Làm gì để bảo hộ thương hiệu nông sản Việt?

“Giấy thông hành” cho nông sản

Nhắc đến canh tác hữu cơ tại TP Hà Nội, Hợp tác xã (HTX) Nông nghiệp hữu cơ Đồng Phú (huyện Chương Mỹ) là một trong những cái tên nổi bật. Từ năm 2015, HTX này đã tiên phong liên kết với các nông hộ để phát triển mô hình lúa gạo chất lượng cao.

Giám đốc HTX Nông nghiệp hữu cơ Đồng Phú Trịnh Thị Nguyệt cho biết, sau khi được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH&CN) cấp bảo hộ nhãn hiệu tập thể “Gạo hữu cơ Đồng Phú”, sản phẩm của HTX được nhiều người tiêu dùng biết đến, tiêu thụ khá thuận lợi, giá bán gấp 2,5 - 3 lần so với trước đây. Nhờ có thương hiệu, HTX đã xuất khẩu được sản phẩm sang thị trường Mỹ.

Lúa gạo cũng là ngành hàng hưởng lợi lớn nhất từ việc xây dựng thương hiệu và bảo hộ quốc tế. Năm 2023 là năm đầu tiên, lúa gạo Việt Nam đạt con số kỷ lục trong 34 năm xuất khẩu, với sản lượng hơn 8 triệu tấn và trị giá gần 4,8 tỷ USD.

“Thương hiệu gạo Việt Nam mang đến cơ hội lớn cho các DN tiếp cận thị trường ngoài nước. Trong năm 2023, chúng tôi tăng trưởng khoảng 40% cả về lượng, doanh thu và giá. Gạo của chúng tôi cũng đã từng bước tiến vào được siêu thị Cosco của Canada” - Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Vinaseed Trần Kim Liên chia sẻ.

Thực tế cho thấy, không chỉ lúa gạo, nhiều mặt hàng nông sản của Việt Nam, nhờ có nhãn hiệu, thương hiệu đã tiếp cận được những thị trường khó tính trên thế giới. Minh chứng là nông sản Việt hiện đã có mặt tại hơn 180 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Tính riêng trong năm 2023, Việt Nam có 6 mặt hàng nông sản đạt kim ngạch xuất khẩu trên 3 tỷ USD gồm: rau quả (5,69 tỷ USD), gạo (4,78 tỷ USD), hạt điều (3,63 tỷ USD), cà phê (4,18 tỷ USD), tôm (3,38 tỷ USD), gỗ và sản phẩm gỗ (13,37 tỷ USD).

Nỗi lo nhập nhèm thương hiệu

Theo Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên, thời gian qua, nhiều loại hoa quả Việt đã bị các thương lái làm giả thương hiệu, nhập khẩu theo đường tiểu ngạch nhưng lại gắn mác hoa quả Việt. Chẳng hạn, các thương lái đã nhập dâu tây Trung Quốc theo đường tiểu ngạch và gắn mác dâu tây Đà Lạt, Mộc Châu…, rồi bán với giá chỉ bằng một nửa so với giá thông thường.

Nhiều loại nông sản sản xuất trong nước nhưng lại bị “hô biến” thành sản phẩm nhập khẩu hoặc nhập khẩu theo đường tiểu ngạch song được gắn mác sản phẩm Việt. Tình trạng này không chỉ gây thiệt hại về kinh tế cho người dân, HTX sản xuất chân chính, mà còn ảnh hưởng tới uy tín thương hiệu nông sản của Việt Nam ngay tại thị trường trong nước.

Tình trạng nhãn hiệu nông sản của DN này bị DN khác đăng ký ở nước ngoài cũng là vấn đề đáng lo ngại. Bài học đắt giá chính là thương hiệu gạo ST25 của Sóc Trăng, khi thương hiệu này bị 4 DN đăng ký bản quyền ở Mỹ.

