Kể từ sau đại dịch Covid-19, các chuỗi giá trị bán dẫn đã dần dịch chuyển sang các nước Đông Nam Á. Không nằm ngoài xu hướng này, Việt Nam có đầy đủ điều kiện và yếu tố cần thiết để phát triển ngành công nghiệp bán dẫn, bao gồm hệ thống chính trị ổn định, vị trí địa lý thuận lợi, cơ chế chính sách ưu đãi đầu tư hấp dẫn, nguồn nhân lực kỹ thuật - công nghệ dồi dào và cơ sở hạ tầng số ngày càng phát triển.

Chính phủ Việt Nam thể hiện quyết tâm cao trong việc phát triển ngành công nghiệp bán dẫn, thu hút ngày càng nhiều tập đoàn lớn trong lĩnh vực này đến Việt Nam. Nhiều tập đoàn lớn trong ngành điện tử và bán dẫn, như Intel, Samsung, Synopsys, Qualcomm, Infineon, và Amkor, đã hiện diện và có kế hoạch mở rộng đầu tư tại Việt Nam. Điều này minh chứng cho vai trò then chốt và ngày càng quan trọng của Việt Nam trong chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu.

Chính phủ đặc biệt quan tâm đến việc đẩy mạnh hợp tác đầu tư phát triển ngành công nghiệp bán dẫn, đã giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Thông tin và Truyền thông, các bộ ngành xây dựng kế hoạch hành động và chiến lược để phát triển ngành này. Đồng thời xây dựng đề án phát triển nguồn nhân lực với mục tiêu đào tạo 50.000 kỹ sư công nghệ năm 2030.

Nhìn chung, Việt Nam đã và đang xây dựng nhiều cơ chế ưu đãi đầu tư hấp dẫn dành cho các công ty và tập đoàn trong ngành bán dẫn. Các dự án đầu tư vào lĩnh vực công nghệ cao được áp dụng những ưu đãi cao nhất. Trong bối cảnh đó, có thể khẳng định rằng sự dịch chuyển của các chuỗi sản xuất chất bán dẫn toàn cầu đang mở ra cơ hội lớn cho ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam. Tuy nhiên, để đạt được thành công, Việt Nam cần có một cách tiếp cận cụ thể và định hướng rõ ràng.

Bài viết 4 kỳ của Báo Kinh tế & Đô thị sẽ đi sâu khai thác những cơ hội và thế mạnh của Việt Nam trong ngành công nghiệp bán dẫn, đồng thời chỉ ra những thách thức mà ngành này đang đối mặt. Thông qua việc đánh giá và nhận định từ các chuyên gia trong và ngoài nước, các nhà ngoại giao, cùng với cộng đồng doanh nghiệp, chúng tôi hy vọng mang đến cho độc giả những khía cạnh sâu sắc và đa chiều trong lĩnh vực nhiều tiềm năng này.

Một người dân Việt Nam cần ít nhất 20 con chip cho các thiết bị điện tử thiết yếu như điện thoại, tivi, tủ lạnh... Với quy mô dân số 100 triệu và cơ cấu dân số trẻ, Việt Nam trở thành “mảnh đất vàng” hấp dẫn cho các nhà cung ứng chip cả trong lẫn ngoài nước.

Ước mơ về việc làm chủ công nghệ bán dẫn và phát triển những con chip "make in Vietnam" đã đặt những viên gạch đầu tiên khi FPT Semiconductor công bố dòng chip vi mạch đầu tiên ứng dụng trong sản phẩm Internet vạn vật (IoT) cho lĩnh vực y tế vào ngày 28/9/2022. Sự kiện này đánh dấu FPT Semiconductor trở thành công ty đầu tiên của Việt Nam cung cấp chip thương mại, mở ra cơ hội mới cho ngành công nghiệp công nghệ cao tại Việt Nam.

Nối tiếp đó là Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông Quân đội (Viettel) cũng công bố nghiên cứu thành công chip 5G - một trong những công nghệ phức tạp nhất trong lĩnh vực làm chip.

