Tình trạng lãng phí kéo dài đang như những “tổ mối” hàng ngày làm rỗng “thân đê”, gây thất thoát ngân sách, ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống người dân. Đó là vấn đề được chỉ ra qua giám sát tối cao của Quốc hội về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí (THTK, CLP) giai đoạn 2016 - 2021.
“Nhìn đâu cũng thấy lãng phí”
Qua giám sát của Quốc hội cũng như thực tiễn cho thấy, việc tăng cường THTK, CLP đã tạo nguồn lực quan trọng để phát triển. Một số địa phương đã chú trọng, quyết liệt xử lý thu hồi được nhiều dự án treo, dự án chậm tiến độ, yêu cầu đưa vào sử dụng gần 100.000 héc ta đất của các dự án chậm triển khai. Tuy nhiên, tình trạng lãng phí vẫn diễn ra rất nghiêm trọng, biểu hiện muôn mặt, đặc biệt trong lĩnh vực quản lý ngân sách nhà nước, đầu tư xây dựng cơ bản, mua sắm công, quản lý đất đai, tài sản công… gây thất thoát nguồn lực quốc gia.
Những con số được chỉ ra khiến các đại biểu phải thốt lên “thật xót xa”. Giai đoạn 2021 - 2026 có đến 3.085 dự án sử dụng vốn Nhà nước có thất thoát, lãng phí; tổng số tiền gây thất thoát lãng phí trong 5 năm là 31.800 tỷ đồng; 74.378,7ha đất sử dụng sai mục đích, bỏ hoang hóa, vi phạm pháp luật. Đáng lưu ý là dự án chậm tiến độ và có xu hướng tăng lên qua các năm (tổng hợp chưa đầy đủ cho thấy, năm 2016 có 1.448 dự án chậm tiến độ, năm 2017 là 1.609 dự án, năm 2018 là 1.778 dự án, năm 2019 là 1.878 dự án, năm 2020 là 1.867 dự án, năm 2021 là 1.962 dự án, trong đó hầu hết dự án quan trọng quốc gia, các dự án trọng điểm đều chậm tiến độ). Hàng nghìn dự án phải điều chỉnh quyết định đầu tư, có dự án điều chỉnh nhiều lần, tổng mức đầu tư điều chỉnh cao hơn nhiều so với tổng mức đầu tư phê duyệt ban đầu.
Những con số biết nói về hàng trăm dự án, hàng trăm nghìn héc ta đất, hàng chục nghìn tỷ đồng bị lãng phí là một cảm giác rất xót xa. Tình trạng lãng phí đã xảy ra một thời gian dài mà chúng ta đều nhận định được, đều nhận thấy được. Việc Quốc hội giám sát tối cao sẽ giống như là một liều thuốc kháng sinh cực mạnh đặc trị để chúng ta xử lý dứt điểm; mà để xử lý vụ việc này thì chúng ta phải chỉ rõ được trách nhiệm của ai, của cá nhân nào, của tổ chức nào.
Đại biểu Quốc hội Trịnh Xuân An (đoàn tỉnh Đồng Nai)
Rồi tình trạng quy hoạch treo, dự án treo khá phổ biến. Chỉ tính riêng 7/15 địa phương Đoàn giám sát của Quốc hội làm việc có báo cáo, đã có 1.739 công trình, dự án được UBND cấp tỉnh phê duyệt, nhưng không triển khai phải hủy bỏ, với tổng diện tích 12.015ha… Thanh tra Chính phủ và bộ, ngành, địa phương giai đoạn 2016 - 2021 đã triển khai gần 50.000 cuộc thanh tra, kiểm tra về THTK, CLP tại hơn 73.200 đơn vị. Qua đó, cơ quan thanh tra phát hiện vi phạm về kinh tế trên 150.100 tỷ đồng với 63.200ha đất; kiến nghị thu hồi gần 71.800 tỷ đồng, hơn 31.200ha đất.
Theo Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế - Ngân sách của Quốc hội Nguyễn Phú Cường, các vụ việc gây thất thoát, lãng phí, thực hiện không đúng quy định ngày càng tinh vi, phức tạp; xảy ra ở cả các cơ quan của Chính phủ, trong chính ngành, lĩnh vực được giao quản lý, tham mưu. Nhiều vụ việc sai phạm trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công được phát hiện và xử lý, thu hồi số vốn, tài sản Nhà nước lớn; nhiều tổ chức, cá nhân đã bị kỷ luật, xử lý hình sự.
Nhấn mạnh cần minh định nội hàm “tiết kiệm” và “lãng phí”, nhiều ý kiến cho rằng, tiết kiệm được thì tốt, mà chưa tiết kiệm được cũng chưa sao, song lãng phí không chống được lại rất nguy hại như đất đai hoang hóa thì không được đưa vào sử dụng tạo ra của cải vật chất, vốn ODA chậm giải ngân vẫn phải trả lãi, công trình chậm tiến độ thì đội vốn... Các số liệu về thất thoát, lãng phí nêu trên chỉ là ví dụ điển hình thu thập được qua giám sát. Điều này có nghĩa, con số về thất thoát, lãng phí có thể còn lớn hơn nữa, nhiều hơn nữa.
Cùng với nhận định “nhìn đâu cũng thấy lãng phí và thất thoát”, đại biểu Quốc hội Nguyễn Hữu Thông (đoàn tỉnh Bình Thuận) đề cập đến chỉ một vấn đề là dự án treo. "Những ai có đất, có nhà trong vùng dự án treo, quy hoạch treo mới thấu hiểu được nỗi khổ của người dân. Đây là những lãng phí vô cùng lớn. Lãng phí về nguồn lực đất đai, làm ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh và thu hút đầu tư của địa phương, làm mất cơ hội phát triển của đất nước. Nhưng lãng phí lớn hơn là làm suy giảm, lãng phí niềm tin của Nhân dân đối với Đảng, đối với Nhà nước…” - đại biểu Nguyễn Hữu Thông nói.
