Kỷ luật và khen thưởng học sinh theo Thông tư 19 và những bài học từ quốc tế
Kinhtedothi - Thông tư 19/2025/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) ra đời mang theo kỳ vọng định hình một nền giáo dục nhân văn hơn trong kỷ luật và khen thưởng học sinh. Tuy nhiên, thách thức trong thực thi cùng những vụ việc đáng tiếc gần đây đã dấy lên nhiều lo ngại.
Báo Kinh tế & Đô thị đã có cuộc trao đổi cùng thạc sĩ Tô Thị Vân Anh (giáo viên Trường THCS Tân Phú, phường Tăng Nhơn Phú, TP Hồ Chí Minh) để phân tích ưu nhược điểm của Thông tư 19/2025/TT-BGDĐT (Thông tư 19), rút ra bài học từ kinh nghiệm quốc tế và đề xuất giải pháp triển khai hiệu quả tại Việt Nam.
Bộ GD&ĐT vừa ban hành Thông tư 19/2025/TT-BGDĐT quy định về khen thưởng và kỷ luật học sinh. Ảnh minh hoạ
PV: Thưa thạc sĩ Tô Thị Vân Anh, chủ đề kỷ luật và khen thưởng học sinh luôn là vấn đề nóng, thu hút sự quan tâm của toàn xã hội. Gần đây, Bộ GD&ĐT đã ban hành Thông tư 19 điều chỉnh vấn đề này. Cô đánh giá như thế nào về Thông tư này đối với bối cảnh giáo dục Việt Nam hiện tại?
-Thông tư 19 có thể được xem là một bước tiến quan trọng, khẳng định rõ ràng triết lý giáo dục nhân văn, lấy con người làm trung tâm tại Việt Nam. Đây là bước chuyển dịch tư duy từ việc kiểm soát và trừng phạt sang khuyến khích và hỗ trợ học sinh phát triển toàn diện. Thông tư này đặt ra một khung pháp lý quan trọng để định hình môi trường học tập tích cực hơn, nơi học sinh cảm thấy được tôn trọng và giáo viên có công cụ để làm việc hiệu quả hơn, ít nhất là trên lý thuyết.
Cô có thể nói rõ hơn về những ưu điểm của Thông tư 19?
-Thông tư 19 thể hiện rõ quan điểm kỷ luật và khen thưởng phải hướng tới sự phát triển toàn diện của học sinh. Các biện pháp kỷ luật được phân cấp theo mức độ vi phạm và độ tuổi, thay thế dần tư duy "trừng trị" bằng "giáo dục".
Đồng thời, không còn bó hẹp trong "giấy khen" hay "danh hiệu học sinh giỏi", Thông tư khuyến khích các trường linh hoạt công nhận những đóng góp và tiến bộ của học sinh bằng nhiều hình thức ý nghĩa khác nhau, từ đó động viên tinh thần phù hợp với từng hoàn cảnh.
Ngoài ra, Thông tư yêu cầu một quy trình kỷ luật rõ ràng, có ghi chép và thông báo cho phụ huynh. Điều này giúp tránh tình trạng giáo viên hay nhà trường áp đặt cảm tính, bảo vệ quyền lợi của học sinh và phụ huynh.
Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm nổi bật, Thông tư 19 vẫn còn những hạn chế nhất định như chỉ mới là một khung pháp lý tổng quát, chưa đi sâu vào các công cụ thực hành cụ thể cho giáo viên; khả năng thực thi chưa đồng đều do sự khác biệt về điều kiện vùng miền, sĩ số lớp học quá đông, hay áp lực thi cử… vẫn là những rào cản lớn.
Thạc sĩ Tô Thị Vân Anh là tác giả uy tín trong lĩnh vực giáo dục với hơn 40 đầu sách tham khảo về STEM, chuyển đổi số và Toán.
Dư luận cho rằng những vụ việc đáng tiếc gần đây ở trường học đã cho thấy rõ hơn những thách thức trong việc thực thi Thông tư 19. Cô đánh giá sao về nhận định này?