Những biến động về địa chính trị trong năm 2023, cùng với vị trí trung tâm của Đông Nam Á và xu hướng phát triển khoa học, đã tạo điều kiện cho ngành chip Việt Nam có cơ hội vươn mình trong bối cảnh 'thiên thời - địa lợi - nhân hòa'. Dù chip Việt sở hữu nhiều ưu điểm nổi bật, hiện tại 100% thiết bị điện tử tại Việt Nam vẫn phụ thuộc vào chip nhập khẩu. Điều này cho thấy ngành chip Việt Nam vẫn còn nhiều tiềm năng phát triển và cơ hội nâng cao vai trò trong chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu.

Mặt khác, ngành công nghiệp bán dẫn đang nhận được sự quan tâm đặc biệt từ Chính phủ. Trong cuộc gặp với Bộ trưởng Tài chính Mỹ, Janet Yellen, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã đồng thuận với đề xuất của phía Mỹ, nhấn mạnh rằng mở rộng chuỗi cung ứng và sản xuất chip, chất bán dẫn là một trong những ưu tiên hàng đầu trong chiến lược phát triển của Việt Nam. Đồng thời, Việt Nam đang tích cực thúc đẩy cải cách thể chế, triển khai chính sách ưu đãi, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, áp dụng quản trị hiện đại và đào tạo nguồn nhân lực trong lĩnh vực này.

Theo Gartner - Công ty tư vấn và nghiên cứu công nghệ hàng đầu thế giới, là 'huyết mạch' của nền kinh tế số, ngành bán dẫn được dự báo sẽ đạt doanh thu vượt 620 tỷ USD vào năm 2024, và tăng mạnh lên 1.000 tỷ USD vào năm 2030. Ngành này không chỉ đóng vai trò then chốt trong sự phát triển của nền kinh tế mà còn được coi là phần cốt lõi trong cuộc cạnh tranh công nghệ giữa các cường quốc trong thế kỷ 21.

Hiện nay trên toàn thế giới đang diễn ra cuộc đua thu nhỏ kích thước của chip bán dẫn. Chip có kích thước càng nhỏ thì sẽ càng tiết kiệm năng lượng. Do đó, gần đây, đã có một bước tiến công nghệ đáng kể nhờ vào việc thay đổi nguồn sáng (light source), giúp các nhà khoa học thiết kế được các con chip có kích thước rất nhỏ. Điều này đã tạo ra một sự bất ngờ lớn cho thế giới sản xuất linh kiện bán dẫn.

Bên cạnh đó, một cuộc đua khác trong ngành bán dẫn đang diễn ra: cuộc tìm kiếm các nguồn năng lượng xanh và sạch hơn để làm cho quá trình nghiên cứu và sản xuất trở nên thân thiện với môi trường. Do đó, việc tăng cường hiệu quả sản xuất đồng thời giảm lượng phát thải ròng về '0' trở thành một mục tiêu quan trọng, và không có câu trả lời đơn giản cho vấn đề này.

Về các xu hướng công nghệ bán dẫn, GS. Teck-Seng Low, Phó Chủ tịch cấp cao tại Đại học Quốc gia Singapore, cho biết rằng trong tương lai, sẽ cần những thiết bị tiên tiến để sản xuất chip có kích thước siêu nhỏ. Bên cạnh đó, nhiều nghiên cứu cũng đang tập trung vào việc phát triển cấu trúc mới cho chip điện toán và các loại chip khác như chip AI. Có rất nhiều hướng nghiên cứu đa dạng, tùy thuộc vào những mục đích cụ thể.

Theo GS. Teck-Seng Low, những thách thức hoàn toàn phụ thuộc vào mục tiêu theo đuổi. "Để phát triển ngành này, tôi nghĩ cần phải thu hút nhà đầu tư nước ngoài và phát triển công ty bán dẫn trong nước. Phải kết hợp sức mạnh nội tại và nhà đầu tư nước ngoài", GS. Teck-Seng Low nói.