Thực tế trong thời gian qua, có rất nhiều DN hoạt động sản xuất, kinh doanh hiệu quả, tuy nhiên, không ít DN chưa chú trọng đến việc gắn nhãn hiệu được bảo hộ lên hàng hóa, bao bì hàng hóa nên đã xảy ra tình trạng trùng nhãn hiệu, hoặc lợi dụng các nhãn hiệu uy tín để thu lợi bất chính.

Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH&CN) Lê Duy Anh dẫn chứng thêm, đã có nhiều thương hiệu nông sản Việt bị lấy mất ở thị trường nước ngoài; đơn cử như: nước mắm Phú Quốc bị các công ty tại Thái Lan sử dụng trên các sản phẩm nước mắm của họ xuất khẩu sang Mỹ, Úc và châu Âu; nước mắm Phan Thiết bị đăng ký tại Mỹ; cà phê Buôn Ma Thuột bị đăng ký tại Trung Quốc; cà phê Đắk Lắk bị đăng ký tại Pháp...

Giữ gìn thương hiệu cho đặc sản địa phương

Các chuyên gia về lĩnh vực nông nghiệp cho rằng, một trong những nguyên nhân khiến nông sản Việt bị mất thương hiệu ngay tại thị trường trong nước là do việc quản lý thương hiệu còn lỏng lẻo, quy trình sản xuất của HTX còn manh mún, nhỏ lẻ.

Cục trưởng Cục Chất lượng, chế biến và Phát triển thị trường (Bộ NN&PTNT) Nguyễn Như Tiệp cho biết, nông sản Việt Nam vẫn chưa có một thương hiệu mạnh được người tiêu dùng biết đến rộng rãi. Nhiều DN, HTX chưa quan tâm tới logo, nhãn mác, nguồn gốc, xuất xứ, nên dễ bị thương lái giả mạo thương hiệu...

Để không xảy ra tình trạng tương tự, các DN, người sản xuất phải bảo vệ thương hiệu của mình ở cả thị trường trong nước và quốc tế. Đây cũng là giải pháp đầu tiên được chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy nêu ra. Theo ông Hoàng Trọng Thủy, việc cần làm trước tiên hiện nay là phải thay đổi nhận thức cho các chủ thể, “trong thời đại cạnh tranh về thương hiệu, chỉ những hàng hóa có thương hiệu mới có giá trị cao”.

Các bộ, ngành cần phát triển những vùng nguyên liệu sản xuất để tạo điều kiện thuận lợi trong việc xây dựng mã vùng, mã số. Mỗi địa phương cũng nên chọn một vài sản phẩm đặc trưng của mình để hỗ trợ xây dựng, bởi nếu chỉ có hô hào mà thiếu đi hỗ trợ thì DN cũng khó bắt tay với chủ thể sản xuất xây dựng thương hiệu.

Chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy cũng cho rằng, lực lượng quản lý thị trường cần kiên quyết đấu tranh chống lại hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng. Xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm để gìn giữ giá trị cho người sản xuất chân chính.

Để bảo vệ và phát triển thương hiệu nông sản, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Trần Thanh Nam cho rằng, các địa phương cần xây dựng và vận hành hệ thống quốc gia về kiểm soát chất lượng nông sản một cách chặt chẽ, khoa học, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế; bảo đảm sản phẩm khi lưu thông trên thị trường trong nước và quốc tế có chất lượng ổn định, có thể truy xuất được nguồn gốc.

“Chính quyền địa phương cần tăng cường tuyên truyền để các HTX, DN, nông dân có ý thức gây dựng, giữ gìn thương hiệu cho đặc sản của địa phương mình. Đồng thời, cần nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ, HTX, DN tham gia trực tiếp vào công tác xây dựng thương hiệu nông sản; hình thành vùng sản xuất nông nghiệp chuyên canh hàng hóa, quy mô lớn, tạo ra sản phẩm chất lượng...” - Thứ trưởng Trần Thanh Nam nhấn mạnh.