Câu hỏi
Bố mẹ tôi đã mất nhiều năm, gần đây các anh em bàn nhau chia di sản là mảnh đất của bố mẹ để lại. Tuy nhiên, chúng tôi còn có một người em trai bị bệnh tâm thần. Vậy chúng tôi có cần chia di sản cho người em đó không?
Trả lời
Người bị tâm thần được xem là mất năng lực hành vi dân sự khi đáp ứng đủ các điều kiện như bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi; Tòa án đã ra quyết định tuyên bố người này mất năng lực hành vi dân sự theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan.
Căn cứ vào Điều 613 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về người thừa kế là cá nhân phải là người còn sống vào thời điểm mở thừa kế hoặc sinh ra và còn sống sau thời điểm mở thừa kế nhưng đã thành thai trước khi người để lại di sản chết. Pháp luật không hạn chế quyền hưởng thừa kế của người bị bệnh tâm thần. Do đó, người bị bệnh tâm thần vẫn được hưởng thừa kế.
Bên cạnh đó, người này không được thuộc vào các trường hợp không được hưởng thừa kế quy định tại Điều 621 Bộ luật Dân sự 2015.
Trong đó, người không được quyền hưởng di sản là người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe hoặc về hành vi ngược đãi nghiêm trọng, hành hạ người để lại di sản, xâm phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của người đó; người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản; người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng người thừa kế khác nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ phần di sản mà người thừa kế đó có quyền hưởng; người có hành vi lừa dối, cưỡng ép hoặc ngăn cản người để lại di sản trong việc lập di chúc; giả mạo di chúc, sửa chữa di chúc, hủy di chúc, che giấu di chúc nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di sản trái với ý chí của người để lại di sản.
Những người theo quy định trên vẫn được hưởng di sản, nếu người để lại di sản đã biết hành vi của những người đó, nhưng vẫn cho họ hưởng di sản theo di chúc.
Có thể thấy, người được thừa kế bị tâm thần, người bị mất năng lực hành vi dân sự vẫn có quyền hưởng di sản thừa kế như những người bình thường khác. Tuy nhiên, do là người mất năng lực hành vi dân sự không thể tự quản lý được tài sản và thực hiện các giao dịch liên quan đến tài sản nên cần phải có người giám hộ để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho họ. Người giám hộ có thể là người giám hộ đương nhiên cho người mất năng lực hành vi dân sự hoặc người giám hộ được cử, chỉ định. Người giám hộ được thực hiện các quyền, nghĩa vụ theo quy định của pháp luật.
Theo quy định tại khoản 1 Điều 59 Bộ luật Dân sự 2015, tài sản của người mất năng lực hành vi dân sự do người giám hộ quản lý. Cụ thể, người giám hộ của người mất năng lực hành vi dân sự có trách nhiệm quản lý tài sản của người được giám hộ như tài sản của chính mình; được thực hiện giao dịch dân sự liên quan đến tài sản của người được giám hộ vì lợi ích của người được giám hộ.
Việc bán, trao đổi, cho thuê, cho mượn, cho vay, cầm cố, thế chấp, đặt cọc và giao dịch dân sự khác đối với tài sản có giá trị lớn của người được giám hộ phải được sự đồng ý của người giám sát việc giám hộ. Người giám hộ không được đem tài sản của người được giám hộ tặng cho người khác. Các giao dịch dân sự giữa người giám hộ với người được giám hộ có liên quan đến tài sản của người được giám hộ đều vô hiệu, trừ trường hợp giao dịch được thực hiện vì lợi ích của người được giám hộ và có sự đồng ý của người giám sát việc giám hộ.
Như vậy, trường hợp của gia đình bạn đúng là sẽ phức tạp, khi mà người em đang bị tâm thần như vậy. Họ sẽ bị hạn chế hoặc mất năng lực hành vi dân sự, không thể tự mình thực hiện các quyền của mình về tài sản. Nếu các thành viên trong gia đình vẫn cứ thực hiện các thủ tục phân chia, thì sẽ bị tuyên vô hiệu do người hạn chế năng lực hành vi dân sự thực hiện. Các thành viên gia đình cũng không thể tước quyền thừa kế của người em được. Trong khi đó nhu cầu gia đình lại muốn xử lý, phân định tài sản để còn đảm bảo quyền lợi cho các thành viên khác trong gia đình.
Thủ tục trong trường hợp này sẽ tương đối phức tạp, cần phải đưa ra Tòa án tuyên bố người em đó bị hạn chế, mất năng lực hành vi dân sự, xong rồi cử người giám hộ người em. Khi phân chia tài sản vẫn phải giải quyết để lại cho người em đó phần tài sản tương ứng được hưởng. Nếu các bên phát sinh tranh chấp còn phải khởi kiện ra Tòa án để chia thừa kế theo quy định của pháp luật.
Luật sư Mai Anh Hiếu - Văn phòng Luật sư Kết Nối, Hà Nội
Câu hỏi bạn đọc xin gửi về địa chỉ: Báo Kinh tế & Đô thị, số 21 Huỳnh Thúc Kháng, quận Đống Đa, Hà Nội; Email: bandoc@ktdt.com.vn
