Khan hiếm “nhân lực”
Ngày 7/12/2017, tại phiên họp Ủy ban liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ Di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 12 của UNESCO diễn ra ở Jeju, Hàn Quốc, di sản Nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ Việt Nam chính thức được UNESCO công nhận Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là sự kiện vô cùng quan trọng đối với nhiều địa phương có di sản, bao gồm Quảng Ngãi.
Thời gian qua, Quảng Ngãi đã có nhiều nỗ lực trong việc gìn giữ và phát huy Bài chòi, thế nhưng hiện di sản này vẫn đang gặp không ít thách thức. Số lượng nghệ nhân truyền dạy cơ bản về hô, hát, các làn điệu dân ca nguyên gốc, sáng tác mới… còn rất ít, chưa có điều kiện để truyền dạy lại cho thế hệ sau.
Đặc biệt là tình trạng khan hiếm diễn viên, nhạc công đệm đàn cho Dân ca- Bài chòi. Trong khi đó, quá trình tìm kiếm, đào tạo những người thực sự có tố chất kế thừa nghệ thuật truyền thống này gặp nhiều khó khăn. Đào tạo hàng trăm người cũng chỉ 3-4 người đáp ứng tiêu chí của Bài chòi.
“Số lượng hiểu biết gốc gác, căn bản về Dân ca-Bài chòi còn khiêm tốn, dẫn đến việc vay, mượn, hô, hát những làn điệu không phải của bài chòi, mang tính đối phó trong các hội thi, liên hoan…”- Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH-TT&DL) tỉnh Quảng Ngãi Nguyễn Tiến Dũng thừa nhận.
Tác giả sáng tác kịch bản văn học cho Bài chòi hiện nay chỉ "đếm trên đầu ngón tay". Bởi lẽ, những tiêu chuẩn, quy định để viết một kịch bản đòi hỏi phải đạt 3 yêu cầu là giá trị xã hội, giá trị hiện thực và giá trị nghệ thuật, kể cả kết hợp với âm nhạc.
Bên cạnh đó, Quảng Ngãi cũng chưa có các cơ chế, chính sách hỗ trợ câu lạc bộ, nghệ nhân bảo tồn và phát huy giá trị Nghệ thuật Bài chòi, chưa điều tra, khảo sát, kiểm kê đánh giá hệ thống giá trị di sản, các giá trị truyền thống tốt đẹp. Nghệ thuật Bài chòi có nguy cơ thất truyền, mai một.
Việc trao truyền, quảng bá, giới thiệu, tôn vinh các giá trị văn hóa Nghệ thuật Bài chòi chưa được quan tâm tương xứng với Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Sự hưởng ứng, tham gia của các tổ chức, doanh nghiệp du lịch chưa nhiều, chưa có sự gắn kết chặt chẽ trong việc quảng bá, xây dựng chương trình tour, tuyên truyền du lịch với những hoạt động bảo tồn di sản Bài chòi. Từ đó, chưa khai thác hết tiềm năng của Nghệ thuật Bài chòi trong hoạt động phát triển du lịch, góp phần phát triển kinh tế, xã hội địa phương.
Xu thế phát triển của xã hội hiện đại, đặc biệt là sự phát triển của công nghệ thông tin và thiết bị nghe nhìn có sức ảnh hưởng rất lớn đến đời sống văn hóa tinh thần của con người Việt Nam nói chung, Quảng Ngãi nói riêng. Với bối cảnh đó, giới trẻ ít quan tâm đến văn hóa dân gian, nhiều di sản văn hóa dân tộc có nguy cơ mai một, trong đó có di sản Nghệ thuật Bài chòi.
“Cứu” di sản
Theo Giám đốc Sở VH-TT&DL tỉnh Quảng Ngãi Nguyễn Tiến Dũng, trước thực trạng trên, đơn vị xây dựng Ðề án Bảo tồn, phát huy Di sản Bài chòi Quảng Ngãi và được UBND tỉnh phê duyệt vào ngày 13/2/2023.
“Đề án tập trung nghiên cứu, sưu tầm, đánh giá tổng thể giá trị Di sản Bài chòi để phát hành rộng rãi đến công chúng; đào tạo những giáo viên dạy âm nhạc, người có năng khiếu ca hát thành hạt nhân hát bài chòi; hình thành và phát triển thêm các đội, nhóm, CLB hát bài chòi ở các địa phương, gắn kết nghệ thuật này với phát triển du lịch. Quảng Ngãi sẽ đẩy mạnh truyền dạy Bài chòi trong trường học thông qua việc lồng ghép vào chương trình dạy âm nhạc..."- ông Dũng nói.
Cụ thể, tỉnh sẽ dành hơn 14 tỷ đồng ngân sách Nhà nước và các nguồn kinh phí hợp pháp khác để sưu tầm, kiểm kê và số hóa, lưu trữ trên phương tiện công nghệ hiện đại; xây dựng và tổ chức thí điểm trình diễn Nghệ thuật Bài chòi phục vụ nhân dân và khách du lịch tại 1 điểm du lịch.
Phục dựng thí điểm 1 điểm trò chơi dân gian hô Bài chòi tại TP Quảng Ngãi. Bên cạnh đó, tiếp tục duy trì Trung tâm Bài chòi đã thành lập, 100% các huyện, thị xã, thành phố đồng bằng và hải đảo thành lập Câu lạc bộ Bài chòi trực thuộc cấp huyện…
Đến năm 2030, Quảng Ngãi tiến tới nhân rộng mô hình tổ chức trình diễn Nghệ thuật Bài chòi phục vụ nhân dân và khách du lịch tại các điểm du lịch khu vực đồng bằng, hải đảo, phục dựng các điểm trò chơi dân gian hô Bài chòi tại các huyện, thị xã, thành phố. Đồng thời, phấn đấu có 50% các xã, phường, thị trấn đồng bằng và hải đảo thành lập các Câu lạc bộ Bài chòi cấp xã.
Trong đề án này, tỉnh Quảng Ngãi chú trọng hỗ trợ đối với các Nghệ nhân nhân dân, Nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể Nghệ thuật Bài chòi, các nghệ nhân có vai trò trực tiếp phổ biến, lưu truyền, truyền dạy những người kế cận, tham gia các hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể.
Theo thống kê của Sở VH-TT&DL Quảng Ngãi, trên địa bàn tỉnh có 1 nghệ nhân được công nhận danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân” và 9 “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực nghệ thuật Bài chòi. Số lượng nghệ nhân, diễn viên Bài chòi khoảng 150 người.
Hỗ trợ sinh hoạt hàng tháng cho các Nghệ nhân nhân dân, Nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực bảo tồn và phát huy giá trị Nghệ thuật Bài chòi trên địa bàn tỉnh khi được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu.
“Niềm tự hào nhất của những người nghệ sĩ như tôi là nghệ thuật bài chòi đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Nhưng chúng tôi ngày một lớn tuổi rồi, nên mong ước lớn nhất là nghệ thuật Bài chòi sẽ nhận được nhiều sự quan tâm để có điều kiện truyền lại cho mai sau”- Nghệ nhân ưu tú Bài chòi Trần Thị Mỹ Lệ (phường Lê Hồng Phong, TP Quảng Ngãi) chia sẻ.