-Các vụ việc học sinh túm tóc, ghì đầu cô giáo xuống bàn ở Hà Nội, hay các trường hợp học sinh tấn công giáo viên ở Hải Phòng, Thanh Hóa, TP Hồ Chí Minh trong những năm gần đây, thực sự gây bàng hoàng và lo lắng cho toàn xã hội. Những sự việc này cho thấy một thực tế khắc nghiệt, nếu giáo viên chỉ được trang bị các quy định pháp lý suông mà thiếu đi kỹ năng quản lý lớp học hiệu quả, kỹ năng hỗ trợ tâm lý và phương pháp xử lý tình huống bạo lực, thì cả giáo viên và học sinh đều đứng trước nguy cơ tổn thương cả về thể chất lẫn tinh thần.
Thực tế khẳng định một điều, để Thông tư 19 phát huy hiệu quả thực sự, quan trọng không chỉ là cấm trừng phạt thể xác, mà còn là phải chuẩn bị bài bản, toàn diện cho giáo viên, tương tự như cách các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới đã và đang làm.
Theo cô, có kinh nghiệm quốc tế nào mà Việt Nam có thể học hỏi để xây dựng một nền giáo dục không dựa trên hình phạt đối với học sinh hay không?
-Các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới có một điểm chung rất quan trọng, họ không chỉ đơn thuần ban hành quy định cấm trừng phạt thể xác, mà còn đầu tư mạnh mẽ vào việc trang bị cho giáo viên những kỹ năng và công cụ thay thế hiệu quả. Chúng ta có thể học hỏi từ họ ở nhiều khía cạnh.
Quản lý lớp học tích cực (Positive Behaviour Support): ở Phần Lan hay Úc, sinh viên sư phạm được đào tạo ngay từ đầu về cách quản lý lớp học dựa trên nguyên tắc khuyến khích hành vi tích cực. Giáo viên không chờ học sinh mắc lỗi rồi mới xử lý, mà chủ động thiết kế quy tắc lớp học cùng học sinh, sử dụng tín hiệu và nhắc nhở nhẹ nhàng, xây dựng thói quen tốt từ sớm. Đây là một cách tiếp cận chủ động để phòng ngừa vi phạm.
Giao tiếp không bạo lực và giải quyết xung đột: tại Canada và Anh, giáo viên được huấn luyện kỹ năng giao tiếp không bạo lực (Non-violent Communication). Họ học cách lắng nghe thấu cảm, đặt câu hỏi mở để khuyến khích học sinh tự suy nghĩ về hành vi sai của mình và áp dụng các kỹ năng hòa giải, giải quyết xung đột để thay thế hoàn toàn việc quát mắng hay phạt thể xác. Nhiều nước còn lưu hành sổ tay giáo viên để chia sẻ những kinh nghiệm này.
Thực hành phục hồi (Restorative Practices): New Zealand là quốc gia áp dụng rộng rãi mô hình "vòng đối thoại phục hồi". Khi học sinh có hành vi vi phạm, các em được tham gia vào cuộc trò chuyện với giáo viên, bạn bè, thậm chí phụ huynh. Mục đích là giúp học sinh hiểu rõ hậu quả hành vi, nhận trách nhiệm và cam kết sửa chữa.
Hệ thống khen thưởng đa dạng: ở Anh, các trường được khuyến khích ưu tiên khen thưởng trước khi nghĩ đến kỷ luật. Khen thưởng không chỉ giới hạn ở điểm số mà còn là lời khen ngợi chân thành, sticker, huy hiệu, hoặc các trải nghiệm tập thể có ý nghĩa. Học sinh được công nhận ngay cả khi chỉ có những tiến bộ nhỏ nhất, từ đó tạo động lực và củng cố hành vi tích cực.
Hỗ trợ chuyên gia trong trường học: Singapore đã xây dựng một hệ thống cán bộ phúc lợi học sinh (Student Welfare Officers) và chuyên gia tâm lý học đường. Khi giáo viên gặp học sinh có hành vi khó kiểm soát, họ không đơn độc mà có cả một đội ngũ chuyên gia hỗ trợ. Điều này giúp giảm áp lực cho giáo viên, tránh những phản ứng bức xúc dẫn đến các hình thức trừng phạt tiêu cực.
