Mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội: Cần những giải pháp đồng bộ

Sáng 29/3, Bộ LĐTB&XH phối hợp với Tổ chức Lao động quốc tế tại Việt Nam (ILO) tổ chức hội thảo cấp cao về “Mở rộng diện bao phủ BHXH - Kinh nghiệm quốc tế và giải pháp cho Việt Nam”. Trong bài phát biểu khai mạc, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nhận định chính sách BHXH đã từng bước được hoàn thiện, đến nay đã đạt được những kết quả nhất định, đối tượng tham gia và thụ hưởng các chế độ BHXH ngày càng gia tăng. Tính đến hết năm 2016, có trên 13 triệu người tham gia BHXH, chiếm khoảng 28% LLLĐ trong độ tuổi. Hàng năm, có khoảng 4 - 5 triệu người được hưởng các chế độ BHXH ngắn hạn và dài hạn. Đến nay, đã có gần 3 triệu người cao tuổi được hưởng lương hưu và trợ cấp BHXH hàng tháng.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Bên cạnh những kết quả đạt được, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cũng chỉ ra những hạn chế, bất cập từ chính sách BHXH. Diện bao phủ BHXH của Việt Nam còn ở mức thấp so với các nước trên thế giới; Quỹ BHXH tiềm ẩn nguy cơ mất cân đối trong dài hạn. Theo tính toán của Tổ chức ILO, nếu không có những điều chỉnh về chính sách thì quỹ hưu trí và tử tuất ở Việt Nam có thể mất cân đối vào năm 2034. Hệ thống các chế độ BHXH còn chưa đa dạng và linh hoạt nên thiếu hấp dẫn người dân. Trong khi ấy, hồ sơ, thủ tục thực hiện BHXH còn chưa thuận tiện, đôi khi gây khó khăn cho DN và người lao động (NLĐ).

Theo mục tiêu của Nghị quyết 15, đến năm 2020 số NLĐ tham gia BHXH đạt 50%, nhiều chuyên gia nhận định rất khó thực hiện. Bởi 22 năm qua (năm 1995 đến 2016) độ bao phủ BHXH mới tăng từ 6,3% lên 28% (bình quân mỗi năm chỉ tăng gần 1%). Mà, trong 3 năm tới, phải tăng 22% độ bao phủ BHXH là thách thức rất lớn. Bởi hiện nay có rất nhiều đối tượng NLĐ chưa tham gia BHXH. Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam (TLĐLĐVN) Mai Đức Chính, cho biết vẫn còn 20% NLĐ phải tham gia BHXH bắt buộc nhưng vẫn đứng bên ngoài hệ thống này. Trong khi đó, hàng năm có 500.000 lao động đã tham gia BHXH rồi nhưng tự nguyện hưởng chế độ trợ cấp một lần (ra khỏi hệ thống BHXH).

Theo Vụ trưởng Vụ BHXH, Bộ LĐTB&XH Phạm Trường Giang, lao động nông nghiệp và những người làm ở khu vực phi kết cấu, tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện rất thấp, mới chỉ chiếm 0,25% LLLĐ. Đặc biệt, có khoảng 5 triệu người cao tuổi chưa được hưởng chính sách trợ giúp nào của nhà nước (hưu xã hội)… Những khoảng trống này là dư địa rất khó để tăng số người tham gia BHXH. Vì thế cần có những biện pháp mạnh để giải bài toán tăng độ bao phủ này.

Giải pháp theo cách tiếp cận mới

Nhằm khắc phục những hạn chế trong việc thực hiện chính sách BHXH, Chính phủ đang giao cho Bộ LĐTB&XH chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành, các tổ chức quốc tế nghiên cứu, đánh giá và đề xuất các giải pháp cho hệ thống BHXH ở Việt Nam. Theo kế hoạch, đầu năm 2018, Ban Cán sự Đảng Chính phủ sẽ trình Ban Chấp hành T.Ư Đề án cải cách chính sách BHXH. Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam đánh giá, BHXH có vai trò rất quan trọng của hệ thống an sinh xã hội. BHXH có tính chất liên ngành, không chỉ là luật pháp mà còn bởi tâm lý, thói quen trong xã hội. Cho dù có đặc thù, nhưng hệ thống BHXH của Việt Nam phải có những phương pháp, giải pháp tiếp cận cơ bản phù hợp với quy luật khách quan và xu hướng phát triển của quốc tế về BHXH. Đồng thời phải tính đến tình trạng già hóa dân số nhanh. Song song với đó là đồng bộ các chính sách xã hội khác từ giáo dục, y tế… để đảm bảo các dịch vụ xã hội cơ bản.

Phó Thủ tướng đề nghị Bộ LĐTB&XH làm việc với Bộ Tài chính, BHXH Việt Nam thống nhất giao kế hoạch chỉ tiêu thực hiện mục tiêu độ bao phủ BHXH theo lượng tiền và thông qua các cơ quan, DN, thậm chí là hộ gia đình. Với 20% LLLĐ chưa tham gia BHXH bắt buộc, nhất định phải có các giải pháp toàn diện từ vận động, kiểm tra, thanh tra cho đến khởi kiện DN nợ đọng. Và, làm sao phối kết hợp chặt chẽ giữa đơn vị BHXH với cơ quan thuế để khắc phục tình trạng khai sai số liệu cũng như kết hợp thanh tra, kiểm tra.

Đi vào các giải pháp cụ thể, để nâng độ bao phủ của BHXH, bà Nguyễn Nguyệt Nga - chuyên gia cao cấp của Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam khuyến nghị giải pháp “Hái những quả thấp trước”, nghĩa là tăng tỷ lệ tham gia BHXH ở khu vực phi chính thức. Ví dụ, nếu Việt Nam phát triển mạnh số DN từ 500.000 lên 1 triệu vào năm 2020 thì số lao động khu vực phi chính thức chưa tham gia BHXH chuyển sang khu vực chính thức đồng nghĩa với số người tham gia BHXH tăng lên. Cùng với đó, là áp dụng cách tiếp cận mức đóng xác định có đối ứng (hỗ trợ) của nhà nước cho khu vực phi chính thức.

Trong khi ấy ông Giang đề nghị giao chỉ tiêu phát triển đối tượng BHXH phù hợp, theo hướng gắn trách nhiệm với địa phương. Nhưng, đồng thời tăng cường gắn kết cơ quan thuế và BHXH để giám sát thu nhập. Cũng như thực thi chính sách hỗ trợ “có điều kiện” để tạo thói quen tham gia BHXH và bổ sung thêm chế độ ngắn hạn đối với chính sách BHXH tự nguyện. Đặc biệt, ông nhấn mạnh đến áp dụng kinh nghiệm “con tham gia BHXH để bố mẹ được hưởng lương hưu xã hội”.