Nhấn mạnh yếu tố nguồn nhân lực là quan trọng tiên quyết trong ngành này, TS. Sadasivan Shankar, chuyên gia hàng đầu về công nghệ bán dẫn tại Đại học Stanford (Mỹ) cho rằng, để thiết lập một cơ sở chế tạo bán dẫn điển hình chi phí rơi vào khoảng 10 tỷ USD. Những nhà máy này cần cập nhật công nghệ mới sau mỗi 2 năm, đòi hỏi họ phải nâng cấp trang thiết bị với cùng tần suất, thêm vào đó là số lượng lớn các nhân viên kỹ thuật lành nghề.

Sadasivan Shankar khẳng định, Ấn Độ là một ứng viên nặng ký nhờ sở hữu một lực lượng lao động có trình độ tốt trong khi Việt Nam có những tiềm năng riêng đáng kể. Bằng chứng là một số công nghệ đóng gói chip tiên tiến của Intel đã được thực hiện tại Việt Nam trước đây.

“Quốc gia của các bạn với nguồn cung cấp năng lượng, lực lượng lao động dồi dào, trình độ cao và năng lực thu hút đầu tư mạnh mẽ, sẽ là một ứng cử viên triển vọng cho ngành công nghiệp bán dẫn," TS. Sadasivan Shankar nói.

Theo ông Nguyễn Văn Toàn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (VAFIE), quan trọng nhất phải tạo ra hệ sinh thái trong phát triển công nghiệp bán dẫn. Hệ sinh thái này bao gồm nguồn nhân lực chất lượng cao, các hệ thống trung tâm đổi mới sáng tạo, hạ tầng xã hội cho người lao động và xây dựng một thế hệ doanh nghiệp, doanh nhân Việt phát triển tốt để phối hợp với các nhà đầu tư nước ngoài trong ngành công nghiệp bán dẫn. “Hiện Chính phủ đã có kế hoạch đào tạo, phát triển nguồn nhân lực công nghệ bán dẫn, giao cho nhiều trường đại học đào tạo như trường FPT đào tạo 10.000 sinh viên, các trường công nghệ khác ở Hà Nội, TPHCM cũng đào tạo hàng nghìn sinh viên”, ông Toàn cho biết.

Chuyên gia kinh tế Võ Trí Thành, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho biết, trong chuỗi cung cứng sản xuất bán dẫn, Việt Nam hiện mới chỉ tham gia được vào ba khâu, một phần ở thiết kế, đóng gói và kiểm thử. Song trong tương lai có thể kỳ vọng Việt Nam sẽ nâng cấp lên, trở thành mắt xích quan trọng trong hệ sinh thái công nghiệp bán dẫn đầy đủ gồm: thiết kế, sản xuất, đóng gói và kiểm thử, chế tạo thiết bị cùng các doanh nghiệp đa dạng nhiều thành phần, có khả năng làm chủ một số công nghệ lõi.

Về vấn đề này, TS. Sadasivan Shankar lưu ý phần đóng gói chip đang phức tạp và đây là cơ hội lớn cho Việt Nam nắm bắt. Trong khi đó, các lãnh đạo doanh nghiệp ngành công nghiệp bán dẫn Mỹ chỉ ra rằng "back-end" là lĩnh vực có triển vọng tăng trưởng then chốt tại Việt Nam. "Back-end" dùng để chỉ giai đoạn sau khi các thành phần cơ bản của chip bán dẫn đã được tạo ra thông qua quy trình chế tạo mạch (front-end), ví dụ như chia wafer (tấm silicon lớn chứa nhiều chip), sản xuất thành phẩm, kiểm định, đóng gói.

“Nhiều người đặt câu hỏi, tại sao chúng ta không làm một nhà máy chip bán dẫn “Make in Vietnam”, chúng ta có thể làm được, nhưng đòi hỏi nguồn vốn rất lớn, từ 10 - 20 tỷ USD/một nhà máy sản xuất chip bán dẫn”, ông Nguyễn Văn Toàn nhận định. Tuy nhiên, Phó Chủ tịch VAFIE cũng nhấn mạnh nếu Việt Nam thu hút đầu tư nước ngoài, bắt tay thực hiện cùng sẽ khả thi hơn. Trong tương lai, khi đủ nguồn lực, đủ công nghệ, đủ nhân công, Việt Nam hoàn toàn có thể tự chủ trong việc thiết kế, sản xuất chip bán dẫn.