Đồng thời, đại biểu này đề nghị kiên quyết thu hồi, hủy bỏ những dự án treo chậm tiến độ; đánh thuế cao đối với những diện tích đất không sử dụng; quy định 3 hoặc 5 năm nếu quy hoạch không triển khai thực hiện thì đương nhiên quy hoạch đó không còn giá trị pháp lý, đồng thời xử lý nghiêm trách nhiệm đối với những cá nhân, tổ chức có liên quan.
Ai chịu trách nhiệm?
Đại biểu Nguyễn Tạo (đoàn tỉnh Lâm Đồng) cũng cho rằng, trực tiếp và dễ nhận diện nhất là nguồn lực về nhà cửa và đất đai đang bị lãng phí rất lớn, đây cũng là vấn đề có tính nhạy cảm cao, không chỉ ảnh hưởng đến nguồn lực phát triển mà còn gây ra nhiều hệ lụy liên quan đến tham nhũng, tiêu cực, thất thoát, lãng phí, lợi ích nhóm, lạm dụng chính sách. Qua các vụ án gần đây liên quan đến cán bộ quản lý Nhà nước đều có bóng dáng công tác quản lý nhà đất. Theo đại biểu này, đây cũng là một trong những nội dung cần được quan tâm trong quá trình sửa đổi Luật Đất đai.
Từ thực tế, việc làm rõ nguyên nhân để có giải pháp khắc phục triệt để là vấn đề được đặt ra. Theo đại biểu Quốc hội Lê Hữu Trí (đoàn tỉnh Khánh Hòa), sự lãng phí trên nhiều lĩnh vực ngày càng nghiêm trọng hơn, điều đó cho thấy hệ thống pháp luật, chính sách, biện pháp tổ chức THTK, CLP chưa bảo đảm tính pháp chế, tính kỷ luật, kỷ cương và chưa đạt hiệu quả. Vì vậy, Chính phủ cần sớm rà soát các hệ thống pháp luật hiện hành, các chính sách quản lý nhà nước trên các lĩnh vực gây ra sự lãng phí lớn tài sản của Nhà nước và xã hội.
Đại biểu Quốc hội Trịnh Xuân An (đoàn tỉnh Đồng Nai) cũng cho rằng, nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng lãng phí nghiêm trọng là yếu tố chủ quan, trách nhiệm quản lý, điều hành và trách nhiệm con người. Tuy nhiên, vẫn cần chỉ rõ hơn nữa trách nhiệm của chủ thể, của tổ chức, cá nhân nào để xảy ra tình trạng thất thoát, lãng phí.
Dẫn ra thực tế trụ sở, nhà đất công bỏ hoang, đại biểu Nguyễn Văn Mạnh (đoàn tỉnh Vĩnh Phúc) cho biết, nhiều khu đất có vị trí đắc địa là đất vàng, giá trị lớn ở các trung tâm đô thị nhưng bị bỏ hoang nhiều năm, gây lãng phí nguồn lực. Theo đại biểu, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, nhưng việc thiếu quyết liệt, quyết tâm trong chỉ đạo, điều hành của các cấp có thẩm quyền vẫn là chủ yếu.
Do đó, việc làm rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân, nhất là trách nhiệm giải trình của người đứng đầu có liên quan và thực hiện các giải pháp khắc phục, cương quyết xử lý sai phạm là yêu cầu được đặt ra qua giám sát tối cao, đồng thời cũng là mong mỏi của đại biểu và cử tri.
Thực tế thất thoát lãng phí vốn công, tài sản công hiện nay còn khá tràn lan, đặc biệt gần như phổ biến trong lĩnh vực đất đai. Chất lượng chuẩn bị đầu tư, chuẩn bị dự án còn thấp, khảo sát, lập và phê duyệt dự án không hợp lý, xác định dự toán, tổng mức đầu tư còn nhiều sai sót, thiếu chính xác... dẫn đến hàng nghìn dự án phải điều chỉnh quyết định đầu tư, tổng mức đầu tư điều chỉnh cao gấp nhiều lần so với tổng mức đầu tư phê duyệt ban đầu… Thực trạng này đã và đang xảy ra tại khu vực tư nhân và khu vực công. Do đó, để khắc phục tình trạng này, cần làm rõ trách nhiệm người đứng đầu trong thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.
GS.TS Hoàng Văn Cường (Phó Hiệu trưởng trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội)
Một thực tế vẫn đang diễn ra là cùng một cá nhân nhưng cách ứng xử với tài sản công khác hẳn với tài sản tư, với tài sản của bản thân. Do đó, trong khu vực công phải làm sao cho tiết kiệm, chống lãng phí không chỉ là việc thực thi những quy định của pháp luật mà phải trở thành lối sống, ý thức của mỗi cá nhân và đây mới là gốc rễ sâu xa nhất của vấn đề. Nếu không, dù hệ thống pháp luật về tiết kiệm, chống lãng phí có đồng bộ, chặt chẽ đến đâu mà tiết kiệm chưa trở thành lối sống, thành phẩm chất của mỗi cá nhân thì chừng đó việc chấp hành vẫn chỉ mang tính chất đối phó và vẫn còn rất nhiều vi phạm.
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn tỉnh Hải Dương)
