí đắc địa vốn có của mình, Hòn Khoai hôm nay đã trở thành tiền tiêu đặc biệt quan trọng của đất nước, khẳng định vị thế Việt Nam trên bản đồ khu vực và thế giới. Hòn Khoai không chỉ là “con mắt thần” của Tổ quốc ở biển Đông – Tây, mà sẽ còn là nơi đưa vùng đất Đồng bằng sông Cửu Long và mũi tàu đất nước – Mũi Cà Mau tiến ra biển lớn. Nơi đây, sẽ đặt cảng nước sâu lưỡng dụng, không những bảo vệ vững chắc chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc, mà còn là đòn bẩy kinh tế đặc biệt quan trọng của đất nước.

Những ngày này, trên công trình xây dựng chiếc cầu vượt biển 18 km dài nhất Việt Nam từ đất liền ra Hòn Khoai, không khí làm việc liên tục khẩn trương trong tự hào. Mọi diễn tiến của công trình luôn được người dân đặc biệt quan tâm theo dõi. Khi chiếc cầu hoàn thành, Hòn Khoai như cánh tay nối dài của Tổ quốc trên biển khi đất liền vươn đến đảo. Lúc ấy, ngọn hải đăng trên đảo Hòn Khoai mà 85 năm trước những người cộng sản kiên trung từng làm nên lịch sử, sẽ trở thành một ngọn hải đăng kinh tế - chính trị - quân sự của Tổ quốc ở địa đầu cực Nam. Hòn khoai lúc ấy không những là nơi chỉ dẫn tàu bè các nước qua lại, mà còn là điểm đến giao thoa của kinh tế - quân sự giữa Việt Nam với khu vực và thế giới.

Ngày 19/11/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm và Đoàn công tác Trung ương đã đến thăm và làm việc với các đơn vị quân đội và Đảng bộ, chính quyền tỉnh Cà Mau tại đảo Hòn Khoai (nay thuộc xã Đất Mũi, tỉnh Cà Mau). Tổng Bí thư mong muốn, cán bộ, chiến sĩ, Đảng bộ chính quyền Cà Mau và đội ngũ cán bộ, kỹ sư, công nhân phát huy tinh thần: nhiệm vụ nặng đến đâu, quyết hoàn thành tiến độ; nhấn mạnh, hãy xây dựng cảng nhanh hơn sóng, bắc cầu vững hơn đá, mở lối ra khơi bằng ý chí thép của người Việt Nam. Để mai này, khi Tổ quốc nhìn về cực Nam, khi lịch sử gọi tên Hòn Khoai, sẽ nghe thấy một Hòn Khoai vươn mình - một Việt Nam vươn tầm.