Mới đây Chính phủ đã bàn giao Khu công nghệ cao Hoà Lạc về cho UBND TP Hà Nội quản lý. Với hạ tầng đồng bộ, Khu công nghệ cao Hoà Lạc có đầy đủ điều kiện để hỗ trợ tốt nhất cho các nhà đầu tư muốn tìm đến một vị trí là trung tâm kinh tế của vùng Đồng bằng sông Hồng, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, nằm trong tam giác kinh tế Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh, và hành lang kinh tế Côn Minh - Hà Nội - Hải Phòng.

Ông Yeh Li-Cheng, Chủ tịch kiêm Tổng giám đốc Công ty TNHH Inventec Appliances đã kể lại hành trình đi khảo sát, tìm kiểm địa điểm đầu tư của doanh nghiệp tại Việt Nam từ tháng 10/2022. Dự án sản xuất vật liệu bán dẫn của doanh nghiệp này có tổng vốn đầu tư giai đoạn 1 là 125 triệu USD, dự kiến sẽ đi vào hoạt động từ quý IV/2024.

Việc lựa chọn Khu công nghiệp hỗ trợ Nam Hà Nội (Hansip), theo ông Yeh, là một bài tính rất chi tiết.

“Khu công nghiệp hỗ trợ Nam Hà Nội nằm ở điểm cuối phía Nam của Đồng bằng sông Hồng, là đầu mối huyết mạch giao thông Bắc - Nam, xung quanh là đồng bằng rộng lớn, khí hậu dễ chịu, phong cảnh tươi đẹp. Các công trình hạ tầng, phụ trợ trong khu công nghiệp đang dần hoàn thiện và đã trở thành vùng trọng điểm phát triển chiến lược của Thủ đô...” - ông Yeh Li-Cheng lý giải.

Những chia sẻ của đại diện doanh nghiệp đến từ Đài Loan đã cho thấy phần nào sự đánh giá rất cao về lợi thế của Hà Nội trong việc thu hút nhà đầu tư trong lĩnh vực công nghệ cao, bao gồm cả ngành công nghiệp bán dẫn. Không chỉ có Khu công nghiệp hỗ trợ Nam Hà Nội (Hansip), TP hiện còn có 11 khu công nghiệp đã hoàn thành xây dựng hạ tầng và đi vào hoạt động với tổng diện tích 2.930ha. Hiện, 14 dự án khu, cụm công nghiệp khác đang trong quá trình triển khai cũng như đưa vào quy hoạch phát triển vào giai đoạn tới.

Ông Trần Đắc Trung - Phó trưởng Ban quản lý Khu công nghệ cao Hoà Lạc cho biết, hiện nay đơn vị đang tiếp tục rà soát các điều kiện về cơ sở hạ tầng kỹ thuật, quỹ đất, cơ chế đầu tư và các yếu tố cần thiết khác phục vụ thu hút các dự án nghiên cứu, sản xuất chất bán dẫn.

Một lợi thế lớn khác là chính sách thu hút đầu tư toàn diện của Hà Nội. TP sẵn sàng đồng hành, sát cánh cùng nhà đầu tư; đảm bảo an ninh, an toàn, ổn định; đảm bảo cung ứng thiết yếu (điện, nước, logistics), đẩy mạnh phát triển hạ tầng và cung ứng nguồn nhân lực chất lượng cao cho mục tiêu phát triển ngành công nghiệp bán dẫn.

“Trong các cuộc tiếp xúc với các nhà đầu tư, chúng tôi nhận thấy rất nhiều tổ chức, doanh nghiệp, tập đoàn quan tâm đến việc phát triển lĩnh vực bán dẫn tại Hà Nội nói riêng, Việt Nam nói chung. Đây là thời cơ lớn nhất từ trước đến nay để Việt Nam tiếp cận thị trường hàng trăm tỷ USD này….” - ông Don Lam, Tổng giám đốc Tập đoàn VinaCapital nhận định.

Kỳ 2: Hợp tác - chìa khóa phát triển ngành bán dẫn Việt Nam

09:06 02/06/2024