Học sinh chia vui cùng thạc sĩ Tô Thị Vân Anh trong lần cô vinh dự nhận Bằng khen của Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh.
Với những bài học quốc tế đó, cô có đề xuất cụ thể nào để Thông tư 19 có thể triển khai hiệu quả hơn tại Việt Nam?
-Để Thông tư 19 thực sự đi vào đời sống và tạo ra chuyển biến tích cực, chúng ta cần một lộ trình triển khai đồng bộ, tập trung vào ba nhóm giải pháp chính: chính sách, đào tạo và hỗ trợ.
Về chính sách và hướng dẫn chi tiết: Bộ Giáo dục và Đào tạo cần sớm ban hành một sổ tay hướng dẫn chi tiết đi kèm Thông tư. Sổ tay này nên bao gồm các mẫu hồ sơ kỷ luật tiêu chuẩn, các tình huống minh họa cụ thể về cách xử lý và quy trình thực hiện các "vòng đối thoại phục hồi" một cách thực tế; các Sở Giáo dục và Đào tạo cần tổ chức các hội thảo chuyên đề, các buổi chia sẻ kinh nghiệm triển khai giữa các trường để tránh hiểu sai hoặc lạm dụng quy định; cần quy định rõ ràng về trách nhiệm giám sát và báo cáo định kỳ về số lượng, hình thức khen thưởng và kỷ luật ở từng trường học. Điều này giúp đánh giá hiệu quả thực thi và kịp thời điều chỉnh.
Về đào tạo và bồi dưỡng giáo viên: các hoạt động về quản lý lớp học tích cực cần được tích hợp sâu rộng hơn vào chương trình đào tạo sư phạm ngay từ bậc đại học. Sinh viên sư phạm phải được trang bị những kỹ năng này như một phần thiết yếu của nghề nghiệp; tổ chức các khóa tập huấn ngắn hạn và chuyên sâu cho giáo viên hiện hành về kỹ năng giao tiếp không bạo lực, thực hành các hoạt động phục hồi và quản lý hành vi học sinh. Thực tế, Bộ GD&ĐT đã từng tập huấn nội dung này từ năm học 2003-2004, nhưng chưa đủ sâu và rộng để tạo ra sự thay đổi bền vững trong thực tiễn giảng dạy hàng ngày; xây dựng một kho học liệu trực tuyến phong phú (bao gồm video, tài liệu, các tình huống thực tế và cách xử lý) để giáo viên có thể tự học, tự nâng cao kỹ năng và áp dụng ngay lập tức.
Về hỗ trợ và phối hợp: mỗi trường học cần thành lập một tổ hỗ trợ tâm lý – hành vi bao gồm giáo viên chủ nhiệm, cán bộ tư vấn học đường (hoặc chuyên gia tâm lý học đường nếu có thể) và đại diện phụ huynh. Tổ này sẽ là điểm tựa cho giáo viên khi gặp các trường hợp học sinh có hành vi phức tạp; khuyến khích và hướng dẫn các trường áp dụng các hình thức khen thưởng đa dạng, gắn liền với đời sống và sở thích của học sinh, ví dụ như các chuyến tham quan, trải nghiệm, hoặc các hoạt động tập thể ý nghĩa; xây dựng các kênh phản hồi hiệu quả và an toàn cho cả học sinh và phụ huynh. Điều này đảm bảo tính minh bạch, công bằng trong việc áp dụng kỷ luật, đồng thời tạo ra một cơ chế để lắng nghe và thấu hiểu hơn.
Nếu Việt Nam triển khai hiệu quả các giải pháp này, Thông tư 19 sẽ không chỉ dừng lại ở một văn bản pháp lý. Nó sẽ trở thành chất xúc tác mạnh mẽ để thay đổi văn hóa học đường, kiến tạo một môi trường mà ở đó, học sinh được tôn trọng, giáo viên được bảo vệ và hỗ trợ, mọi hành vi sai lầm đều được xem là cơ hội để học tập và trưởng thành. Đó mới chính là ý nghĩa đích thực của một nền giáo dục vì con người.
Xin cảm ơn bà!
